Textastíll
Punktur
Settu sem víðast punkt og stóran staf
Í kennslubókum blaðamanna er beðið um, að þeir skrifi ekki lengri málsgreinar en 23 orð. Í bókum fyrir sjónvarpsmenn og vefmiðlara er hámarkið sett við 17 orð. Nútímafólk vill ekki lesa eða heyra lengri málsgreinar. AP biður um 16 orða meðaltal.
Farsímar eru að verða tölvur almennings. Þar er skjárinn lítill. Það eykur kröfur til aukins hraða á textanum. Í forritinu Twitter, sem notað er í fjölpósti í farsíma, er hámarksfjöldi stafa 140. Það jafngildir einni 17-23 orða málsgrein. Einni skjámynd í farsíma.
Fólk skrifar oftast vegna þess, að það vill ná til annarra. Það er erfiðara en áður, því að fólk les minna og lætur meira truflast af öðrum tímaþjófum. Verkefni höfundar er að ná athygli fólks og halda henni til enda. Stuttar málsgreinar eru mikilvægt tæki.
Þeir, sem kunna stíl, geta brotið þessa reglu eins og aðrar reglur stílfræðinnar. En þú mátt ekki brjóta hana fyrr en þú veist, hvað þú ert að gera. Þess vegna, 23 orð í málsgrein, takk. Eða færri. Ekki fleiri. Kúnnarnir þínir lesa ekki, heldur skanna þeir.
Þessi 23 orða regla er merkust allra. Hún er hálf lausnin. Ef þú skrifar stuttar málsgreinar, hefur þú ekki pláss fyrir froðuna, orðtökin, klisjurnar og endurtekningarnar. Sem þú mundir annars setja í textann. Þessi regla hjálpar þér að fylgja öðrum reglum.
Miðaðu við, að hver málsgrein sé ein hugsun, í mesta lagi 23 orð. Að hver málsliður sé safn skyldra málsgreina, í mesta lagi 8 málsgreinar. Ekki þarf sérstaklega að tengja saman málsgreinar innan málsliðar. Þær tengjast sjálfkrafa, ef þær eru innan sama málsliðar.
Á málsgreinar reynir í fréttum. Oft þarf að koma miklu í lítið pláss og viðbætur eru settar inn í flýti. Menn fara að ofhlaða málsgreinar og þenja þær. Löng málsgrein er ekki lestrarvæn og kallar á mistök í setningarfræði.
Lausnin er einföld. Klipptu langar málsgreinar niður í hagnýta þætti. Láttu orðin ekki vera fleiri en 16 að meðaltali í hverri málsgrein eða 23 orð í þeirri lengstu. Hér er áherslan á meðaltalið. Sumar mega vera lengri, en þá verða aðrar að vera styttri.
Íslenska notar ekki fleiri orð en enska. “Son of God” þýðir “sonur Guðs”. Í bókum með texta á ýmsum tungumálum er íslenska örlítið styttri en enska. 23 orða reglan gildir því ekki síður um íslenskan texta en enskan. Þýska notar hins vegar fleiri og lengri orð.
Reglan um 16 orða meðaltal kemur frá AP. Síðan sú regla var tekin þar upp hafa aukist áhrif ljósvakamiðla á stíl. Og fram hafa komið netmiðlar, sem gera enn knappari kröfur til stíls. Þar verður allt að rúmast á einni skjámynd. 17 orð eru að verða hámark málsgreina.
Sautján orða hámark málsgreina gildir í fréttum. Skoðanir og rýni, þar sem röksemdir þarf, geta verið lengri. 23 orð er hámark þar. Í löngum greinum, þar sem búið er að fanga athygli lesandans, mega í bland vera langar málsgreinar, en þá stuttar í kring.
Breytileg lengd málsgreina felur í sér fjölbreytni. Þá eru þær flestar stuttar, en stöku málsgrein verður lengri. Engin regla í stíl er mikilvægari en sú, að hafa hóflega lengd á málsgreinum. Það var stíll Ernest Hemingway, George Orwell og Graham Greene.
Þegar lengd málsgreinar fer í 20 orð eða hærra, er lesandinn kominn í vanda. Kosturinn við þennan vanda er, að svo auðvelt er að lækna hann. Bara setja punkt og stóran staf í stað samtenginga, lýsingarháttar, skildagatíðar og annarra truflana.
Forðastu röð losaralegra setninga innan málsgreinar. Settu punkt og stóran staf í stað þess að nota hlutlaus tengingarorð á borð við “og”, “en”, “sem”, “meðan”, “samt”, “enda”. Ef þessi orð eru brýn, má nota þau fremst í nýrri málsgrein. Oftast eru þau óþörf.
Ekki þarf neinn uppskurð, bara hjálp í viðlögum. Oft má setja fornöfn í stað samtenginga til að stinga gat á belgdar málsgreinar. Hér er dæmi um texta, þegar búið er að strika út samtengingar og setja inn punkta og stóra stafi:
“Ráðherrar, þingmenn og sendiherrar lentu í uppþotinu. Það hófst rétt eftir að Moi forseti fór á brott í embættisbíl sínum. Þúsundir höfðu safnast saman fyrir utan kirkjuna um tvo kílómetra frá miðbænum til að minnast Robert Ouko.”
Einfaldasta leiðin og ódýrasta er að sleppa samtengingunum OG og EN. Setja í staðinn punkt og stóran staf. Sjálfgefið er, að málsgreinar innan sama málsliðar séu í samhengi hver við aðra. Þær þurfa því ekki merkingarlaus orð til að tengjast.
Ekki skrifa svona: “Heimamönnum hefði ekki þótt fýsilegt að mæta strokufanga í heimreiðinni, en að sögn yfirfangavarðar Litla Hrauns hefði seint komið til þess.” Betra: “… í heimreiðinni. Að sögn yfirfangavarðar LitlaHrauns hefði seint komið …”
Ekki skrifa: “Verðir eru vel í stakk búnir til að takast á við óvænta atburði sem þennan og eru þjálfaðir til að veita strokumönnum eftirför.” Betra: “Verðir geta vel takist á við óvænta atburði. Þeir eru þjálfaðir í að veita …”
Ekki skrifa: ”Þriðju kynslóðar símar eru hannaðir fyrir háhraða gagnaflutning og geta sýnt sjónvarpsefni án vandræða á dreifisvæðum.” Heldur: ”Þriðju kynslóðar símar eru hannaðir fyrir háhraða gagnaflutning. Þeir geta sýnt sjónvarpsefni án …”
Ekki skrifa: “Í staðinn verða dreifisvæði og þá er ég að tala um heilu borgirnar.” Heldur: “Í staðinn verða dreifisvæði. Þá er ég að tala um heilu borgirnar.”
Ekki skrifa: “Lítið lát virðist vera á eftirspurn á húsnæðismarkaði og fjölgaði kaupsamningum í febrúar.” Heldur: “Lítið lát virðist vera á eftirspurn á húsnæðismarkaði. Kaupsamningum fjölgaði í febrúar.”
Ekki skrifa: “Aðrir þættir gætu haft áhrif og nefnir Hjördís hækkun launa og lækkun skatta.” Heldur: “Aðrir þættir gætu haft áhrif. Nefnir Hjördís hækkun launa og lækkun skatta.”
Ekki skrifa: “Markaðurinn hefur verið í líflegra lagi það sem af er ári og býst hún ekki við jafnörum hækkunum á næstunni.” Heldur: “Markaðurinn hefur verið í líflegra lagi það sem af er ári. Hjördís býst ekki við jafnörum hækkunum á næstunni.”
Ekki skrifa: “Flokkurinn hefur lengi haft ójafnt fylgi meðal kynjanna og þarf á frekari umræðum innan sinna raða um jafnréttismál.” Heldur: “Flokkurinn hefur lengi haft ójafnt fylgi meðal kynjanna. Hann þarf að ræða frekar um …”
Ekki skrifa: “30,7% kvenna styðja flokkinn og 41,7% karla en ójafnt fylgi kynjanna hefur verið einkennandi fyrir flokkinn.” Heldur: “30,7% kvenna styðja flokkinn og 41,7% karla. Ójafnt fylgi kynjanna hefur einkennt flokkinn.”
“Og”, “en”, “þegar”, “eftir að”, “þar sem”, “þótt” eru dæmi um orð, sem lengja málsgreinar. Í stað þeirra á að koma punktur og stór stafur. Þessi aukaorð segja yfirleitt ekkert sérstakt, sem ekki er augljóst af öðrum orðum textans.
Ekki skrifa: “Fyrirtækið mun ekki innkalla vöruna, eftir að heilbrigðisráðuneytið gaf út bráðabirgðaákvörðun um, að hún fæli ekki í sér hættu fyrir almenning, sagði Pétur.”
Betra: “Fyrirtækið mun ekki innkalla vöruna. Samkvæmt bráðabirgðaákvörðun heilbrigðisráðuneytisins felur hún ekki í sér hættu fyrir almenning, sagði Pétur.” Ljóst er að ákvörðun um enga innköllun kom á eftir ákvörðun um enga hættu.
Oft er ÞEGAR óþarft: “Maðurinn sneri við þegar komið var að tannlæknastofunni, tók á sprett og faldi sig í félagsmiðstöð í bænum.” Betra er: “Hjá tannlæknastofunni sneri maðurinn við, tók á sprett og faldi sig í félagsmiðstöð í bænum.”
Ekki: “Jón Jónsson leikmaður Hauka sýndi meistaratakta þegar lið hans sigraði Val með þriggja stiga mun í úrvalsdeildinni á föstudaginn var.” Heldur: “Jón Jónsson í Haukum sýndi meistaratakta í úrvalsdeildinni á föstudaginn. Lið hans sigraði Val …”
Klippið líka þetta: “Davíð Oddsson Seðlabankastjóri sagði í dag, að hagkerfið væri komið yfir hættuna á samdrætti og hann spáði stöðugum og lágum hagvexti út þetta ár.” Settu punkt á eftir samdrætti og stórt H í hann.
Ekki “vegna þeirrar staðreyndar að”, heldur “því að”. Ekki “vekja athygli þína á þeirri staðreynd að”, heldur “minna þig á”. Ekki “sú staðreynd að honum hafði mistekist”, heldur “mistök hans”.
Tímaritið Economist fjallar um þungt efni, en skrifin eru létt og skýr. Meðallengd á málsgreinum í inngangi frétta er 16 orð. Almenn meðallengd málsgreina er 16-19 orð. Economist er samt ekki skrifað fyrir fífl.
Notaðu málsliði sem einingar. Þegar þú hefur skrifað málslið (paragraff), skaltu líta yfir hann og skoða, hvort megi skipta honum. Gættu þín á mjög löngum málsliðum. Þeir eru ekki árennilegir fyrir lesandann. Skiptu þeim í fleiri málsliði.
Málsliðir mega ekki vera margar málsgreinar að lengd. Og hver málsgrein má ekki vera mörg orð að lengd. Áður var miðað við, að málsgrein væri ekki lengri en 23 orð, en nú er notuð talan 17 orð. Þetta er fyrir áhrif sjónvarps og netmiðla, nú síðast farsíma.
Meginreglan er þessi: Ein hugsun sé í hverri málsgrein, 23 orð eða færri. Skyldar málsgreinar séu saman í málslið, 8 málsgreinar eða færri í hverjum málslið. Ný lína, nýr málsliður táknar, að fókusinn er færður til.
Þú þarft að neyða þig til að skrifa stuttar málsgreinar. Þá hefur þú ekki pláss fyrir froðuna, orðtökin, klisjurnar og endurtekningarnar, sem þú mundir annars setja inn. Þessi regla hjálpar þér að fylgja öðrum reglum. Hún spúlar froðunni úr texta þínum.
2. regla Jónasar: Settu sem víðast punkt og stóran staf
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
