Nýmiðlun
Hliðin opnast
Þegar Trent Lott hrósaði Strom Thurmond, kveiktu hefðbundnir fjölmiðlar ekki. Það var bloggið, sem slátraði Lott. Framleiðsla fagmanna á fréttum virkar verr en áður. Fréttir verða að samtali. Fréttir leka meira en áður, flæða í nýmiðlum og öðlast nýtt líf.
Á Íslandi velta fjölmiðlar fyrir sér, hverju eigi að hleypa gegnum hliðið. Á að segja fólki, að Davíð Oddsson sé faðir Þorsteins Davíðssonar, sem fékk embætti umfram hæfari umsækjendur? Slíkar vangaveltur eru síðbúnar, þetta er allt komið á vefnum.
Hliðvarsla fjölmiðla er orðin úrelt. Fólk tekur ekki lengur gilt, að stétt atvinnumanna ákveði, hvað það eigi að fá að vita. Fólk tekur sjálft frumkvæði og dreifir leynilegum upplýsingum, til dæmis mannanöfnum í sakamálum.
Dreifing frétta: SARS farsóttin hófst í nóvember 2002. Stjórnvöld í Kína héldu henni leyndri, en lekinn hófst snemma í febrúar 2003. Hann lak ekki í dagblöð, sjónvarp eða tilkynningar, heldur í SMS-skilaboðum heilbrigðisstétta.
Papparassar hafa betri myndavélar og taka betri myndir, en myndsímar almennings þjóna mestum hluta af þörf fólks fyrir fréttir af frægðarfólki. Það voru líka myndsímar, sem brenndu myndir af misþyrmingum fanga í Abu Ghraib inn í huga fólks.
Sannleikssveitin á vefnum:
Kemur upp um fótósjoppaðar myndir. Kom upp um markaðsstefnu McDonald’s. Kom upp um tóbaksfyrirtæki. Myndir af líkkistum fallinna hermanna birtust fyrst á vefnum.
Yfirburðir seljenda í þekkingu höfðu lengi aukizt. Með nýmiðlum snerist þetta við, þekkingarjafnvægið varð kaupendum í hag. Á vefnum fá menn góð ráð um diskspilara, bíla, hótel. Vefurinn leiddi í ljós, að iPod gat meira en auglýst var.
Dýpri skoðun:
Senn mun öll vara hafa kennitölu, sem veitir aðgang að fortíð hennar. Þetta eykur gegnsæi í viðskiptum, dregur úr valdi fréttauppsprettunnar, ríkisvalds eða fyrirtækis. Gegnsæið hefur svo bæði kosti og galla.
Froða og fals:
Lebed var unglingur í New Jersey, sem sigldi undir fölsku flaggi á spjallborðum, talaði upp hlutabréf og græddi stórfé. Því meira gegnsæi, þeim mun erfiðara er að fara með froðu. Vefurinn lætur ekki að stjórn, hann streymir.
Njósnarar á ferð:
Einkalíf verður úrelt í núverandi mynd. Nútímatækni hindrar einkalíf. Sveitir baráttufólks og álitsgjafa, sem mundu engin áhrif hafa hver fyrir sig, heyrast núna sameiginlega á vefnum.
Blaðamenn horfa á:
Blaðamennska er ógegnsæ grein. En fólk heimtar gegnsæi þar líka. Fólk aflar frétta sjálft, ef blaðamenn gera það ekki. Þetta er áfall fyrir blaðamenn. Jayson Blair málið sýndi ótrúlega slappa stjórn á New York Times.
Umhugsunarefni:
1. Hver skoðar? Sjálfskipaður andstæðingur í flestum tilvikum.
2. Nenna blaðamenn að taka þátt í umræðu á vefnum um starf sitt?
3. Er einhver ástæða til að trúa gagnrýnendum frekar en blaðamönnum?
Dæminu snúið við:
Auðvitað er ástæða til að hafa áhyggjur af breytingunum. Í aðalatriðum eru þær þó jákvæðar. Þær leiða til gegnsæis í stað vænisýki. Og þær eru óhjákvæmilegar, hvort sem mönnum líkar betur eða verr.
Fréttauppsprettur, t.d. varnarmálaráðuneytið, taka upp viðtöl blaðamanna og birta á vefnum, svo að þeir séu ekki eina heimildin um innihald viðtalsins. Blaðamenn eru ósáttir við þetta, en það er einkenni, ekki galli.
Margir blaðamenn eru bara ritarar valdamanna. Fréttauppsprettur stjórna fréttum þeirra. Þegar nýmiðlun breytir fréttum í samtal, er þetta ekki lengur hægt. Kerfi fréttatilkynninga mun deyja. En blaðamenn verða áfram þáttur fréttadæmisins.
Í samgöngum veraldarvefsins munu froða og þoka og lygi virka verr en áður. Baráttufólk og upplýstir notendur munu standa svindlarana að verki og láta þá svara til ábyrgðar. Tölvupóstur, blogg, SMS-skilaboð, RSS-sambirtingar skapa nýtt landslag.
Að læra með því að hlusta:
Fókushópar og kannanir eru ekki aðferðir til að hlusta. Menn eiga að fara á spjallrásir og fréttahópa. Margir nota Feedster, sem leitar að “virkum orðum” og býr til RSS-festar. Slík forrit voru dýr, en kosta núna lítið eða ekkert.
Bloggaðu:
RSS-safnarar gefa færi á að fylgjast með bloggurum, sem birta sjaldan. Yfirmenn eiga að blogga, vera einlægir. Segið sannleikann. Segðu líka slæmar fréttir. Hafðu þykkan skráp. Talaðu fyrst við grasrótina.
Blogg frægðarfólks:
Það hættir að vera markaðsvara og verður að persónu. En það dugar ekki að láta spunakarla skrifa bloggið. Þeir sjást í gegn.
Talað við áheyrendur:
Spurnakarlar hafa þokukennda hugmynd um netið. Þeir ættu að kynna sér RSS og spara sendingar á yfirfullum tölvupósti. Spam hefur spillt fyrir tölvupósti. RSS-perlufestar koma í stað hans. Fólk sækir efni, lætur ekki senda sér.
Örmiðlar: Litlar síður, stjórnað af einum eða fáum, snúast um þröng svið. Þær eru ekki eins sterkar og fjölmiðill, en þær skipta máli. Fyrir lesendur þeirra eru þær merkari en fjölmiðill. Þannig er Gizmodo málgagn ákveðins hóps manna. Sjá Technorati, Feedster.
Spunakerlingar nútímans:
1. Hlusta vel.
2. Tala opinskátt.
3. Spyrja.
4. Sammiðla með RSS.
5. Bjóða meira, ekki minna.
6. Krækja í yfirlýsingar.
7. Ná til áhugafólks.
8. Leiðrétta mistök hratt.
9. Þakka fólki.
10. Gera tilraunir.
Ben Chandler er dæmi um, að hægt er að safna fé til framboðs á vefnum og ná kjöri. Dæmi Howard Dean sýnir líka, að menn komast með slíku ekki endilega á leiðarenda. En vefurinn hefur aftur flutt borgaralega þátttöku inn í spil auðmanna og valdafólks
Business as usual: Einn maður, eitt atkvæði. Hefur breyst í: Einn dollar, eitt atkvæði. Dæmi A: Auglýsingarnar, sem drekktu Howard Dean. Dæmi B: Barátta Schwarzenegger í Kaliforníu. Dæmi C: Endurkjör George W. Bush 2004. Jaðarpólitík fellur.
Það nýja er orðið gamalt: Farsímar og SMS, ekki tölvur, voru notaðir til að fella ríkisstjórn Filippseyja árið 2001.
Fjársöfnun á vefnum hefur verið ein ör í örvapoka stjórnmálanna síðan 2000, McCain.
Gallinn við þetta er, að almennt er fólk ekki upptekið af slíku. Frambjóðendur risafjármagnsins eru kosnir fram yfir frambjóðendur, sem byggja á framlögum fólks. Þótt sannleikur komi í ljós, er ekki víst, að fólk hafi áhuga á honum, telji hann skipta máli.
Að kjósa forseta: Netið var sterkasta aflið í kjöri Roh Moo Hyun sem forseta SuðurKóreu árið 2002. OhmyNews.com er dagblað á vefnum, einkum skrifað af lesendum. Kom inn í samfélag, þar sem þrjú blöð tengd stjórnvöldum höfðu 80% allrar dreifingar.
Fundir, blogg og fé (Dean): Pólitík í sjónvarpi segir fólki, að það sé áhrifalaust. Fundir Deans voru skipulagðir á vefnum. Hann hafði karisma. Netið var orðið þroskað. Menn kunnu að leggjast ekki ofan á grasrótina.
Skoðanir á bloggi Deans voru 2000 á dag, voru yfirleitt kurteisar, tröllin voru fjarri. Þetta var ekta samfélag. Sumir sögðu bergmál. Fátt var um tillögur, Fátt var um hugmyndir Deans.
Peningauppspretta: Blogg og vefsíða Deans áttu að safna fé í smáum upphæðum. Gífurlegt fjármagn safnaðist. Litlu munaði, að Dean tækist að ná tilnefningunni þegar í upphafi. Sumir telja vefinn vera vinstra svar við talstöðvum, sem hægri menn einoka.
Stjórnmál opinna heimilda: Árið 2004 sáum við fyrst glitta í stjórnmál opinna heimilda. Þau snúast um aðild kjósenda. Dean var dæmi. Líka MoveOn.org, sem efndi til samkeppni: Bush á 30 sekúndum. Það var dæmi um, að fólk gat bylt sjónvarpspólitíkinni.
Gerður hefur verið hugbúnaður, sem heldur utan um innihald, póstlista, fréttahópa, blogg og fleira til að reka kosningabaráttu. Kosningabarátta á vefnum verður orðin þroskuð 2008 og það verða minni spámenn, sem fyrstir koma.
Nú eru SMS-skilaboð notuð til að hvetja fólk til að mæta á kjörstað og til að bjóða því flutning. Þetta er ný tækni við gamla aðferð. SMS nýtist fólki, sem kann vel á farsíma, en forðast fartölvur. Það er stór hluti samfélagsins.
Breytt hlutverk blaðamanna: Þeir áttuðu sig ekki á baráttu Deans. Örblaðamennska hefur náð stöðu í stjórnmálum. Framboð fá litla athygli í hefðbundnum fjölmiðlum. Þeir gefa einfaldaða mynd af heiminum. Þeir veita ekki næga samkeppni í pólitík.
Ef þér er annt um heilsugæzlu, byrjarðu að blogga um hana, t.d. um skoðanir frambjóðandans á henni. Þú krækir í skjöl, sem koma málinu við. Þú krækir í fréttir og viðtöl. Þú opnar fyrir umræðu notenda um málaflokkinn og frambjóðandann.
Þessa aðferð geturðu klónað í öðrum málaflokkum. Sumt af þessum upplýsingum verður vafasamt eða rangt. Blaðamenn geta hjálpað fólki til að rata á rétt blogg. BBC hefur komið upp samtengingu staðreynda og bloggs áhugafólks.
Tæki betri stjórnsýslu: Tilvist stjórnsýslu á vefnum er enn mjög takmörkuð. Mikið er um eyðublöð, en lítið er um gagnvirkni. Earth 911 er þó orðin mikilvæg heimild, safn heimilda, sem þjónar stjórnvöldum og almenningi. Líka Pets 911.
Mikill sparnaður er við að gera hluti á vefnum. Þar þarf líka að vera tillögubox, þar sem stjórnsýsla hlustar á fólk. Á tíma “assymmetrical warfare” þurfa gögn að vera dreifð. Hvernig er hægt að finna fólk, sem talar pushtu?
Sjá nánar:
Dan Gillmor: We the Media, Grassroots Journalism by the people for the people, 2006
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
