0108
Textastíll
Klisjur II
Forðastu klisjur, þær voru
sniðugar bara einu sinni
Passaðu þig á tölum. Vertu viss um, hvað er meira og hvað er minna. Ekki setja of mikið af tölum í einn málslið. Vertu viss um, hvað er tvöfalt meira en annað og hvað er helmingi meira en annað. Ekki blanda saman nákvæmum og ónákvæmum tölum.
Meira eða minna: Ekki skrifa: “Jón Jónsson fékk meira en 100.000 dollurum minna en hann hafði vonað.” Ekki skrifa: “Færri en meira en 60.000 miðakaupendur voru mættir.” Mundu líka að telja rétt.
Sumar setningar hljóma vel með orðinu “það”, aðrar ekki. Útilokaðu ekki þetta orð, það er að vísu oftast óþarft, en er ekki beinlínis rangt. Stundum virkar texti stuttaralegur, þegar því er sleppt: “Ljóst er, að árangur næst ekki.”
Sumir blaðamenn hafa vísindi að sérgrein eða önnur sérsvið. Þeir vita, að hluti starfsins er að þýða orðaforða sérstaks tungumáls fagstéttar yfir á mannamál. Aðrir þurfa að þýða klisjur og tækniyrði yfir á mannamál.
Algeng villa blaðamanna er að telja, að venjulegir lesendur hafi áhuga á flóknum atriðum í ferli máls. Fólk vill hins vegar vita, hvað sé í þessum texta fyrir það sjálft. Hverjar séu afleiðingar málsins fyrir venjulegt fólk.
Ekki flækja: “Þingið í Mass. hefur lokið meðferð frumvarps um atkvæðagreiðslu við kosningarnar í nóvember um, hvort banna eigi opnun sölubúða á sunnudögum.” Betra er: “Þingið í Mass. hefur ákveðið að leyfa fólki að kjósa um opnunartíma.”
Ekki flækja: “44. þing Alþingis kemur saman á þriðjudaginn til að hefja umræðu um mál, sem þingmenn segja mikilvægast á þessum vetri.” Betra er: “Á þriðjudaginn verður fjallað á þingi um leyfi til byggingar álvers í Helguvík árið 2008.” Ekki endurtaka:
“Lítið val smárétta er í kaffistofu háskólans. Kaffistofan er rekin í 130 fm herbergi á neðstu hæð skólans. Fyrir utan kleinur og tebollur mátti sjá þar samlokur og tvær ávaxtategundir. Eyrún afgreiðslukona í kaffistofunni sagði að allir ættu að greiða ábót.”
Betra er: “Lítið er um smárétti í kaffistofu háskólans á neðstu hæðinni. Þar eru kleinur og tebollur, samlokur og tvenns konar ávextir. Eyrún afgreiðslukona segir, að allir eigi að greiða fyrir ábót.” 41 orð verða að 30.
Ekki: “Nokkrum sjálfsölum er stillt upp við vegg þar sem hægt er að verða sér úti um gos og sælgæti. Einnig er lítil veitingasala staðsett innst í salnum þar sem fólk getur keypt sér kaffi og samlokur. Fáir nemendur eru staddir í matsalnum.”
Betra: “Við vegginn eru sjálfsalar með gosi og sælgæti. Innst eru seldar veitingar. Þarna er fámennt.” 42 orð verða 15.
Ekki: “Þegar komið er inn í mötuneytið blasir við stórt afgreiðsluborð. Í afgreiðslunni er ung ljóshærð afgreiðslustúlka sem er önnum kafin við að hella upp á nýtt kaffi. Veitingar sem boðið er upp á eru ekki af verri kantinum.”
Betra: “Í mötuneytinu blasir við stórt afgreiðsluborð með góðum veitingum, þar sem ljóshærð stúlka hellir upp á kaffi.” 38 orð verða 17.
Næst: Kvenna hvað?:
“Staða stjórnarflokkanna er veik meðal kvenna; þriðjungur kvenna kýs Sjálfstæðisflokkinn, um 39% kvenna styðja stjórnarflokkana tvo. Atkvæði kvenna geta breytt hinu pólitíska landslagi. Flokkarnir höfða til kvenna áður en gengið verður að kjörborðinu.”
Ekki “maður”: “Beinar tilvitnanir notar maður [ég/eru notaðar] í fréttir til að færa þeim líf og [lesendum] víðari sýn á það sem gerðist. Þær verða að segja manni meira en það sem maður [ég/hefur verið] hefur þegar sagt í innganginum.”
Veraldarvefurinn er orðinn foss af rugluðum orðtökum:
“Ég dorgaði fyrir framan sjónvarpið allt kvöldið og lá svo andvana alla nóttina.”
“Ég mála í pastalitunum, þeir höfða svo til mín.”
“Ég var alveg að drepast í bringusvölunum.”
“Ég stóð algerlega á fjöllum.”
“Lumbraðu nokkuð á garni handa mér?”
“Þetta er svo langbesta sultuterta sem ég hef aldrei nokkurn tíma smakkað.”
“Hann kom eins og þjófur úr sauðaleggnum.”
“Hann kom eins og þruma á nóttu.”
“Hann kom eins og skrattinn úr heiðskíru lofti.”
Verstu málalengingarnar eru þó hversdagslegri, langt frá orðtökum. Blaðamaður skrifar: “Ekki er vitað til að neinn hafi orðið fyrir meiðslum.” (10 orð)
Þetta þýðir á íslensku: “Engan sakaði” (2 orð)
4. regla Jónasar
Forðastu klisjur, þær voru
sniðugar bara einu sinni.