0639
Rannsóknir
Óvinsældir I
Marilyn Greenwald &
Joseph Bernt
The Big Chill
2000
Þetta er bók um stöðu rannsóknablaðamennsku eins og hún var í lok síðustu aldar. Hún tekur ekki tillit til breytinga, sem hafa komið með veraldarvefnum og er því svartsýnni en efni standa til. En hún felur í sér gagnleg umræðuefni fyrir rannsóknablaðamenn.
Meginþema bókarinna er, að ýmsir erfiðleikar steðji að rannsóknablaðamennsku. Það næði um hana kaldir vindar. Ekki er ljóst, að fjölmiðlar séu að fjarlægjast rannsóknir, þótt því sé haldið fram í bókinni. Reikningsblaðamennska hefur aukizt mjög.
Gene Roberts: Hversu vel fréttastofnun líkar við rannsóknablaðamennsku sýnir, hversu vel henni gengur að gegna skyldum sínum við þjóðfélagið. Flestar slíkar stofnanir eru að fjarlægjast rannsóknablaðamennsku, nema nokkur stórblöð.
Almennt séu eru yfirmenn á íslenskum fjölmiðlum hlynntir rannsóknablaðamennsku, t.d. með því að styrkja svona námskeið fjárhagslega. Hins vegar þarf oft að selja einstök verkefni, því að yfirmenn fjölmiðla vilja ekki kasta fé út um gluggann.
Um leið og mönnum finnst oft rannsóknablaðamennska verða dýr í rekstri, þá átta þeir sig á, að hún er vinsæl, eykur til dæmis áhorf í sjónvarpi. Í Bandaríkjunum eru rannsóknafréttir einkum birtar í könnunarvikum, þegar áhorf er mælt.
Komið hefur á óvart, að meirihluti fólks styður prentfrelsi aðeins sem hugmynd, en ekki sem veruleika. Meirihlutinn vill í raun, að blaðamenn séu skráðir og þeir verði látnir sæta sektum fyrir rangar og hlutdrægar fréttir.
Íþyngjandi refsingar fyrir óviðurkvæmileg skrif hafa skotið upp kollinum í Bandaríkjunum. Tillaga um slíkt hefur komið fram á Alþingi, einkum borin fram af þingmönnum úr Sjálfstæðisflokknum. Bubbi fékk milljón fyrir mynd af honum að reykja.
Af djúpri skapraun og vantrausti á fjölmiðlum hafna Bandaríkjamenn (og Íslendingar) forsendu í stjórnarskrá landsins og eru sáttir við að gefa eftir hluta af mannréttindum þjóðfélagsins. Hvernig hefur þetta getað gerst?
Ein aðalástæðan er þétting eignarhalds á fjölmiðlum inni í stórum keðjum fyrirtækja, sem hefur haft slæm áhrif á efni fjölmiðla. Önnur ástæða eru óskýrari skil milli eðlilegra frétta og æsifrétta. Í þriðja lagi frægðarfólk í faginu, einkum sjónvarpsfólk.
Breytingar í þjóðfélaginu, í hagkerfi þess, nýlegum dómsúrskurðum, í menningu og tækni hafa bæði ljós og leynd áhrif á efni fjölmiðla og á skoðanir fólks á efni fjölmiðla. Rannsóknablaðamennska er víkjandi og einnig vinsældir hennar.
Ritstjórar og fréttastjórar hafa verið að breytast í framkvæmdastjóra, sem þurfa að fylgjast betur með arði heldur en efni. Sums staðar hafa verið settar upp flóknar aðferðir við að meta framleiðslu blaðamanna. Eins og færibandafólks.
Fréttadeildum utan höfuðborga og í útlöndum hefur verið lokað. Mjúkar fréttir og þjónustufréttir hafa sótt sig í veðrið á kostnað harðra frétta og rannsóknafrétta á forsíðum um land allt. “Ef það kostar tíma og fé, reyndu það ekki.”
Almenningur veit um breytingar á eignarhaldi fjölmiðla og hvaða áhrif það getur haft á efnið. En ímyndar sér hins vegar, að skráning blaðamanna og önnur beisli á blaðamennsku muni bæta nákvæmni og sanngirni frétta. Að þessu leyti bregst fólk.
Almenningur sér ekki, að þrenging laga og dóma um prentfrelsi og víkkun laga og dóma um einkamál ógnar aðgangi hans sjálfs að upplýsingum og getu hans til að hafa áhrif á stjórnmál og að viðhalda borgaralegu samfélagi. Fólkið sjálft brást.
Óvæntir dómar hafa fært fjölmiðlum nýjar hættur. Áður þurftu þeir bara að vara sig á meiðyrðamálum, sem hafa orðið sjaldgæfari. Nú er fremur kært fyrir árás á einkalíf (og fjármál) fólks. Og það er ekki lengur nóg til varnar að hafa sagt sannleikann.
Þungir dómar og mikil málskostnaður getur leitt til tilmæla að ofan um að leggja minna upp úr umdeildum fréttum og forðast þær, sérstaklega ef þær eru þess eðlis, að öflugir aðilar geti höfðað mál út af þeim. Maxwell í Bretlandi sigaði lögmönnum, lögbann.
Rannsóknablaðamennska hefur að mestu leyti haldist svipuð um tíðina, en snýst þó meira en áður um neytendamál og útreikning, fremur en um stjórnmál og viðskipti. Vinsældir hennar hafa risið og hnigið, en ekki fannst munur milli áranna 1980 og 1995.
Tengsl eru milli rannsóknablaðamennsku og smábrotsblaðamennsku (tabloid). Oft er munur hefðbundinnar blaðamennsku og smábrotsblaðamennsku aðeins munur á sjónarhól. Önnur siðferðileg atriði skipta máli í stöðu rannsóknablaðamennsku.
Dómsúrskurðir síðustu ára hafa kælandi áhrif á vinnubrögð við fréttaöflun. Nú þurfa fréttamiðlar að fá sér mistakatrygginu til að greiða kostað í tengslum við málaferli. Gera tryggingafélög kröfu um rólegri og minna umdeildar fréttir? WSJ.
Einnig koma til spurningar um, hvort rannsóknablaðamennska sé stéttbundin við hina hvítu yfirstétt karlmanna og sinni lítið minnihlutahópum og þeim, sem minna mega sín. Veggurinn milli auglýsingadeilda og ritstjórna hefur víða gatast. LA Times.
Afsögn Nixons forseta árið 1974 er af flestum talin vera hápunktur bandarískrar blaðamennsku á 20. öld, af því að dagblöð höfðu þar forustu. Brill: “Watergate kom með frábæra fréttamennsku, sem síðan var snúið við í Lewinsky-hneykslinu.”
Marilyn Greenwald &
Joseph Bernt
The Big Chill
2000