Blaðamennska
Fréttin skrifuð
Texti er hafður einfaldur til að verða spennandi. Fréttatexti á að vera stuttur, skýr og spennandi. Stuttur texti er skýr. Skýr texti er spennandi. Fréttastíll er bestur stuttaralegur. Þú þarft að vera góður í íslensku og skilja málfræði og setningafræði.
Kunna að skipuleggja smáatriði inn í textann (staðreyndir á víð og dreif í viðtölum). Stundum gagnast ekki að byrja á staðreynd A og enda á staðreynd Ö. Stundum hæfir að byrja á L,M,N, O og P og setja þær staðreyndir fremst.
Oft eru mikilvægustu atriði fréttarinnar á víð og dreif í viðtölum við ýmsa aðila og í öðrum heimildum. Þú verður að búa til fókus og hafa yfirsýn, hvernig þú dregur mikilvægustu atriðin saman í texta, og vita hverju þú átt að sleppa.
Ef þú skilur ekki efni fréttarinnar, sem þú ert að skrifa, er öll fyrirhöfn fyrir gýg. Þú getur ekki fengið lesandann til að skilja frétt, ef þú hefur tekið viðtal við sérfræðing, sem þú skilur ekki. Það getur ekki gefist vel.
Síðan farið var að skrifa beint inn á síður í ritstjórnarforritum eins og SaxoPress, hefur aftur opnast möguleiki á að klykkja út með fullnægingu í enda fréttarinnar. Það var ekki hægt, þegar menn urðu að geta klippt aftan af.
Skrif: Sviðsskrekkur er algengur hjá byrjanda í blaðamennsku. Þú starir á auðan skjáinn meðan reyndir blaðamenn í kringum þig hamast á lyklaborðinu með ævintýralegum hraða. Þá spyrja menn sig, er ég í rangri atvinnugrein?
Hraðinn kemur með reynslunni. Blaðamennska er iðngrein, stundum list.
Góð skrif eru blátt áfram, textinn rennur fram áreynslulaust. Blaðamenn þurfa að átta sig á, að þeir eru að segja sanna sögu, sem á að grípa fólk.
Gættu þín að fara varlega í að skrifa orðrétt upp eftir segulbandi. Ritað mál er allt öðru vísi en talað mál. Fáir viðmælendur kunna að haga máli sínu eins meitlað og skrifað mál mundi vera. Textinn á hins vegar að virka sem talað mál.
Texti greinar verður til (átta atriði):
1. Hugmynd að grein. Kemur oft frá einum heimildamanna þinna.
2. Söfnun upplýsinga. Hvenær má telja, að henni sé lokið?
3. Skipulagning staðreynda og skipulagning greinar, fókus fundinn. Sumar staðreyndir falla út.
4. Gerð uppkasts. Bera þarf texta undir yfirmenn og meta fókusinn.
5. Snyrting og frágangur sögunnar. Staðreyndum þarf að raða rétt saman.
6. Hvaða spurningum er ósvarað? Endurvinna málið, muna Hv-in sjö. Hvað vantar?
7. Leita aftur aðstoðar vaktstjóra, fréttastjóra, kæla söguna. Finna endurbættan fókus.
8. Hver á tónninn að vera, alvörugefinn, gamansamur, hneykslaður.
Þrjár gerðir frétta:
1. Öfugur pýramídi. Merkast efst og síðan ómerkara, má klippa.
2. Tilvitnanasaga. Byrjað á tilvitnun, tilvitnanir og frásögn á víxl.
3. Frestað upphaf. Þegar ekki er hætta á niðurskurði. Lesandi bíður ekki lengi.
24 reglur um textastíl:
1. Íslenska er hratt og hreyfanlegt tungumál eins og enska.
2. Ein hugmynd er í málsgrein. Tengdar hugmyndir eru í málslið. Færri en 23 orð eru í málsgrein.
3. Nota sagnorð, ekki nafnorð (kaus, ekki: greiddi atkvæði).
4. Nota frumlag+germynd, ekki andlag+þolmynd (hann gerði,ekki: það var framkvæmt af honum).
5. Nota sagnorð og nafnorð, ekki forsetningar (það er), lýsingarorð og atviksorð.
6. Einfaldar og stuttar málsgreinar: Frumlag, sagnorð, andlag.
7. Nota einföld og stutt orð. (kjör, kosning, ekki: atkvæðagreiðsla).
8. Forðast klisjur, spakmæli, orðtök, tískufyrirbæri (á ári, ekki: á ársgrundvelli) (ekki: versla sér).
9. Nota rétta tíð og mynd (þeir léku vel, ekki: þeir voru að spila vel).
10. Gæta þess, að tíðir, myndir, tölur og föll orða standist á. Lestu yfir.
11. Ekki þjappa of mikið í málsgreinar, einkum í upphafi greinar.
12. Lýsa aðstæðum og bakgrunni. Flytja lesanda á stað atburðarins.
13. Skilgreina hugtök, sem lesandinn skilur ekki (ekki: LÍÚ, BNA, BUGL).
14. Vísa til hliðstæðna, þegar þú útskýrir flókin atriði.
15. Svara öllum spurningum, sem upp kunna að koma.
16. Búa ekki til væntingar, sem þú stendur ekki við. Sýna dæmin.
17. Vera varfærinn í orðum, þegar sagan sjálf er dramatísk.
18. Sýna í stað þess að segja frá (hann lamdi hnefanum í borðið).
19. Hafa mikilvægustu orðin fremst í málsgrein. Lesandinn nennir ekki að bíða.
20. Fara sparlega með beinar tilvitnanir til að forðast að vera langorður
21. Koma strax með nafn viðmælandans, ekki á eftir tilvitnuninni.
22. Strika út óþörf atriði. Góður stíll er knappur, kraftmikill.
23. Ekki ýkja, láttu söguna segja sig sjálfa. Það gera góðar sögur.
24. Lesa söguna upphátt. Það segir þér, þegar textinn fer að ramba.
Tólf tegundir upphafs texta:
1. Samantektin: Hver gerði hvað, hvar, hvenær, hvernig, hvers vegna, hvað svo?
2. Einhæfing: Jón verður að greiða 2.500 kr meira á ári.
3. Dramatík: Jón Jónsson þagði lengi, er hann kom í ræðustólinn.
4. Tilvitnun: Mér er það minnisstætt, hann sat hjá.
5. Litur: Jón Jónsson hristi höfuðið, þegar Páll Pálsson las upp yfirlýsinguna.
6. Frestun: Forstjóri deCode var á áhorfendapalli, þegar kosið var á þingi um ríkisábyrgð deCode.
7. Viðbrögð: Útifundur til að mótmæla notkun eiturefna í æðarvarpi hófst fyrir skömmu.
8. Fréttaljós: Jón vann atkvæðagreiðsluna, en gæti tapað málinu.
9. Stöðumat: Staða Vinstri grænna er veikari en hún var eftir kosninguna.
10. Spurning: Hvað hefði gerst, ef Jón hefði stutt tillögu Páls?
11. Brandari: Jón Jónsson neitaði að nota augnsjá í WorldClass, þótt hann hefði mælt með henni.
12. Undrun.: Þverstæða, statistík, dæmisaga, frásögn, afturhvarf í tíma.
Fyllingarorð. Forðist lýsingar og atviksorð, þau veikja söguna. Forðastu: of, mjög, nokkuð, fremur, eins konar, dálítið, allnokkuð, einfaldlega, nokkurs konar). Forðastu aukaorð yfirleitt. “Hann kannaði” komi í stað “Það var framkvæmd skoðanakönnun”.
Forðastu tvítekningar. Ekki segja “Hann gnísti tönnum fast”. Að gnísta er fast. Forðastu langar málsgreinar, skilningur lesenda minnkar. Leitaðu að orðum á borð við “og” og “en”. Settu þar punkt og stóran staf.
Útskýrðu. Ef þú skilur textann ekki, mun lesandinn ekki skilja hann. Margir eiga auðvelt með að bera saman hluti og samhengi, aðrir þurfa að læra það. Ef útskýringar eru ekki þín sterkasta hlið, skaltu ákveða að gera þær að henni.
Reyndu að meta, hvort lesandinn viti mikið um málið. Gerðu ekki ráð fyrir, að hann hafi fylgst með fréttum í gær. Er þetta eitthvað, sem hann getur látið sig varða um? Er fréttin of flókin? Fjallar hún nógu mikið um fólk sem gerendur?
1. Þekking og meðvitund þín hjálpa þér að skilja flóknar aðstæður og lýsa þeim.
2. Æfðu. Lýstu móður þinni svo, að annar noti lýsinguna í flugstöð.
3. Berðu það óþekkta saman við það þekkta. Notaðu hugtök og þekkt dæmi.
Átta tegundir frétta:
1. Píramídi:
A. Nýjar vendingar. B. Tveir-þrír málsliðir með fleiri upplýsingum um þær. C. Skýrt frá, hvernig þetta tengist sögu málsins. D. Lokið að segja frá vendingunum. E. Auka og viðbótarupplýsingar.
2. Tímasaga:
Fyrst er inngangur. Síðan er sagan sögð nokkurn veginn í þeirri röð, sem atburðir hennar gerðust. Fréttir af atburðarás henta oft þessari frásagnaraðferð. Dæmigerð er íþróttafrétt af gangi kappleiks.
3. Raðsaga:
Fyrst er inngangur. Síðan eru raktir nokkrir sjálfstæðir og jafngildir þættir málsins í röð, A. B. C. D. o.s.frv, venjulega í mikilvægisröð. Þeir eru síðan dregnir saman í lokin. Sagt er frá gengi liða í einni umferð.
4. Frestuð saga:
Inngangurinn lýsir kringumstæðum eða dæmi, sem varpar ljósi á söguna. Síðan kemur sagan sjálf. Ekki fresta of lengi að koma með meginatriði sögunnar, því að annars getur lesandinn flett framhjá málinu.
5. Spennusaga:
Réttur píramídi. Endir kemur á óvart. Þú byrjar á að segja frá því sem gerðist, en segir ekki niðurstöðuna fyrr en í síðasta málslið. Þetta er fremur sjaldgæf aðferð. Hafðu samt auga á skrítnum sögum og gamansömum.
6. Grein:
Þú ert ekki bara að segja fréttir, heldur líka gefa mynd. Þú reynir að draga upp mynd í huga lesandans. Tímasetning skiptir minna máli en í frétt. Mannleg áhugamál vega þyngra. Passaðu að láta söguna hanga saman á fókus.
7. Greining:
Þú lýsir verkefni eða vandamáli. Þú segir frá þeim, sem koma að málinu og hvaða afstöðu þeir tóku. Þú spáir í, hvað muni gerast næst. Þarna er oft um að ræða fréttaskýringu, þar sem höfundurinn tekur þátt í umræðunni.
8. Kjallaragrein eða menningarrýni:
Óteljandi form eru á greinum, sem fela í sér skoðanir. Allt gildir, svo framarlega sem það vekur áhuga lesandans og er vel skrifað. Þetta efni er oftast sett fram í fyrstu persónu. “Ég”.
Fyrirsagnir:
Mesta slysahættan á ritstjórnarskrifstofum er í fyrirsögnum. Fyrirsagnagerð krefst langrar þjálfunar og mikillar málþekkingar. Svo fá orð eru í fyrirsögnum, að þau geta óvart gefið ranga mynd af innihaldi fréttar.
Fréttatexti á að vera stuttur, skýr og spennandi. Stuttur texti er skýr. Skýr texti er spennandi.
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
