Gærdagurinn var dagur stolts og gleði. Þá voru undirrituð skjöl, sem marka mesta reisn íslenzkra utanríkismála frá stofnun lýðveldis. Samningar Íslands við Eystrasaltsríkin eru fordæmi, sem önnur ríki Vestur- og Austur-Evrópu munu fylgja á næstu dögum og vikum.
Fyrra frumkvæði Íslands í endurnýjaðri viðurkenningu Litháens sem sjálfstæðs og fullvalda ríkis var hornsteinn hins sögulega atburðar í Höfða í gær. Það frumkvæði og góð verkstjórn utanríkisráðherra okkar í málinu var forsenda hinna ágætu samninga í gær.
Skyndilega höfðu aðstæður myndazt til að skáka Eystrasaltsríkjunum öllum í senn inn í samfélag ríkjanna. Ísland var eina ríkið í heiminum, sem gat umsvifalaust framkvæmt réttlætið, af því að undirbúningur var mun lengra kominn af okkar hálfu en annarra þjóða.
Samningarnir í gær eru Eystrasaltsríkjunum gagnlegir. Með þeim rennur af stað viðurkenningaskriða, sem ekki verður stöðvuð. Með undraverðum hraða verða Eystrasaltsríkin fullgild. Það hefði tekið nokkru lengri tíma, ef frumkvæði Íslands hefði ekki verið til.
Utanríkismál eru ekki bara þröng hagsmunastreita, heldur einnig tæki til að búa til betri og tryggari heim. Lítið ríki getur lagt lóð á vogarskál réttlætis og friðar og þar með stuðlað að sáttara umhverfi, sem almennt séð tryggir rétt smáríkja í samfélagi ríkjanna.
Um leið og við erum til góðs sem þjóð með aðild að samningum þessum, þá erum við að staðfesta réttarstöðu okkar sem sjálfstæðs ríkis. Við sýnum umheiminum, að við höfum tilverurétt og getum tekið sjálfstæðar ákvarðanir sem eru samfélagi þjóða til gagns.
Mikilvægt er, að ekki séu öll ríki í fjölþjóðlegum samfélögum á borð við Evrópubandalagið, svo að frumkvæði til góðs koðni ekki niður í málfundafélögum utanríkisráðherra. Og mikilvægt er að láta ekki heldur norræna samvinnu hefta frumkvæði af þessu tagi.
Heimurinn þarf á að halda smáríkjum, sem ekki verða að bíða eftir niðurstöðum funda í Skagen eða Br”ssel. Heimsveldi og fjölþjóðasamsteypur þurfa oft að gæta innra samræmis og ytri hagsmuna og geta því ekki, að mati ráðamanna þeirra, gert það, sem réttlætið býður.
Eiginhagsmunir og skammsýni ráða mjög ferðinni í utanríkismálum heimsins. Sérstaklega er áberandi, hvernig utanríkisstefna Bandaríkjanna hefur niðurlægzt, síðan þau urðu ein eftir sem heimsveldi. Þetta hefur komið fram í stórum stíl á þessu ári.
Bandaríkin klúðruðu stríðinu við Írak á síðustu stundu vegna flókinna ímyndana um hagsmuni Bandaríkjanna. Þau hafa einnig haldið dauðahaldi í stuðning við Gorbatsjov Sovétforseta, sem er fyrirlitinn um öll Sovétríkin og er ófær um að koma á efnahagsumbótum.
Eiginhagsmunir og skammsýni ráða líka Evrópubandalaginu, þótt þar séu fremur smáaurar í fyrirrúmi en valdadraumar. Þetta sáum við í átakanlegri mynd, er Evrópubandalagið gat ekki staðið við samkomulag, sem það hafði gert við ríki Fríverzlunarsamtakanna.
Við erum sem þjóð bezt komin að sinni utan fjölþjóðasamfélaga á borð við Evrópubandalagið, sem soga til sín frumkvæði í utanríkismálum, niðurlægja það í seinvirkum málfundaklúbbum sérfræðinga í eiginhagsmunum og vatna það út í nánast ekki neitt eða í andhverfu sína.
Við getum að vísu rækt illa okkar sjálfstæðu utanríkisstefnu og orðið okkur til vansæmdar. En sjálfstæðið sem slíkt er bezta hvatningin til að standa sig vel.
Jónas Kristjánsson
DV
