Sevilla
Sevilla er helzta borg Andalúsíu og var raunar öldum saman aðalborg Spánar. Hún var márísk í rúmar fimm aldir, 712-1248, svo sem enn má sjá á borgarkastalanum og bænaturni dómkirkjunnar.
Einkum varð vegur hennar þó mikill eftir landafundina í Ameríku fyrir fimm öldum. Í þá daga var skipgengt upp ána Guadalquivir til borgarinnar, svo að Amerigo Vespucci, Cristóbal Cólon (Kólumbus) og Fernao de Magalhaes (Magellan) settu svip sinn á staðinn og lögðu sumpart héðan af stað í ferðir sínar. Hér komu líka við sögu Don Júan, Don Quixote, Cervantes, Velázques og Carmen.
Sevilla er fjörug borg með rúmlega hálfa milljón íbúa, auk mikils fjölda ferðamanna, sem flykkist til borgarinnar árið um kring. Fræg er hin mikla dymbilvikuhátíð, Semana Santa, sem hefst á pálmasunnudag og stendur með daglegum skrúðgöngum í heila viku. Bræðraklúbbar keppast um að útbúa sem skrautlegasta vagna með turnum og myndastyttum. Á milli vagnanna dansar fólk og syngur.
Skömmu eftir dymbilvikuhátíðina kemur aprílhátíð, Feria de Abril, þegar menn reisa tjöld og halda uppi veizlum, dansi og söng í heila viku. Sevilla er höfuðborg dansanna flamenco og sevilliana.
Árið 1992 verður heimssýningin haldin á eyju í Guadalquivir um tveimur kílómetrum norðan við miðbæinn í Sevilla. Á sama ári verða ólympíuleikarnir í Barcelona og Madrid verður menningarhöfuðborg Evrópu, svo að Spánverjar hlakka mikið til um þessar mundir. Það ár verða einnig liðnar nákvæmlega fimm aldir síðan Kólumbus lagði af stað í fyrstu Ameríkuferð sína.
Hótel
Alfonso XIII
Hótelið í Sevilla er Alfonso XIII, mikil höll 149 herbergja í aðeins 300 metra fjarlægð frá dómkirkjunni, reist fyrir heimssýninguna 1929 og æ síðan áningarstaður hefðarfólks. Þar er skemmtilegur innigarður með gosbrunni og márískum súlnagöngum, svo og mikið af márískum skreytingum. Flest meiri háttar samkvæmi í borginni eru haldin á hótelinu.
Bílageymsla er í hótelinu. Bak við það er háskólinn í Sevilla, til húsa í gömlu tóbaksverksmiðjunni, sem Carmen átti að hafa unnið í. Tveggja manna herbergi kostaði 28.600 pts. (Alfonso XIII, San Fernando 2, sími (5) 422 28 50, fax 421 60 33, telex 72725)
Fernando III
Auðvitað er unnt að búa ódýrar. Fernando III er líka 300 metrum frá dómkirkjunni eða rétt rúmlega það, í lúxushverfinu Santa Cruz. Það er í hálfgerðum sveitastíl, en býr yfir sundlaug og fremur stórum herbergjum, vel búnum. Bezt er að fá herbergi með svölum. Bílageymsla er í hótelinu. Tveggja manna herbergi kostaði 10.000 pts. (Fernando III, San José 21, sími (5) 421 77 08, telex 72491)
Veitingar
Egana Oriza
Bezta veitingahúsið í miðborg Sevilla er Egana Oriza. Það er fallega innréttað í gömlu húsi við veggi garðsins aftan við borgarkastalann, Alcázar, og í garði fyrir utan. Kokkurinn er Baski, José Mari Egana, og blandar saman hefðum frá Baskalandi og hráefni frá Andalúsíu, svo sem villibráð frá svæðunum í kring. Hann býður meðal annars saltfisksúpu (sopa de bacalao); kalda hvítlauks-tómatsúpu með melónu (ajo blanco), afbrigði af gazpacho; eggjahræru (revuelto de patatas, ajetes, setas y pimientos); litla smokkfiska í smjördeigi (chipirones); ofnsteiktar dúfur í rauðvínssósu (pichón de Bresse asado con salsa de vino tinto); og ostaís í hunangi með hnetukremi (helado de queso y miel con crema de nueces). Þríréttað fyrir tvo kostaði 12.000 pts. (Egana Oriza, San Fernando 41, sími (5) 422 72 11, lokað í laugardagshádegi og sunnud.)
San Marco
Næstbezta veitingahús miðborgarinnar er San Marco, um 600 metrum beint norður frá dómkirkjunni. Það er í fallegum, 18. aldar herragarði og veitir óvenjulega góða þjónustu. Asana Ramacciotti er í eldhúsinu og eldar undir ítölskum áhrifum.
Meðal einkennisrétta hans eru sjávarréttasúpa (boullabesa a nuestro estilo); fiskikássa (couscous de pescado); önd í olífuolíu (pato con aceitunas); og pasta með hafurriða og skeljasósu (ravioli rellenos de lubina en salsa de almejas). Þríréttað fyrir tvo kostaði 10.000 pts. (San Marco, Cuna 6, sími (5) 421 24 40, lokað sunnudaga og í mánudagshádegi)
La Albahaca
Við torgið, sem Santa Cruz hverfið er kennt við, er La Albahaca í virðulegum herragarði og sameinar fallegt umhverfi, góða þjónustu og bezta matinn í Santa Cruz. Maturinn er fjölbreytilegur, svo sem sjávarréttasúpa (sopa de frutos del mar); koli í appelsínusósu (lenguado a la naranja); kálfasteik (entrecote de ternera grillé con trufas del olivar y verduras naturales); og ostfroða með hindberjasósu (mousse de queso con salsa de frambuesa). Þríréttað fyrir tvo kostaði 10.000 pts. (La Albahaca, Plaza Santa Cruz 12, sími (5) 422 07 14, lokað sunnudaga)
Hostería del Laurel
Í miðju Santa Cruz hverfinu er gamalt og gróið veitingahús, innréttað á tveimur hæðum að hefðbundnum hætti Andalúsíu, með flísaveggjum og bogadyrum, smíðajárnslugtum og tréskurðarmyndum. Þar er líka hægt að borða úti á torgi. Höfð er í frammi hefðbundin matreiðsla, sem er hin næstbezta í Santa Cruz hverfinu. Meðal annars er boðið upp á góðan spergil (espárragos) með þrenns konar sósum; og ágætis turnbauta (tournedos Hostería del Laurel). Þríréttað fyrir tvo kostaði 7.200 pts. (Hostería del Laurel, Plaza de los Venerables 5, sími (5) 422 02 95)
La Isla
Vitlausu megin við aðalgötuna Constitución, það er að segja ekki dómkirkjumegin, er La Isla í hliðargötu, um 100 metrum í loftlínu frá dómkirkjunni. Þetta er ákaflega vinsæll staður meðal heimamanna, en minna kunnur ferðafólki, sem sjaldan ratar hingað. Innréttingarnar eru svo sem ekki merkilegar, en samræðuhávaðinn þeim mun meiri. Þjónustan er afar góð.
Sérgreinar hússins eru sjávarréttir, einkum frá Galisíu og ströndinni við Cadiz, djúpsteiktir eða grillaðir. Meðal annars var í boði hráskinka (jamón de Cumbres Mayores); laxahræra með sveppum og rækjum (revuelto de salmón con champiñones y gambas); og karamellukrem (tocino de cielo). Þríréttað fyrir tvo kostaði 9.000 pts. (La Isla, Arfe 25, sími (5) 421 26 31, lokað mánudaga)
Skoðun
Ekki er flókið mál að skoða hið markverðasta í Sevilla. Ekki þarf annað en að ganga kringum dómkirkjuna, sem yfirgnæfir umhverfi sitt með voldugum turni og víðáttumiklum svifsteigum, enda er hún sögð hin þriðja stærsta í heimi, næst á eftir Péturskirkju í Róm og Pálskirkju í London. Hún er byggð í svo síðgotneskum stíl, að áhrifa endurreisnartímans er farið að gæta. Byggingin hófst 1401, þegar rifin hafði verið íslömsk moska, sem stóð hér áður, þegar Sevilla var márísk borg. Frægt er vesturvirki kirkjunnar með margföldum dýrlingabogum umhverfis kirkjudyr.
Gengið er í dómkirkjuna bæði að vestanverðu og austanverðu. Að innan er hún yfirþyrmandi stór og kuldaleg, 56 metrar undir loft. 75 steindir gluggar eru á kirkjunni, sumir hverjir frá upphafi 16. aldar. Til vinstri við austurdyrnar er konungskapella, Capilla Real, þar sem hvíla nokkrir Spánarkonungar. Við enda suðurstúku kirkjunnar er líkkista Kólumbusar, borin af fjórum styttum, sem tákna fjögur konungdæmi Spánarveldis, sem þá voru Aragón, Castilía, León og Navarra.
Kirkjan er opin 10:30-13 og 16-18:30, lokuð sunnudaga. Siðsamlegur klæðnaður er nauðsynlegur.
Giralda
Norðan við austurdyr kirkjunnar er kirkjuturninn, Giralda. Hann er frá síðari hluta 12. aldar og var þá kallturn moskunnar, er áður var þar, sem kirkjan stendur nú. Hann er 98 metra hár og breiður eftir því, úr bleikum múrsteini, ferstrendur eins og tíðkaðist í vesturhluta íslams, en ekki sívalur eins og tíðkaðist í Persíu og austurhluta íslams. Stíllinn er greinilega márískur, frá valdaskeiði Almóhaða, sem voru harðlínumenn í trúmálum og andvígir glysi. Þess vegna er turninn í mjög formföstum línum, með reglubundnum oddskeifugluggum og fíngerðu skarti. Á 16. öld var bætt ofan á turninn einni skrautlegri hæð og kristnu klukknaporti. Að innanverðu er spírallaga hringbraut upp turninn, þaðan sem er gott útsýni yfir borgina. Turninn er opinn á sama tíma og dómkirkjan.
Ef farið er norður fyrir kirkjuna, er hægt að komast inn í garð appelsínutrjánna, Patio de los Naranjos, sem líka er leif frá márískum tíma. Slíkir garðar eru hefðbundinn hluti íslamskra moska.
Lonja
Til að komast frá dómkirkjunni til borgarkastalans er gengið yfir torgið Plaza del Triunfo. Þar er á hægri hönd Vestur-Indíasafnið í höll, er var reist 1572 sem kauphöll, Lonja, þegar Sevilla var höfuðborg Ameríkusiglinga, teiknuð af Juan de Herrera, sem einnig hannaði konungshöllina El Escorial við Madrid. Þar inni eru meðal annars sýnd gömul siglingakort og gömul kort af bæjum í rómönsku Ameríku. Safnið er opið 10-13, lokað sunnudaga.
Alcázar
Eini hluti borgarkastalans, Alcázar, sem er frá márískum tíma, er veggriðið, sem skilur á milli fremra portsins, Patio de la Montería, og innra portsins, Patio del León. Að öðru leyti er kastalinn að mestu byggður á valdaskeiði kristins konungs, Péturs hins grimma, 1364-1366.
Hann lét hanna kastalann í márískum stíl, undir greinilegum áhrifum frá Alhambra í Granada, enda voru iðnaðarmennirnir Márar. Hann kunni ekki arabisku og vissi ekki, að í skrautbeðjum veggjanna höfðu þeir skráð: “Það er enginn sigurvegari nema Allah”. Íslamskur byggingastíll hélt velli á Spáni í samkeppni við ítalskan og franskan stíl lengi eftir að Márar höfðu verið hraktir á brott. Alcázar í Sevilla er bezta og hreinasta dæmið, sem til er um márískan stíl frá kristnum tíma.
Innan við Patio del León er höll Péturs. Í henni er innsta portið, Patio de las Doncellas, upprunalega í tærum Alhambra-stíl með oddbogagöngum á alla vegu. Á 16. öld var bætt ofan á hæð með bogagöngum, sem stinga í stúf.
Fyrir innan höll Péturs er víðáttumikill kastalagarður með klipptum runnaröðum, trjágöngum, garðhýsi Karls V, tjörnum og blómum. Þar inn af er svo minna þrautskipulagður garður á vinstri hönd.
Alcázar er opinn mánudaga-föstudaga 9-12:45 og 15-17:45, laugardaga-sunnudaga 9-13.
Santa Cruz
Hverfið austan við dómkirkjuna og kastalann heitir Santa Cruz. Það var gyðingahverfi á miðöldum, en varð á 17. öld að hverfi aðalsfólks. Enn er það hverfi efnafólks, með vel varðveittum húsum, friðsælum forgörðum og þröngum sundum, sem bílar komast ekki um. Þar eru ótalmörg kaffihús, barir og veitingahús, einkum við torgin Dona Elvira, Venerables Sacerdotes og Santa Cruz, þar sem er stytta af Don Juan.
Andalúsía
Þótt flestir íslenzkir ferðamenn leggi leið sína til Andalúsíu, þekkja færri hina raunverulegu Andalúsíu að baki fjallanna við ströndina. Þar eru hinar sögufrægu borgir, sem við ætlum að heimsækja í þessum kafla. Þetta er land endalauss sólskins og letilífs, veizluhalda og sönglistar. Þetta er land nautaats og flamenco-dansa, sítróna og sérrís. Fegursti og þægilegasti tíminn í Andalúsíu er í marz-apríl og september-október.
Héðan kemur súpan gazpacho, köld tómatsúpa með olíu og ediki, hráum hvítlauk og lauk og oft með brauðmolum, framreidd í ótal tilbrigðum. Héðan kemur ískældi svaladrykkurinn sangría, sem felur í sér rauðvín, gos, ávaxtasafa og koníakstár.
Hið upprunalega sérrí kemur frá Andalúsíu. Bezta sérríð er svokallað fino, skraufaþurrt og ljóst og veikt. Það hæfir betur en nokkuð annað áfengi sem fordrykkur á undan mat, því að það örvar bragðlaukana, en deyfir þá ekki eins og hanastél gera yfirleitt. Ekta amontillado er dekkra og þyngra sérrí, sem gott er að drekka eftir mat.
Við ímyndum okkur, að við séum stödd á Costa del Sol, t. d. í Torremolinos. Við erum orðin þreytt á sandi og sólskini og höfum tekið bílaleigubíl, sem við ætlum að aka til frægðarborga Andalúsíu. Leið okkar liggur um Ronda, Arcos de la Frontera, Sevilla, Córdoba, Granada og Malaga, þar sem við erum aftur komin niður á ströndina.
Milli Torremolinos og Ronda eru 84 kílómetrar, milli Ronda og Arcos 86 kílómetrar, milli Arcos og Sevilla 91 kílómetri, milli Sevilla og Córdoba 143 kílómetrar, milli Córdoba og Granada 166 kílómetrar, milli Granada og Malaga 127 kílómetrar og milli Malaga og Torremolinos 14 kílómetrar. Fyrsti viðkomustaður er Ronda.
Ronda
Í nágrenni Ronda er fagurt landslag, einkum í fjalllendinu milli borgar og strandar. Serranía de Ronda, þar á meðal á leiðinni frá ströndinni, ef farið er upp hjá bænum San Pedro de Alcántara. Er þá farið frá Torremolinos vestur fyrir Marbella til San Pedro og þaðan inn í land til Ronda. Sú leið er lengri en hin stytzta, um 110 kílómetrar. Bærinn er 750 metrum yfir sjávarmáli.
Ronda er reist á fjallsbrún ofan við ána Guadalevín, sem rennur í djúpu gili, Tajo, gegnum miðbæinn. Gamli bærinn í Ronda er frammi á klettaeyju, en nýi bærinn er á innri brúninni. Milli bæjarhlutanna liggja tvær brýr, 90 metra há Puente Nuevo frá 18. öld og enn eldri Puente Romano, sem veita hrikalegt útsýni yfir gilið.
Skemmtilegt er að rölta þröngar götur gamla bæjarins. Þar eru til dæmis gömul kirkja með íslömskum kallturni í márastíl; voldug og tvíturna Mondragón-höll í endurreisnarstíl; Salvatiera-höll; og máríska baðhúsið, sem minnir á, að Ronda var höfuðborg eins máraríkisins á Spáni. Auðvelt er að ganga um alla þessa staði, því að flatarmál gamla bæjarins er varla nema 15 hektarar.
Í nýja bænum, aðeins 100 metrum frá Puenta Nuevo, er einn elzti nautaatshringur Spánar, frá 1785. Það var einmitt í Ronda, að nautaat var fært í þann búning, sem gilt hefur æ síðan. Það var Francisco Romero, fæddur 1698, sem setti fram reglurnar. Sonarsonur hans, Pedro Romero, varð frægasti nautabani sögunnar. Frá nautahringnum liggur skemmtileg gata, Carrera de Espinel, með gömlum húsum.
Reina Victoria
Sjálfsagt er að gista í 90 herbergja Reina Victoria, sem stendur frammi á hamrabrún í nýja bænum, um einn kílómetra í beina götustefnu frá Puento Nuevo. Frá þessu gamaldags hóteli er fagurt útsýni yfir dalinn og Serranía de Ronda handan hans. Tveggja manna herbergi kostaði 9.600 pts. (Reina Victoria, Dr. Fleming 25, s. (52) 87 12 40)
Don Miguel
Mest gaman er að borða í Don Miguel, sem er frammi á klettabrún við Puento Nuevo. Hluti veitingahússins er úti á stöllum í klettunum, þaðan sem útsýni er óvenjulegt. Á þessum stað er fram reiddur beztur matur í Ronda, svo sem sveppa-eggjahræra (revuelto de setas); og fasani úr fjöllunum (faisán de la serranía rondena). Yfir staðnum vakir Miguel Coronel, sem er sérfræðingur í gömlum uppskriftum úr fjallahéruðum Andalúsíu. Þríréttað fyrir tvo kostaði 5.600 pts. (Don Miguel, Plaza de España 3, sími (52) 87 10 90, lokað þriðjudagskvöld, á sumrin líka sunnudaga, á veturna miðvikudaga)
Arcos
Á leiðinni milli Ronda og Arcos de la Frontera er ekið um fjalllendi, þar sem eru hin frægu “hvítu” þorp, sem glampa í fjallshlíðunum í sólskininu, svo sem Castellar, Vejer og Zahara. Á þessu svæði voru löngum landamæri kristinna og íslamskra á Spáni. Þess vegna eru orðin “de la Frontera” víða í nöfnum bæja og þorpa.
Arcos de la Frontera er uppi á klettatappa við ána Guadalete. Gott er útsýnið frá aðaltorginu, sem hangir beint yfir klettaveggnum. Við torgið er kirkjan Santa María í gullsmíðastíl. Þar er einnig hótelið okkar, með stórum herbergissvölum.
Parador Casa del Corregidor
Einn af hinum frægu paradorum Spánar er við aðaltorgið. Það er 24 herbergja Parador Casa del Corregidor, með stórfenglegu útsýni úr matsal og frá herbergjum með svölum út yfir klettabrúnina. Tveggja manna herbergi kostaði 11.000 pts. (Parador Casa del Corregidor, Plaza de España, sími (56) 70 05 00, fax 70 11 16).
Ágætt er að borða í hótelinu sjálfu og hafa útsýnið á meðan. Eldað er að hætti Andalúsíu. Þar á meðal er góð tómatsúpa köld með grænmeti (gazpacho), þjóðarréttur Andalúsíu. Þríréttað fyrir tvo kostaði 5.600 pts.
Córdoba
Frá Arcos liggur leiðin til Sevilla, sem er svo merk borg, að hún hefur sérstakan kafla framar í þessari bók og er því ekki til frekari umfjöllunar hér. Frá Sevilla höldum við svo til Córdoba, tæplega 300 þúsund manna borgar nyrst í Andalúsíu.
Emírar frá Damascus tóku völd í Córdoba 719 og hélzt hún í höndum Mára í fimm aldir, til 1236. Hún var lengi helzta borg Mára á Spáni og eitt mesta fræðasetur heims. Hún lét mikið á sjá, þegar veldi Mára var hrundið á 15. öld og hinir kristnu arftakar létu áveitukerfið grotna niður. Stóra moskan, Mesquita, er minnisvarði um márískan stórveldistíma. Á mesta blómaskeiðinu voru 300 moskur í borginni.
Mest er um að vera í Córdoba í maí. Þá er maíhátíð, sem er svipuð aprílhátíðinni í Sevilla, með vikulöngum dansi og hljóðfæraslætti. Í sama mánuði er húsagarðahátíðin, þegar húseigendur keppa um verðlaun fyrir fegurstu blómaskreytingar í görðum sínum og húsagarðarnir eru opnir almenningi.
Adarve
Bezta hótelið í Córdoba er 100 herbergja Adarve, sem er við hlið Mesquita í miðbænum. Það er í márískum stíl, opnað fyrir nokkrum árum. Tveggja manna herbergi kostaði 17.000 pts. (Adarve, Magistral González Francés 15, sími (57) 48 11 02, fax 47 50 79, telex 76594)
Maimónides
Mun ódýrara og ekki síður vel í sveit sett við hlið Mesquita er 60 herbergja Maimónides. Það var gaman að sitja við glugga herbergis nr. 208 og hafa útsýni beint yfir aðalgötu bæjarins, bænaturn stóru moskunnar og fjörugan innganginn að hinu vinsæla veitingahúsi, El Caballo Rojo. Herbergið var vel búið leðurhúsgögnum og var með góðu baðherbergi með öllum tækjum í lagi, en loftræstingin var fremur daufleg. Bílageymsla er undir hótelinu. Tveggja manna herbergi kostaði 8.800 pts. (Maimónides, Torrijos 4, sími (57) 47 15 00, telex 76594)
El Caballo Rojo
Bezti matstaður borgarinnar og hugsanlega allrar Andalúsíu er El Caballo Rojo, við sjálfan bænaturn moskunnar, á sama horni og hótelið Maimonídes. Staðurinn er fremur einfaldur í sniðum, á tveimur hæðum inn af löngu porti. Þjónusta er mjög góð og verðið tiltölulega lágt. Aðsóknin er svo mikil, að stundum bíða menn úti á götu. Þarna ræður ríkjum kokkurinn Francisco Medina Navarro. Hann hefur lagt sérstaka áherzlu á að finna gamlar uppskriftir frá márískum tíma. Við fengum heita og góða artistokka hússins (alcachofas a la montillana); skötusel í márískri rúsínusósu (rape Mozárabe); og nokkuð góða eftirréttablöndu (surtido des postres). Meðal sérgreina hússins eru lambasteik í hunangi (cordero a la miel) og spergill með möndlukremi (espárragos blancos de Córdoba a la crema de almendras). Þríréttað fyrir tvo kostaði 8.000 pts. (El Caballo Rojo, Cardenal Herrero 28, sími (57) 47 53 75)
El Churrasco
Næstbezta veitingahúsið í Córdoba og einnig tiltölulega hagstætt í verði er El Churrasco, rúmlega 100 metrum norður frá bænaturni Mesquita, í gamla gyðingahverfinu, Judería. Það er í fjórum borðstofum á tveimur hæðum í fallegum herragarði með innigarði og hefur að geyma einn bezta vínlista í allri Andalúsíu. Mikið er jafnan um að vera, því að staðurinn er mikið sóttur af heimamönnum. Rafael Carrillo býður einkum góðar nautasteikur (buey) og svínasteikur (cerdo) frá kolagrilli (churrasco). Við prófuðum hráa anda-skinku, skemmtilega óvenjulegan rétt (jamón de pato); sérlega góðan, gufusoðinn lax með tveimur sósum, þar á meðal ljúfasta mæjones, sem ég hef smakkað (salmon al vapor de las finas hierbas); og léttan marens, svokallaðar fljótandi eyjar (iles flottante). Meðal sérgreina hússins er saltfiskur (bacalao al estilo del chef); og andasteik (magret de pato en salsa de dátiles). Þríréttað fyrir tvo kostaði 7.600 pts. (El Churrasco, Romero 16, sími (57) 29 08 19, lokað fimmtudaga)
Mesquita
Mesquita í Córdoba er sannkallað furðuverk. Hún var reist árið 785 og var þá nýjung í sögu byggingarlistar, því að skeifubogar hennar eru tveggja hæða. Það gefur henni aukna hæð og rými. Síðar var moskan stækð nokkrum sinnum og jafnan í sama stíl, síðast árið 987.
Mesquita er skógur 850 súlna í 10 röðum og virðist sums staðar vera nánast endalaus. Ofan á súlunum hvíla tvöfaldir márískir skeifubogar, röndóttir, til skiptis úr hvítum kalksteini og rauðum tígulsteini. Í heild er moskan þögull undraheimur margvíslegra ljósbrota, þar sem blæbrigðin breytast við hvert fótmál.
Að grunni til er Mesquita svipuð hefðbundnum safnaðarmoskum. Að utan er hún girt voldugum múrum. Fyrir innan þá er fremst Appelsínutrjágarðurinn, sem er forgarður með voldugum bænaturni og hreinsunarbrunni. Inni er moskan fyrst og fremst súlnaskógur, með bænaþili innst. Þar eru flóknar, marglaufa fléttur skeifuboga, svo og stefnugróf, sem markar áttina til Mekka.
Inni í miðjum súlnaskóginum var reist fremur ljót dómkirkja á 16. öld, þegar kristni hafði ýtt íslam til hliðar í Córdoba, en hún drukknar inni í moskunni.
Mesquita er opin 10:30-13:30 og 16-19, 15:30-17:30 á veturna.
Alcázar
Rétt hjá moskunni er borgarkastalinn, Alcázar, frá 14. öld. Að baki hans eru márískir garðar, mishæðóttir með rennandi vatni, gosbrunnum og tjörnum. Þar er gott að rölta sér til hvíldar eftir skoðunargöngur um merkisstaði borgarinnar. Opið 9:30-13:30, 17-20, 16-19 á veturna.
Judería
Umhverfis moskuna er gyðingahverfi borgarinnar, Judería, með þröngum og kræklóttum göngugötum og pottablómum á húsveggjum. Við hefjum gönguna um það á horninu undir bænaturni moskunnar, þar sem eru veitingahúsið El Rojo Caballo og hótelið Maimónides. Hótelið heitir eftir gyðingalækni, sem var fremstur lækna í heiminum á 12. öld. Annar frægur íbúi í Córdoba á þeirri öld var máríski vísindamaðurinn og heimspekingurinn Averroes. Á þeim tíma var Córdoba eitt helzta menningarsetur veraldar.
Leiðin liggur um sundið á horninu, síðan til hægri inn Deanes og svo til vinstri eftir Romero. Þar á torginu Salazar er matstaðurinn Churrasco. Á torginu snúum við til vinstri og göngum þröngt sundið til torgsins Maimónides. Þar er nautaatssafnið í herragarði að baki gróðursæls forgarðs, opið 9:30-13:30 og 17-20. Við göngum til hliðar við safnið, framhjá handíðamarkaðinum að baki safnsins og framhjá annarri af tveimur sínagógum gyðinga, sem eftir eru á Spáni, í 14. aldar húsi vinstra megin götunnar, opin þriðjudaga-laugardaga 10-14 og 16-19. Síðan finnum við aðra götukróka til baka.
Frá norðurhorni moskunnar förum við inn sundið Bosco og beygjum strax til hægri í Calleje de las Flores. Þar er sérstaklega mikið um pottablóm á veggjum. Frá torginu við enda sundsins er ágætt útsýni um sundið til baka til bænaturns moskunnar.
Granada
Frá Córdoba förum við suðaustur yfir Andalúsíu í átt til fjalla. Þar sem láglendið mætir fjöllunum er rúmlega 250 þúsund manna borgin Granada.
Granada er fyrst og fremst fræg fyrir máríska hallarvirkið Alhambra, sem er sennilega fegursta og merkasta mannvirki Spánar og stendur á hæð ofan við borgarmiðju. Þetta er afar skemmtilegt borgarstæði við rætur Sierra Nevada, sem sýna snævi þakta kolla sína á góðum degi.
Granada var síðasta vígi Mára, þegar kristnir konungar mjökuðu veldi sínu suður eftir Spáni. Þangað flúðu Márar frá Córdoba, þegar hún féll 1236, og héldu velli í meira en hálfa þriðju öld, til 1492. Granada var íslömsk borg í nærri átta aldir og hefur nú verið kristin í aðeins fimm aldir. Ekkert er eftir af minjum frá márískum tíma í Granada nema kastalahöllin Alhambra.
Parador de San Francisco
Parador de San Francisco er sannkallað draumahótel í fimm alda gömlu mannvirki. Það er umlukið görðum Alhambra-hallar á þrjá vegu. Klaustri frá 15. öld hefur verið breytt í 39 herbergja lúxushótel, sem er annað af tveimur flaggskipum hinna spönsku hótel-paradora. Hótelið er indælt innst sem yzt. Herbergin eru á tveimur hæðum umhverfis friðsælan innigarð og hafa útsýni yfir Alhambra-garða, sum einnig til snævi þakinna tinda. Herbergi 213 er stórt og með stóru baðherbergi. Allur búnaður er hinn vandaðasti.
Tveggja manna herbergi kostaði 17.000 pts. (Parador de San Francisco, Alhambra, sími (58) 22 14 40, fax 22 22 64, telex 78792, panta þarf með miklum fyrirvara).
Vel er hægt að borða í Parador de San Francisco. Til dæmis er kjörið að snæða þar léttan hádegisverð úti í garði. Á kvöldin er boðið upp á sögufræga Andalúsíu- og Márarétti. Við prófuðum kalda tómatsúpu (gazpacho Andaluz); ágætis nautasteik (solemillo de buey); og skemmtilegan eftirrétt frá Máratíma (postre Albacain). Meðal annarra sérrétta voru baunir með skinkubitum (habas con jamón); og eggjakaka með heila, eistum og grænmeti (tortilla del Sacromonte). Þríréttað fyrir tvo kostaði 7.800 pts.
América
Hægt er að gista á sama stað á ódýrari hátt. Við hlið ofangreinds hótels er 13 herbergja hótelið América, mjög snyrtilegt, en látlaust og einfalt, byggt umhverfis innigarð. Þar kostar tveggja manna herbergi ekki nema 6700 pts. (América, Real de la Alhambra 53, sími (58) 22 74 71, lokað nóvember-marz)
Sevilla
Eitt bezta veitingahúsið í Granada er rétt við dómkirkjuna og beinlínis við hlið konungskapellunnar. Það er Sevilla, innréttað í dæmigerðum Andalúsíu-sveitastíl, með stórum flísum upp á veggi, litlum myndum og plöttum á veggjum og bitum og lugtum í lofti. Hér hittust menningarvitar fyrir borgarastríð, þar á meðal Federico García Lorca, sem fæddist í þorpi hjá Granada. Hér býr José Rodríguez López til hefðbundna Andalúsíurétti. Við fengum okkur heita mjólkursúpu með alls konar fiski og rækjum, góða og milda (sopa Sevilla); nokkuð góða eggjaköku með heila, eistum og grænmeti (tortilla Sacromonte); og baunir með skinkubitum (jamón con habas). Allt eru þetta dæmigerðir Andalúsíuréttir. Þríréttað fyrir tvo kostaði 6.600 pts. (Sevilla, Oficios 12, sími (58) 22 12 23, lokað sunnudagskvöld).
Alhambra
Hástig íslamskrar byggingarlistar er Alhambra-kastalahöllin, eina íslamska konungshöllin, sem varðveitzt hefur tiltölulega óskemmd. Hún endurspeglar þrá sona eyðimerkurinnar í vinjar rennandi vatns og gróðrar. Hvergi er flatarnýting minni en þar. Byggingar urðu þar að aukaatriði, eins konar ramma utan um gróður, læki og gosbrunna. Úti og inni urðu eitt. Byggingarefnið var létt, fátæklegt og lítt varanlegt; tilviljanakennt sambland af múrsteinum, rusli og gifskalki, en landslagsskipulagið og fíngerðar skrautbeðjur urðu aðalatriði.
Mesta furða er, að hinar veiklulegu byggingar í Alhambra skuli hafa staðizt tímans tönn og vera enn eins og skilið hafi verið við þær í gær. Fíngert ofurflæði útflúrs í gifskalki í súlnagöngum meðfram opnum görðum er svo vel varðveitt, að það er eins og sex til sjö aldir hafi liðið á einni nóttu. Í veggjum hallarinnar leiftrar sólarljósið í mælirænum beðjum gifskalkvindinga og fagurlitaðra gljáplatna úr postulíni, svo og í spakmælum og trúarsetningum í arabisku letri. Í loftunum leiftra marglitir dropasteinsstuðlar úr gifskalki, og skrautbeðjur í tréskurði.
Vinstra megin við aðgöngumiðasöluna er höll Karls V í formföstum endurreisnarstíl, reist á síðari hluta 16. aldar í algerri þverstæðu við hina márísku höll. Þar er nú sagnfræðisafn og listasafn.
Aftan við aðgöngumiðasöluna er hallarkastalinn, Alcazaba, langelzti hluti svæðisins, frá 9. öld. Úr hæsta turni kastalans er frábært útsýni yfir Alhambra, Granada og Sierra Nevada.
Gengið er meðfram höll Karls V til að komast í márísku höllina, Palacio árabe, sem er að mestu leyti frá 14. öld. Þar förum við um hvern salinn á fætur öðrum. Sumir eru undir þaki, en aðrir eru undir berum himni. Víða veita gluggar útsýni yfir borgina. Frægasti salurinn undir þaki er Sendiherrasalur, Sala de Embajadores. Frægustu opnu salirnir eru Myrtuviðargarður, Patio de los Arrayanes; og Ljónagarður, Patio de los Leones. Umhverfis þá tvo garða er Alhambra skipulögð.
Genaralife
Aftan við Ljónagarð er gengið út í garða Alhambra, Jardínes del Partal, sem teygja sig með bunulækjum og appelsínulundum eftir fellsbrúninni í átt til Torre del Agua, þar sem við taka garðar sumarhallarinnar Generalife. Þar eru langar gönguleiðir, girtar kýprusvið og lárvið, í átt til lítillar hallar frá 14. öld. Þessar viðartegundir blómstra í júlí og ágúst, en yfirgengilegt blómaskrúðið er að öðru leyti mest í maí. Frá Generalife er gott útsýni til Alhambra.
Alhambra er, ásamt Generalife, opin 9:30-20 alla daga, -20:30 og 22-24 þriðjudaga, fimmtudaga og laugardaga. Mjög mikill ágangur ferðamanna er um hásumarið.
Capilla Real
Gengið er inn í dómkirkjuna, Catedral de Santa María, eftir göngustíg frá aðalgötunni Vía de Colón. Hún er frá 16. og 17. öld, byrjaði í gotneskum stíl, en var að mestu reist í endurreisnarstíl. Hún er með fimm kirkjuskipum. Hringlaga höfuðkapella í miðri kirkju er sérstök í sinni röð og átti að vera eftirlíking af Grafarkirkju í Jerúsalem.
Til hliðar við dómkirkjuna er Konungskapella, Capilla Real, í síðgotneskum stíl frá upphafi 16. aldar. Þar eru grafin Ferdinand og Ísabella, sem unnu endanlegan sigur yfir Márum hér í Granada og sameinuðu þar með Spán undir kaþólskri stjórn. Inn í kapelluna er gengið frá Vía de Colón um stíginn meðfram gömlu kauphöllinni, Lonja. Framan við kapelluna, það er að segja handan hennar, er ráðhús frá 18. öld í hlaðstíl. Kapellan og dómkirkjan eru opnar 10:30-13 og 16-19, -18 á veturna.
Ef genginn er stígurinn framhjá kapellunni er Alcaisería á vinstri hönd. Það er gamli silkimarkaðurinn frá márískum tíma. Þar er nú ferðamannabazar, með löngum röðum smábúða undir þaki. Þar er líka veitingahúsið Sevilla. Við hinn enda Alcaisería er helzta markaðstorgið í borginni, Plaza de Bibarrambla.
Cartuija
Á einni hæðinni ofan við Granada er Karthúsingaklaustur, Cartuija. Þar inni má sjá einna fullkomnustu mynd hins kúrríkska skrautstíls, sem víðast hvar annars staðar rann út í ofhlæði. Cartuija er opið 10-13 og 16-19, -18 á veturna.
Malaga
Frá Granada förum við beina leið yfir fjöllin og niður á Costa del Sol og komum til strandar við Almunécar. Við ökum ströndina um Nerja, þar sem hellirinn er, til Malaga, sem er síðasta áfangastaður Andalúsíuferðarinnar.
Parador de Gibralfaro
Ofan við Malaga eru tvö samtengd virki, Alcazaba og Gibralfaro, með ágætu útsýni yfir höfnina í Malaga. Í Alcazaba er márískt listasafn, en utan í Gibralfaro er eitt af kastalahótelum Spánar, Parador de Gibralfaro, með 12 herbergjum. Þaðan höfðum við útsýni beint ofan í nautaatshring borgarinnar og höfnina. Í veitingasalnum var boðið upp á hefðbundna Malaga-rétti. Tveggja manna herbergi kostaði 10.000 pts. (Parador de Gibralfaro, sími (52) 22 19 03)
Antonio Martín
Nothæf veitingahús í Malaga eru helzt í hnapp saman milli nautahrings og strandar. Við Maestranza eru Taberna del Pintor á nr. 6 og Nuevo Bistrot á nr. 16. Við Vélez Málaga 8 er Café de París. Niðri við ströndina, rétt hjá hinum matstofunum, er bezti staðurinn, Antonio Martín. (Antonio Mart-ín, Paseo Marítimo 4, s. (52) 22 21 13)
1991
© Jónas Kristjánsson
