Nýmiðlun
Samþættur vefur
Allt er hnýtt saman á vefnum:
Netfréttir þýða misjafnt eftir misjöfnu fólki, en eru einkum fréttasíður hefðbundinna miðla.
Internetið er beinagrind og veraldarvefurinn er innihaldið. Internetið er gagnagrunnur og vefurinn er gagnasafnið.
Netfréttir hefðbundinna miðla eru einkum tvenns konar:
* Nýjustu fréttir. Núið er sterkasta hlið vefsins.
* Ítarefni. Útskýringar, margmiðlun.
Farsímar og lófatölvur eru farnar að tengjast veraldarvefnum.
Forðastu ónauðsynleg orð. W. Strunk: Kraftmikill stíll er þéttur. Málsgrein á ekki að hafa óþörf orð. Málsliður á ekki að hafa óþarfar málsgreinar. Af því að teikning á ekki að hafa óþarfar línur. Og af því að vél á ekki að hafa óþarfa hluti.
Losnaðu við helming orðanna á síðunni og losaðu þig síðan við helminginn af afganginum. Það dregur úr truflun, eykur áherzlu á það, sem máli skiptir. Og það gerir síðurnar styttri. Notendur sjá meira af þeim án þess að þurfa að skruna.
“Bla, bla, bla …” á að hverfa. Við þurfum að þvo burt froðuna. Það er skrifað af almannatenglum. Í staðinn á að vera skýrt efnisyfirlit, sem leiðir fólk á rétta staði. Heimsasíður þurfa efnisyfirlit, ekki kjaftavaðal. Skerðu 100 orð niður í 25 orð.
Hingað til hefur fréttum annarra miðla verið skóflað á vefinn. Í framtíðinni verður meiri gagnvirkni, meiri tengingar og meiri leit, meiri margmiðlun. Vefurinn verður miðlægari í samþættingun fjölmiðla.
Blaðamennska á vefnum er líka kölluð stafræn. Hún felur í sér hugarfar samþættingar, leyfir notendum að vera virkir, ekki óvirkir. Hún setur stýrimennsku notenda, ekki fréttastofnana, í öndvegi. Hefðbundnar fréttir eru “sagðar” en veffréttir “reyndar”.
Blaðamenn á vefnum eru eins konar leiðsögumenn eða leiðbeinendur, ekki hefðbundnir kennarar. Blaðamennska er nú að fara í svipað breytingaskeið og kennsla gerði fyrir einni kynslóð. En það þarf jafn mikla hæfileika til að vera leiðsögumaður.
Allar reglur um nákvæmni, heimildir, sannreynslu, viðtöl, sem gilda á prenti og í ljósvaka, gilda líka á vefnum. Blaðamennska á vefnum felur þar að auki sér meira samstarf. Hún er teymivinna með samstarfsfólki og einnig með notendum.
Blaðamaður þarf að greina kjarnann frá hisminu á vefnum. Flestir kanna staðreyndir, finna heimildir og bakgrunn á vefnum. Þar finna þeir líka krækjur við sögur sínar, svo að notendur geta sjálfir séð heimildirnar. Vefurinn hefur þetta umfram aðra miðla.
Teymivinna hentar vel gagnvirkni, leit og margmiðlun. Fáir geta í senn verið vefsíðugerðarmenn og blaðamenn. Þess vegna eru teymi sjálfsögð á vefnum.
Oftast byggjast fréttasvæði á skófluvöru + “fréttir-plús” + margmiðlun.
Vefmenn þurfa að muna eftir gömlu gildunum: Nákvæmni, sanngirni, sannreynsla, sjálfstæði, samfélag, gegnsæi.
Ekki hafa allar væntingar til vefsins gengið upp. Samtal blaðamanna og notenda er rétt að hefjast. Bloggið skiptir máli.
Textagerð og hönnun á vefnum á helst rætur í prentmiðlun.
Vídeó, hljóð og grafík á vefnum á helst rætur í ljósvakanum.
Meginatriði málsins er, að vefmiðlun setur notendur í fókus fréttanna.
Þegar þú ferð á heimasíðu, lestu ekki mikið. Þú skannar síðuna. Það er eðli vefsins. Þú vilt ekki lesa mikinn texta á skjá. Menn eru ekki lengi á hverjum stað á vefnum, þeir smella áfram meðan þeir nenna og meðan þeir eru sáttir við það, sem svæðið býður.
Notkunarmælingar Nielsen fyrir vefinn hafa lengi verið til. Þær fundu, að fólk skannar, les ekki. Og að fólk les 25% hægar á skjá en á pappír. Texti á skjánum þarf að vera stuttur, hreinn og beinn. Frásögnin þarf að vera einföld.
*Skrifaðu þétt og stutt.
*Skrifaðu skönnunarhæft.
*Klipptu langtexta í tengda búta.
*Notaðu kúlur til að brjóta lista.
*Notaðu einfalt málfar.
*Skrifaðu í bútum og notaðu öfugan píramída.
Skrif fyrir vefinn minna á skrif fyrir fréttastofur, en eru meira hugsuð fyrir skönnun en fyrir lestur. Flestir textar á vef hafa bil milli málsliða. Málsliðir eru ekki lengri en 23 málsgreinar.
Inngangar eru ein málsgrein. Passið ykkur á fornöfnum, “hann”.
Fyrirsagnir og tenglar:
Litaðar millifyrirsagnir og tenglar stýra ferð okkar um vefinn. Stundum eru tenglar í lista til hliðar. Þetta skapar notanda kosti í stöðunni. Þetta er ólíkt því, sem er í sjónvarpi. Í skófluvöru eru fyrirsagnir svipaðar dagblaðinu.
Taktu einfaldar fyrirsagnir fram yfir sniðugar. Tilgangur þeirra er að gefa notendum val. Fréttir á vefnum eiga að vera í mislöngum útgáfum með vali í tengslum. Munið bók Steve Krug: “Don´t Make Me Think.” Á vefnum er hver kúla tenging við ítarefni.
Blaðamenn þurfa að átta sig á, hvaða tenglar eru áreiðanlegir og nákvæmir.
Við samningu fyrirsagnar og inngangs þarf blaðamaðurinn að þræða fína línu milli of mikils og of lítils hluta sögunnar.
Augnarannsókn sýnir:
* Fyrirsagnir helst efst til vinstri.
* Textablokkir litlar og stuttar.
* Áhugaleysi er á litlum myndum.
* Tvö-þrjú fyrstu orðin ákveða, hvort athygli notandans vaknar.
Að finna HTML:
1. Smelltu á vefsíðuna.
2. Veldu matseðilinn View.
3. Klikkaðu á Page Source eða Source.
.is, .com, .edu, .gov, .net, .org.
Dreamweaver og FrontPage búa sjálfkrafa til kóða fyrir vefinn. Einnig eru til flóknari og dýrari forrit til útgáfu á vefnum. Þessi forrit búa til hólf og skúffur fyrir ýmiss konar efni. Mikið af hönnun á vefnum minnir á hönnun fréttablaða. Heimasíðu oft breytt.
Tengingar:
Tengingar á vefnum eru kallaðar hypertext. Þær eru litaðar eða undirstrikaðar. Gott er fyrir blaðamenn að læra smávegis um kóða. En í sjálfu sér er kunnátta í kóða orðin óþörf. Textagerð fyrir vef er bara hluti af möguleikum vefsins.
Gagnvirkni:
Fréttir eru ekki lengur línulaga eintal. Þær eru samtal margra radda með margs konar vali, þær eru gagnvirkar. Blaðamenn verða samt að meta, hversu miklum tíma og orku megi verja í að framkalla gagnvirkni á vefnum.
Gagnvirkni hefur ýmsar myndir. Í margmiðlum velur fólk um kosti í stöðunni. Umræðuhópar og blogg gefa líka færi. Gagnvirk grafík er oft notuð. Kannanir eru hér líka. Blaðamenn mega ekki drukkna í gagnvirkni og missa sjónar á hefðbundinni vinnu.
Gagnvirkni:
* Höfundarlína með tölvupósti (kallar á skítapóst geðsjúklinga)
* Álitshnappur (þáttaka í umræðu)
* Kannanir
* Fréttahópar (forums)
* Samræðuhópar (chat)
* Myndasöfn
Smellt á gagnvirknihnappa:
* Kort
* Tímalínur.
* Getraunir og reiknivélar.
Slideshow: Raðað er saman nokkrum ljósmyndum og texta til að segja sögu. Stundum línulaga, stundum mósaík. Eykur gegnsæi.
Margmiðlun tengist oft gagnvirkni, bætir nýrri vídd við fréttir.
Margmiðlun felur í sér, að fleiri en einn miðill er notaður í einu. Skrifað, talað, ljósmynd, vídeó, grafík, kvikmynd. Margmiðlun nýtist best til að sýna upplýsingar. Slideshow, leikir, podcasting.
Hreyfimyndir:
Endurflytja atburð, til dæmis hrun turnanna. Eða sýna atriði, sem erfitt er að sjá, til dæmis DNA. Mikið notað í fréttum úr læknisfræði, vísindum og tækni.
Webcast og Podcast:
Straumur lifandi hljóð og myndskeiða. Podcast hleður inn á litlar hljóðtölvur á borð við iPod. Þessi tækni byrjaði utan fjölmiðla, en nú eru þeir farnir að nálgast hana. Boðið er upp á streymi, “streaming” á vefsíðum fjölmiðla.
Samstarf
Samræming
Samþætting
Nýjar fréttabrautir eru margar. Vefurinn bætir við gagnvirkni og margmiðlun. Þessi tækni þarf að henta aðstæðum. Margmiðlun er of oft “gee whiz” til að töfra fólk fremur en upplýsa það.
Hvað á að segja? Í hvaða formi? Ýmis lög eru í boði.
* Notaðu prent til að útskýra
* Notaðu margmiðlun til að sýna
* Notaðu gagnvirkni til að sýna og virkja.
Hugsaðu um notandann og hvað honum muni finnast.
Frásagnarkort (storyboarding) kemur að gagni. Þau skýra fókus, sýna meginatriði sögunnar og ákveða röð þeirra. Þessi kort eru sjónrænt yfirlit sögunnar.
Gott er að brjóta niður söguna í atriði á borð við fókus, fólk, viðburði, aðstæður, sögu, hliðstæð atvik, sjónarhóla, sjónarhorn. Einnig þarf að brjóta hana niður í tegundir miðla, sem henta hverju sinni.
Fréttablað og vefur leyfa notanda að nálgast upplýsingar á margan hátt í mörgum blöndum, frá mörgum sjónarhornum. Það er notandinn, sem fyrst og fremst ákveður, hvaða lög sögunnar hann notar.
Vefur felur í sér ný frásagnarform: gagnvirkni og margmiðlun. Fólk skannar og leitar, les ekki. Textar eru í stuttum bútum. Fyrirsagnir eru einfaldar. Tengingar leyfa gagnvirkni og notkun, sem ekki er línulaga. Gagnvirkni getur líka verið tölvupóstur.
Sjá nánar:
Janet Kolodzy: Convergence Journalism, 2006
Stephen Quinn & Vincent F. Filak: Convergent Journalism, 2005
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
