Blaðamennska
Fréttahaukar hafa orðið
Jerry Schwartz: AP Reporting Handbook, 2002
Glósur úr safni greina eftir fræga starfsmenn Associated Press ásamt lýsingum höfundanna á vinnubrögðum sínum. Greinarnar sjálfar eru gott dæmi um rannsóknablaðamennsku og vel skrifaðar fréttir, sem hér mundu birtast í sunnudagsútgáfum.
George Esper
Gandhi við Esper: “Ég reikna með, þegar ég fer yfir móðuna miklu og stend við gullna hliðið, að fyrsta persónan, sem ég hitti, verði fréttamaður Associated Press.”
Ted Anthony:
Þegar hann fær hugmynd, les hann hana inn á band. Bestu hugmyndirnar koma við hversdagslegar aðstæður, ekki við skrifborðið. Vandinn er ekki að finna hugmyndir, heldur virkja hugmyndir, sem streyma fram.
Þegar ég fer til miðvesturríkjanna tek ég eyrnalokkinn af mér. Ég vil að fötin séu ópersónuleg, svo að ég geti talað við alla, óháð stöðu þeirra eða viðhorfum.
Þú átt ekki að nota sjálfsaga í að velja, hversu miklu efni eigi að safna. En þú skalt nota sjálfsaga í að velja, hversu mikið á að skrifa. Þú hefur aldrei nógu mikið af smáatriðum til að vinna úr og þú veist ekki, hvaða smáatriði þú notar að lokum.
Hann notar stundum sérfræðinga til að afla sér þekkingar til að spyrja fólk, sem lenti í atburðunum. Hann hefur langan lista yfir slíkan sérfræðinga. Hann fær sex eða sjö ný nöfn á listann, þegar hann les sunnudagsútgáfu New York Times.
Jules Loh:
Hann reynir að hafa í hverri sögu lýsingu á því, hvar hann er og hvern hann er að tala við, hvar sem hann staddur. Hann telur kost að geta verið nafnlaus og óþekktur á ferli.
Hann lýsir því sem hann sér. Því fleiri svör, sem hann fær, því meira spyr hann. Hann segir, að öflun upplýsinga sé grundvöllur góðs fréttastíls. Ef hann veit mikið um málið, þarf hann ekki að skýla sér bak við sérfræðinga.
Helen O’Neill:
Notar ekki segulband við skriftir, en tekur raddir viðmælendanna upp á band. Skrifar ekki niður hvert orð og notar lítið af tilvitnunum, sem hún telur vera uppfyllingarefni. Hún fyllir minnisbækur sínar með smáatriðum.
Hillel Italie:
Þetta var klukkutíma viðtal innan um aðrar tímasetningar. Slík viðtöl eru oft yfirborðskennd þvæla, en þurfa ekki að vera það. Italie nefndi sjaldséða kvikmynd, sem Fonda hafði leikið í og sýndi þannig, að hann væri fagmaður.
Eftir það var Fonda óstöðvandi og fór líka að tala um Víetnam. Slæm viðtöl byggjast ekki á slæmum viðmælendum, heldur fíflalegum spurningum.
Því nær sem þú ert vinnu fólks, þeim mun meira færðu af sannleika og því nær sem þú ert persónu fólks, þeim mun meira færðu af lygi. Rannsóknir eru helmingurinn af vinnu viðtalsblaðamannsins, hinn helmingurinn er sálrænn undirbúningur.
Linda Deutsch:
Skúbb eru ekki algeng í fréttum úr réttarsölum. Munur fréttanna er í túlkun og framsetningu. Hvernig þú sérð hlutina. Lögmenn elska að tala, aðallega um starf sitt. Þeir vilja líka útskýra mál fyrir þér. Málsskjöl eru bestu heimildirnar.
Dag hvern fyllir hún heila minnisbók. Hún skrifar orðrétt niður spurningar og svör. Hún merkir með rauðu mikilvægu atriðin og setur rauða stjörnu á það, sem getur orðið inngangur dagsins.
Daniel Q. Haney:
Hann tekur flóknustu fréttir úr heimi læknavísindanna og gerir þær skiljanlegar almenningi, sem ekki þekkir hugtök fagstéttarinnar. Hann fer á læknaþing og les fræðirit lækna.
Hann tekur viðtal við marga, en birtir fátt af því. Mörgu viðtölin staðfesta, hvort menn séu sammála um málið eða hvort það sé umdeilt. Ef menn eru sammála, þarf hann ekki að fela sig bak við tilvitnanir og getur skrifað söguna beint.
Hann tekur flest viðtöl í síma og hamrar þau jafnóðum á tölvu, nær nokkurn veginn orðréttu samtali. Hann vill þó líka fara á vettvang og vera viðstaddur uppskurði.
Hann reynir að byrja ekki á brandara, finnst það vera hallærislegur hugmyndaskortur.
Hann safnar helstu tilvitnunum á sérstaka síðu, helstu atriði fréttarinnar á aðra síðu og síðan gerir hann lista yfir það, sem hann vill hafa í fréttinni.
David Bauder:
Hringir í heimildamenn og segir: “Hæ, ég bara að snuðra. Ég ætla ekki endilega í vitna í þig, en segðu mér bara, hvað er að gerast, leiðbeindu mér.” Þannig fær hann nafnlausa heimild, sem síðan er staðfest af nafngreindri heimild.
Þá segir hann: “Heyrðu, ég veit, hvað er að gerast. Ég þekki söguna.” Hann segir heimildinni, hvað hann veit og segir svo: “Heyrðu, ég er að skrifa um þetta. Þetta fer á prent. Geturðu hjálpað mér við það.” Og fær þá að vita allt.
Marc Humbert:
Hann telur mikilvægast að þróa heimildamenn. Það er til hópur fólks, sem veit, hvað er mikilvægast að gerast á hverjum tíma. Smám saman þarftu að ná sambandi við þetta fólk og að kynnast því.
Nafnlaus viðtöl: Regla AP: Nota má nafnlaus viðtöl, þegar þar koma fram staðreyndir, en ekki álit, ef ekki er hægt að ná staðreyndunum á annan hátt og ef viðmælandinn neitar algerlega að koma fram.
Oft eru menn ekki hjálplegir. “Hvað er þetta. Vertu ekki með bull. Ég hef verið nógu lengi í þessu og þú hefur verið nógu lengi í þessu. Segðu mér bara sannleikann.
John Solomon:
“Ef þú vilt ekki tala við mig undir nafni, fer ég eitthvað annað. Fólk verður að koma fram undir nafni. Annars notar það aðstöðuna til að reka rýting í bak einhvers.”
Mort Rosenblum:
Allir hafa ástæðu til að tala við blaðamann. Og flestir munu tala, þótt þeir vilji það ekki og þótt það sé hættulegt. Gott er að kunna staðarmálið. Erfiðast fyrir blaðamenn erlendra frétta er að komast yfir mörk menningarheimanna.
Fallhlífarblaðamenn, sem flykkjast að, þegar eitthvað gerist, eru til vandræða. Blaðamenn verða að lifa í því umhverfi, sem þeir eru að skrifa um í útlöndum og skilja, hvernig fólk hugsar.
Ekki skrifa um það, sem gerðist. Lýstu heldur götumyndinni. Hann setur mikið af smáatriðum í minnisbækur sínar. Hann tekur vel eftir.
Þú spyrð spurninga á ská. Þú lokar minnisbókinni og segir: “Hvað er á bak við þetta”.
Bruce DeSilva:
Við köllum fréttir okkar sögur, en 6-7 ára börn mundu ekki telja það merkilegar sögur. Munurinn á fréttum og skáldskap er, að fréttirnar eru sannar.
Í fréttum þurfa að vera persónur, sem höfða til lesenda. Aðalpersónan þarf að eiga við raunverulegt vandamál að stríða. Og niðurstaða þarf að fást. Engin saga getur verið án þessara fjögurra atriða: Persóna, vandamál, barátta, niðurstaða.
Það góða er, að heilmargt í lífinu felur þessi atriði í sér. Ef þú hugsar um sögur í stað þess að hugsa um fréttir, muntu sjá sögur alls staðar. Oftast birtum við bara niðurstöðuna og ekki alla söguna.
Ef fólki eru sagðar fréttir eins og sögur, er líklegra, að það skilji söguna, lesi hana alla leið og muni líka. Slíkar fréttir eru skemmtilegar og áhugaverðar.
Ekki segja, að einhver sé fyndinn, heldur sýna hegðun hans og tal. Persónan birtist í atburðum og samtali, ekki tilvitnunum. Þegar tekið er viðtal við fólk, talar það eins og það heldur, að það eigi að tala.
Engar langar tilvitnanir eiga heima í fréttum. Þú kemur með nógu stutta tilvitnun til að hægt sé að muna hana. Afgangurinn af tilvitnuninni kemur bara í óbeinni ræðu.
Ekki er síður mikilvægt, að endurlífga aðstæður á staðnum. Þú getur ekki skrifað sögu án sögusviðs. Og að lokum er allra mikilvægast, að atburðir séu í sögunni. Þú verður að lýsa nákvæmlega, hvað fólk er að gera.
Bill Baskervill:
Þegar ég tók eftir að ráðamenn höfðu samsæri um þögnina, fékk ég blóðbragð. Ég fór að vinna hálfu meira. Sagði þeim: “Ég ætla að skrifa þessa sögu, annað hvort byggða á gögnunum, eða um neitun ykkar að afhenda mér þau.”
Martha Mendoza:
Hún margbeitti kröfunni um upplýsingaskyldu stjórnvalda til að ná upplýsingum úr gagnabanka. Hún fann allar heimildirnar. Hún elti ráðamenn inn á skrifstofur og gaf þeim orð í eyra. Hún fann líka stórt gróðabrall.
Allen G. Breed:
Fólk skilur eftir sig pappírsslóð, þótt það telji svo ekki vera. Aðalslagurinn felst í að finna slóðina. Hann bar saman gagnabanka yfir lækna og eigendur tóbakskvóta og talaði síðan við þá.
Jerry Schwartz:
Skrifaði grein um uppgjafahermann úr Víetnamstríðinu. Hann fann allt fólkið með því að leita á Google. Fann uppgjafahermenn, ekkjur, afkomendur, sagnfræðinga. Öll greinin er upp úr heimildum, sem liggja á vefnum.
Sjá nánar: Jerry Schwartz:
AP Reporting Handbook, 2002
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
