Forsaga
Sjónvarp 2000
Margir komu að uppfinningu sjónvarps. Tilraunir með sjónvarpssendingar hófust í Bretlandi og Bandaríkjunum 1925. Dagskrá var hafin í Bretlandi 1936 hjá BBC og í Bandaríkjunum 1936. Frekari útþensla sjónvarps stöðvaðist síðan fram yfir stríð.
Stóru útvarpskeðjurnar í Bandaríkjunum, CBS, NBC og ABC, fluttu fólk sitt og stjörnur, viðskiptavini og auglýsendur yfir í VHF-sjónvarp. UHFstöðvar voru of fáar og veikar til að mynda keðju. Aðeins tólf rásir voru í VHF-kerfinu.
Litasjónvarp kom 1953 og myndband 1956. Þessi ár voru frægðartími sjónvarps, þegar Edward Murrow, fréttamaður hjá CBS kom upp um McCarthy með því að beita hans eigin orðum gegn honum. Síðan hafa skúbb verið sjaldgæf í sjónvarpi.
Frá 1950 hafa Nielsen-tölur verið notaðar til að meta áhorf. Þær byggjast á úrtaki áhorfenda, sem meta áhorf sitt. Úr því kemur CPM, sem þýðir auglýsingakostnaður á hverja þúsund áhorfendur. Mælt er í nóvember, febrúar, maí og júlí.
Menn vita, að Nielsen-tölur eru ekki áreiðanlegar, vanmeta jaðarhópa í smekk og stjórnmálum. Menn tala nú um mæla, sem sýna, hvort fólk er raunverulega að horfa á sjónvarp af athygli eða hefur það bara í gangi.
Fyrst var mikið um vandaða stjórnmálaþætti í sjónvarpi, en þeir hafa að mestu lagst niður. Hinn gullni tími sjónvarps endaði, þegar upp komu hneyksli vegna umræðuþátta, Hollywoodgildi tóku yfir og kaupsýslusjónarmið urðu alls ráðandi.
Formaður bandaríska sjónvarpseftirlitsins sagði árið 1961, að dagskrárgerð sjónvarps væri “alger eyðimörk”. Opinberu sjónvarpi var þá komið á fót með stuðningi sjóða og einstaklinga. UHF-stöðvum fjölgaði og kapalsjónvarp hófst.
Með kapalsjónvarpinu í Bandaríkjunum kom Foxkeðjan. Hún lagði áherslu á unga fólkið, sem auglýsendur hafa mestan áhuga á. Aðrar keðjur fylgdu á eftir Fox. Mikið hefur fækkað þeim, sem nota aðalefni gömlu keðjanna ABC, CBS og NBC.
Með útbreiðslu kapalsjónvarps og gervihnattasjónvarps hefur aðgengi að rásum margfaldast. Árið 1982 var CNN stofnað til að sjá slíku sjónvarpi fyrir fréttum og fréttatengdu efni allan sólarhringinn.
Nú er sjónvarp í höndum lóðréttra keðja, sem fela í sér kvikmyndaver, kapalkerfi og aðra fjölmiðlun. Hinir fimm stóru eru Time Warner, Viacom, Disney, NBC og Fox. Eldi dagskrárgerð þykir of dýr og keðjurnar leita nýrra leiða til dagskrár.
Met í áhorfi eru öll gömul, frá því á 9. áratugnum eða eldri. Árið 1998 var svo komið, að þrjár gömlu keðjurnar ABC, CBS og NBS höfðu samanlagt tæpan helming áhorfs á mikilvægustu tímum dagsins. Síðan hefur notkun sjónvarps verið sundruð.
Tækni sjónvarps: Myndavélarrörið brýtur myndir niður í skannaðar línur, sem fara inn á rafeindageisla. Hann kveikir orku, sem kemur fram í misjafnri tíðni. Línufjöldinn er misjafn eftir heimshlutum, hærri í Evrópu en í Bandaríkjunum.
Myndarör eða katóðurör skýtur rafeindum á punkta innan á skjánum. Punktarnir ljóma misjafnlega mikið og framleiða samanlagt mynd á skjánum. Rafseglar eru notaðir til að stýra rafeindunum, þegar þær endurtaka mynstur myndavélarinnar.
Stafrænt sjónvarp er komið á Íslandi og var síðar sett upp í Bandaríkjunum 2007. Myndin er skarpari í stafrænu hágæðasjónvarpi. Tæknibreytingunni fylgir ný tækni við skráningu efnis og geymslu þess, þar á meðal vídeódiskurinn DVD.
DVD er í hraðri þróun. DVD + R DL diskar taka 8,5 gígabæti og væntanlegir eru diskar, sem taka 50 gígabæti. Það nægir fyrir hágæðasjónvarp á meðallangri bíómynd. Mikinn tíma hefur tekið að reyna að loka þessum diskum fyrir ólöglegri notkun.
Framleiðsla sjónvarpsefnis, sem notað er í Bandaríkjunum og viðskiptalöndum þeirra, er að mestu á vegum hinna fimm stóru. Smærri keðjur og minnkandi hópur óháðra aðila framleiða einnig efni. Í auknum mæli miðast það við 1834 ára aldur.
Léttar og færanlegar vídeómyndavélar hafa breytt fréttaöflun sjónvarpsstöðva. Efni þeirra færist í auknum mæli yfir á vídeó, sem gerir vinnsluna ódýrari og auðveldari. Stuttar myndir eru núna eingöngu teknar á vídeó.
Víxlverkun er komin í sjónvarp, þegar farsímanotendur greiða atkvæði í Idol eða evrópskri söngvakeppni. Þar sem slík viðbrögð gerast ekki í rauntíma, heldur með biðtíma, er vafasamt að kalla það víxlverkun. Rauntími er þó kominn á BBC.
Á hverju ári eru í hverri keðju settar upp þúsundir hugmynda (concepts). Nokkur hundruð eru þróuð yfir í skriftir (scripts). Af þeim verða nokkrir tugir að sýnishornum (pilots), prófuð á tilraunafólki. Örfár hugmyndir fara alla leið.
Sjónvarpsstöðvar hafa dregið mikið úr fréttum og fréttakostnaði. Einkum hafa verið skornir niður fréttaritarar og rannsóknablaðamennska. Þær reiða sig mest á fréttaefni frá aðildarstöðvunum. CNN er eina keðjan með alþjóðlega yfirsýn.
Staðarfréttir eru vinsælt efni í sjónvarpi. Flestar stöðvar hafa tvær stundir á dag eða meira af slíku efni. Tekjur af auglýsingum við staðarfréttir renna beint til viðkomandi stöðvar. Kostnaður er líka mikill, t.d. vegna rekstrar á þyrlum.
Hagnaður er lítill í keðjusjónvarpi. Miklar greiðslur renna til réttinda á íþróttaleikjum, sem hafa farið stórlega úr böndum, í framleiðslu skemmtiþátta og í ofurgreiðslur til akkerismanna, gamanstjóra á síðkvöldum og frægðarfólks.
Dagskrá stöðvanna miðast við ætlaða samsetningu áhorfendahópsins á hverjum tíma dagsins og við að draga notendur frá öðrum stöðvum á mikilvægum tímasetningum. Að kröfu auglýsenda er mikil áhersla lögð á efni, sem höfðar til ungs fólks.
Hugmyndaflug hefur minnkað við lárétta og lóðrétta samþættingu í sjónvarps. Rýmkaðar hafa verið takmarkanir vegna hringamyndunar. Fyrirtæki geta nú átt fleiri en eina stöð á hverjum markaði. Sjónvarp er orðið svipað um allan heim.
Sjónvarpsáhorf er orðin gróin venja hjá miklum massa fólks. Flestir horfa bara á sjónvarp til að horfa á sjónvarp, ekki til að velja ákveðna þætti. Þess vegna mega þættir vera leiðinlegir, ef þeir eru ekki miklu leiðinlegri en samkeppnin.
Sjónvarpsstöðvar eiga erfitt með að fóta sig í þessu róti. Dagskrám er breytt frá viku til viku og teknir eru út þættir, sem ekki slá strax í gegn. Sjá má, að skortur er á ábyggilegum upplýsingum um, hvers konar efni fólk vilji horfa á.
Raunar eru allar keðjurnar meira eða minna eins, allar með samskonar efni í sömu röð og með sömu áherslum. Fox hefur prófað að fara aðra leið, hægri harðpólitíska, sem hefur leitt til meiri vinsælda stöðvarinnar.
Í heild má segja, að sjónvarp líði fyrir, að hlutlægni frétta hefur minnkað fyrir áhrif frá kaupsýslugeirum sjónvarps. Stjórnmálaskoðanir, menningarviðhorf og mat á sjónvarpsefni, sem víkur frá því hefðbundna, komast ekki lengur að í sjónvarpi.
Fréttir eru reknar af Nielsen-tölum. Því má búast við, að þær muni í auknum mæli snúast um jákvæðar heimsóknir á barnaspítala heldur en um svæsnar uppljóstranir um framgöngu áhrifaaðila í þjóðfélaginu. Fréttirnar eru að geldast.
Reynt hefur verið að setja upp reglur um ráðningu kvenna og minnihlutahópa til að auka fjölbreytni sjónvarpsefnis. Sjónvarpsiðnaðurinn hefur tekið þessu fálega og kvartar yfir léttari kapalreglum. Sjálfsritskoðun hefur ekki minnkað dónaskap.
Fólk horfir á sjónvarp meðan það er að borða. Það lítur á sjónvarp sem hluta af lífi sínu. Sjónvarp er helsta umræðuefni fólks, þegar það hittist. Eigi að síður getur fólk notað fjarstýringuna, ef það kærir sig um, og þannig hafnað sjónvarpi.
Ný stýritæki sjónvarps, t.d. digital myndlyklar, sem gera fólki kleift að vinda hratt yfir auglýsingar, eru mikil ógnun við efnahag sjónvarpsstöðva. Þegar fólk er farið að ráða því, hvort það sér auglýsingar í sjónvarpi, eru komnir brestir í fjárhagsdæmið.
Fyrsti viðauki stjórnarskrár Bandaríkjanna hindrar ritskoðun efnis. Í staðinn stundar sjónvarpið sjálfsritskoðun. Meira frelsi er í kaplinum, af því að fólk þarf að borga fyrir hann og gerir sér þá væntanlega grein fyrir efninu.
Opinbert sjónvarp í Bandaríkjunum sætir ámæli hægri manna fyrir óhóflegt frjálslyndi og dekur við menntastéttir. Það reynir að breikka tekjur sínar, en sætir þá ámæli fyrir að teygja sig út í kaupsýslu og glata við það fókusi.
Einkasjónvarp er öflugur þrýstihópur í Washington. Enginn þingmaður vill fá sjónvarpið heima í héraði upp á móti sér í aðdraganda næstu kosninga. Enda segir einkasjónvarpið, að framboð þess sé ókeypis og eigi því ekki að kalla á eftirlit.
Hins vegar vex þeirri skoðun fylgi, að ekki sé ástæða til að vernda eign sjónvarps á rásum, þar sem það gegni engum skyldum um að fjalla um umdeild mál. Efnahagsformúla sjónvarps er að bila og ekki ljóst, hvaða formúlur taka við.
Þrátt fyrir miklar kvartanir um dónaskap í fjölmiðlum, virðast sjónvarpsstöðvar sífellt vera að færa út kvíarnar á því sviði og láta reyna á aukið svigrúm. Menn segjast ætla að gæta sín betur, en gera ekkert í því.
Sjá nánar:
Joseph Straubhaar & Robert LaRose, Media Now
Understanding Media, Culture and Technology, 2006
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
