Slys I

Fréttir
Slys I

Hver sérgrein blaðamennsku kallar á ákveðið verklag. Minningargrein kallar á nafn, aldur, störf, dánarorsök, dánarstað, eftirlifandi ættingja, áætlanir um jarðarför, ýmiss konar bakgrunn.

Tékklistinn er upphafið hjá blaðamanni eins og flugmanni, áður en þeir taka flugið. Ekki er hægt að læra blaðamennsku með því að læra tékklista. Þeir eru bara ábendingar, ekki lögmál og allra síst lög um niðurröðun efnis í grein.

Frank Herron hjá Post Standards segir: “Ég hafði ekki hugmynd um hvað ég ætti að spyrja um. Lögreglumaðurinn sagði: Hvað viltu vita? Þá rann upp fyrir mér ljós: “Bara, þú veist, þetta venjulega.” Sem betur fer kunni hann “þetta venjulega”.

Til eru tvenns konar sérgreinar, sumar um málefni, aðrar um stað. Meðal efna eru menntun, stjórnmál, viðskipti. Meðal staða eru héraðsdómur, ráðhúsið, varðstofa lögreglunnar, þar sem blaðamaðurinn er fyrst og fremst á einum og sama stað.

Malcolm A. Borg segir: “Mesta vandamálið á fréttastofunni er að fá blaðamenn upp af rassinum og koma sér inn í samfélagið, sem þeir eiga að vera að skrifa um.”

Blaðamaður með sérgrein reynir að hitta alla, skrifstofumenn, ritara, vélritara, aðstoðarmenn, skrifstofustjóra. Gott er að skilja eftir nafnspjald eða nótu með nafni, heimilisfangi, síma og netfangi.

Taktu þér tíma. Þannig þróar þú aðgang að heimildum og þannig færðu síðar góðar sögur. Fólki líkar almennt vel að spjalla við blaðamann. Þú verður að koma upp trausti. En lofaðu engu, sem þú getur ekki staðið við eða truflar starf þitt.

Átta tillögur Rich Oppel hjá Charlotte Observer:
1) Fáðu þér fljúgandi start og farðu úr skrifstofunni, þar eru engar fréttir.
2) Settu þér dagleg markmið.
3) Byggðu upp heimildamenn. Vertu í reglubundnu sambandi, helst daglega.
4) Gerðu greiða. Útvegaðu gamalt eintak. Af hverju ekki.
5) Spurðu afgerandi spurninga. Hvað tekur upp tímann? Hver er stærsti vandinn?
6) Hlustaðu vandlega, virtu vandlega fyrir þér.
7) Farðu í skjölin. Ekkert kemur í staðinn fyrir eigin augu.
8) Hringdu. Símtöl eru viðbót, en koma ekki í stað mannlegra samskipta.

Níunda reglan: Þekktu sérsvið þitt. Almennt hafa ritstjórar lítið álit á þekkingu blaðamanna á þeirra sviði. Þeim finnst nýir blaðamenn vera illa þjálfaðir til að fjalla um skóla, lögreglu, dómstóla, fjárhagsáætlanir, viðskipti, stjórnsýslu.

Hver slysafrétt virðist vera annarri lík. Hlutverk blaðamannsins er að finna, hvað er sérstakt við þetta slys, hvers vegna lesandinn ætti endilega að lesa um það. Var gatan illa lýst? Var bíllinn með skoðun?

Minnislisti um bílslys:
1) Fórnarlömb, nöfn þeirra.
2) Bíltegund.
3) Staður.
4) Stund.
5) Orsök, að sögn lögreglu.
6) Nöfn annarra málsaðila.
7) Dánarorsök, orsök áverka.
8) Hvert var hinn látni fluttur.
9) Hversu miklir áverkar.
10) Hetjuskapur, björgun.
11) Síðustu fréttir af heilsufari.
12) Tímasetning jarðarfarar.
13) Skemmdir á farartækjum.
14) Handtökur.
15) Óvenjulegt veður eða vegur.
16) Frásagnir sjónarvotta og lögreglu.
17) Hraði farartækis, leið þess.

Heimildir:
Lögreglan á staðnum, varðstjórar, sjúkrahús, ökumenn sjúkrabíla, líkhús.
Gætið þess, að spá ekki í sekt, án þess að líkur séu miklar. Gætið þess að segja ekki: “Vegfarandinn rakst utan í bíl”. Vertu viss um, hver rakst utan í hvern. Gættu þín á sjónarvottum.

Berðu saman nútíð og sögu. Hvolfdi jeppa? Hefur það verið algengt að undanförnu? Eru jeppar valtari en aðrir bílar?

Minnislisti um flugslys:
1) Fjöldi látinna og slasaðra.
2) Tími, staður og orsök slyss.
3) Hvaðan fór vélin og hvert ætlaði hún.
4) Flugfélag og flugnúmer.
5) Flugvélartegund, framleiðandi, fjöldi mótora.
6) Nöfn og heimilisföng látinna.
7) Nöfn þeirra, sem lifðu af.
8) Ástand slasaðra.
9) Hvert var farið með látna og slasaða.
10) Orsök: hrap, bruni, drukknun.
11) Flughæð, þegar vandinn byrjaði.
12) Veður og flugskilyrði.
13) Síðustu orðin í svarta boxinu.
14) Lögregla, slökkvilið, björgunarsveitir á vettvangi.
15) Óvenjuleg atvik, hetjudáðir.
16) Frásagnir þeirra, sem lifðu af.
17) Frásagnir sjónarvotta á jörðu niðri.
18) Frásagnir flugumferðarstjóra, flugfélagsmanna.
19) Verð flugvélarinnar.
20) Frægðarfólk um borð.
21) Eldsvoði og aðrar skemmdir vegna hraps.
22) Flugátt fyrir slys.
23) Fannst flugritinn?
24) Ef vélin var týnd, hver fann hana hvernig.
25) Tímasettar jarðarfarir.
26) Ættingjar þeirra sem fórust.
27) Opinber rannsókn.
28) Fyrri flugslys á svæðinu.
29) Fyrri slys á sömu tegund eða hjá sama félagi.

Heimildir:
Flugfélag, lögregla, slökkvilið, björgunarsveitir, flugmálastofnun, flugumferðarstjórn, flugvallarstarfsmenn, rannsóknarnefnd, sjúkrahús, líkhús.

Varúð:
Heimildamenn á jörðu niðri eru þekktir fyrir ónákvæmni í lýsingu flugslysa. Fyrstu fréttir eru oft með ýktri tölu látinna. Farþegalistar geta verið rangir, sannreyndu þá, ef hægt er.

Stormar og flóð:
Í meiriháttar náttúruhamförum er öll fréttastofan kölluð út, til dæmis þegar hryðjuverkamenn réðust á turnana tvo á Manhattan. Daily News gerði út 120 blaðamenn til að fjalla um það.

Dave Saltonstall skrifaði fréttina í Daily News upp úr innhringingum blaðamanna. Hann var með marga tugi lýsinga í höndunum og reyndi að vefa það í einn megintexta, sem átti að vera áreiðanlegur, þéttur og skýr:

“Á degi óstjórnlegs hryllings fyrir New York og þjóðina flugu hryðjuverkamenn flugvélum á World Trade Center og Pentagon í gær í banvænustu árás allra tíma á Bandaríkin. “Þúsundir biðu bana í illu og fyrirlitlegu hryðjuverki, sagði …”

Eftirfylgni slysafrétta er mikilvæg. Metnar eru skemmdir og sett verð á tjón. Þar koma líka sögur af hetjudáðum og þrautseigju, sem áður var ekki vitað um.

Minnislisti um hamfarir:
1) Fjöldi látinna.
2) Fjöldi slasaðra.
3) Fjöldi þeirra, sem er í hættu.
4) Dánarorsök.
5) Frásagnir sjónarvotta.
6) Eignatjón á húsum, landi, stofnunum.
7) Varanlegt tjón.
8) Björgunaraðgerðir, brottflutningur, hetjudáðir.
9) Óvenjuleg björgunartæki, fjöldi björgunarmanna.
10) Aðvaranir heilbrigðisyfirvalda, lögreglu og vegagerðar.
11) Þjófnaðir og rán.
12) Fjöldi sjónarvotta.
13) Tryggingar, málaferli.
14) Handtökur, rannsóknir.
15) Hreinsun.

Heimildir:
Yfirvöld, sérfræðingar, lögregla, prestar.
Aðvörun: Vitni eru ónákvæm, sérstaklega ef atburðir gengu hratt fyrir sig.

Blaðamaður var svo yfirkominn af stórslysi, að hann skrifaði: “Guð situr nú á hóli við slysstaðinn, þar sem …” Fréttastjórinn hrópaði: “Segið honum að sleppa slysinu og taka viðtal við guð.”

Mótmælaaðgerðir: Draga yfirleitt að sér fréttamenn, sem þurfa að gæta þess að vera ekki “notaðir”. Oft æsist leikurinn, þegar myndavélar birtast á vettvangi, og hnígur síðan aftur, þegar þær fara. Fréttamaðurinn þarf að fá báðar hliðar máls.

Uppþot: Mótmælaaðgerðir breytast stundum í uppþot. Ljósvakagengin mega ekki koma sér í hættu af þeim völdum. Erfitt er að spá, hvað stjórnlaus hópur gerir, hann getur allt eins beint reiði sinni að fjölmiðlunum.

Nóttin er sérstaklega hættuleg. Myndavélaljós eru ávísun á vandamál og menn forðast því að nota þau. Reynt er að nota kíkislinsur til að geta verið í fjarlægð. Þyrlur eru oft notaðar til öryggis. Margar stöðvar eiga þyrlur.

Stórslys: Geta orðið fréttamönnum tilfinningalega erfið. Heimildir eru oft ekki áreiðanlegar. Ef tvær kenningar eru til um manntjón, er rétt að nota báðar eða lægri töluna. Hafa verður fyrirvara á birtingu upplýsinga, sem vafi er um.

Deilur hafa verið í rúma tvo áratugi um of mikið ofbeldi í sjónvarpi. Mest snúast þær um ofbeldi sem skemmtun, en líka hefur verið rætt um ofbeldi í fréttum. Íbúar í Jonesboro kvörtuðu um ágang fjölmiðla, er hefðu notað börn sem heimildir.

Rannsókn á Jonesboro málinu leiddi í ljós, að flestir fréttamenn fengu góða útkomu fyrir nákvæmni, sanngirni, smekkvísi og næmi. En 10% fréttamanna hefðu þrýst of mikið eða hagað sér á kaldlyndan hátt. Fá dæmi voru um brenglanir.

Í rauninni vildu flestir ræða harmleikinn. Ginger Delgado sagðist aldrei hafa séð eins mörg fórnarlömb og fjölskyldur vilja tala að fyrra bragði. Kannski gildir þar nútímareglan: Það græðir sár að tala um þau.

Jon Katz í Brill’s Content gagnrýndi fréttir fjölmiðla af Colorado-skotárásinni. Hann sagði, að fréttamenn hefðu almennt tekið góðar og gildar kenningar um, að morðin stöfuðu af mikilli umgengni við ofbeldi í tölvum.

Katz: “Í stað þess að flytja sannleikann í málinu, gerðust sumir fjölmiðlar flytjendur geðshræringar og sefasýki.” Deilt er um, hvort fjölmiðlar eigi að halda sig meira við staðreyndir og spá minna í “hvers vegna” og “hvað svo”.

Melvin Mencher
News Reporting and Writing
10th Edition 2006

Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008

Hlé