Kosningabaráttan hefur verið fremur róleg, enda áhugi kjósenda lengst af daufur. Þeir hafa farið sér hægt við að velja sér lista. Vonandi skila þeir sér þó í eðlilegum fjölda á kjörstað, ef veður og færð leyfa.

DV hefur í allan vetur lagt áherzlu á að gefa lesendum tækifæri til að fylgjast með kosningabaráttunni, kynnast mönnum og málefnum hennar. Þessi straumur upplýsinga hefur einkum verið stríður síðustu vikurnar fyrir kjördag.

Á öndverðum vetri hófst kynning DV á frambjóðendum í prófkjörum, skoðanakönnunum og forvali stjórnmálaflokkanna. Við sögðum frá þessu fólki og skoðunum þess og birtum kjallaragreinar eftir þá, sem óskuðu þess.

DV sagði síðan lesendum frá framboðslistunum um leið og þeir urðu til, svo og frá margvíslegum átökum um skipan listanna. Blaðið skýrði frá þróun nýrra framboða, alveg eins og það rakti framboð hinna hefðbundnu stjórnmálaflokka.

Síðast í marz og fyrst í apríl voru leiðtogar flokka og samtaka, sem bjóða fram í fleiri en einu kjördæmi, á beinni línu á ritstjórn DV. Í öllum tilvikum létu lesendur DV spurningarnar dynja um glóandi símalínur.

Spurningar og svör fengu rækilega umfjöllun á síðum DV. Lesendabréf og kjallaragreinar um kosningamál hafa einnig borizt að í stríðum straumum. Hvað eftir annað hefur blaðið verið stækkað til að rúma þessar aðsendu skoðanir.

Þegar sameiginlegir kosningafundir framboðslistanna hófust í kjördæmunum upp úr páskum, lögðu blaðamenn DV land undir fót til að fylgjast með fundum og segja ítarlega frá þeim í blaðinu. Og einn fund hélt blaðið meira að segja sjálft.

Margir hafa harmað í undanförnum kosningum, að kjósendur á höfuðborgarsvæðinu hafa ekki fengið tækifæri til að koma á sameiginlega framboðsfundi og leggja spurningar fyrir þá, sem vilja verða fulltrúar kjósenda á alþingi.

DV hljóp nú í skarðið, meðal annars af þeirri ástæðu, að enginn annar fjölmiðill gat það, sumir vegna flokkstengsla og aðrir vegna múlbindingar hins opinbera. Og hinn fjölmenni fundur gerði líka stormandi lukku.

Stjórnmálamenn landsins hafa í rúmlega hálft annað ár notað kjallaragreinar í DV sem eins konar ræðustól til að ná til kjósenda. Þeim fannst því jafnt eðlilegt að ganga í ræðustól DV á kosningafundinum í Háskólabíó.

Í öðrum dagblöðum hefur ekkert sézt hliðstætt við hinn mikla straum óhlutdrægra upplýsinga í DV, sem hér hefur verið lauslega rakinn. Enda eru þau svo tengd hvert sínum stjórnmálaflokki, að slíkt frjálslyndi er þar óhugsandi.

Í ríkisfjölmiðlunum hefur ýmislegt verið gert hliðstætt, en ekki í nándar nærri eins miklum mæli og í DV. Síðustu tvær vikurnar hefur þó verið öflugt kosningasjónvarp, sem örugglega er vel þegið hjá meirihluta kjósenda.

Að vísu segja margir, að gömlu þingmennirnir hafi ekki reynzt þjóðinni nógu vel og að ástæða sé til að efast um, að nýju þingmannsefnin reynist betur. Auðvitað leysa kosningar ekki allan vanda, en kjósendur mega þó ekki leggja árar í bát.

Menn eru skyldugir til að vera með, þótt hvert atkvæði sé ekki þungvægt. Kjósendum ber að ákveða sig og að láta efasemdir ekki hindra sig í að koma á kjörstað. Meðan níu af hverjum tíu kjósa er lýðræðið enn virkt, þrátt fyrir ýmsa erfiðleika.

Jónas Kristjánsson.

DV

Kosningabaráttan hefur verið kurteisleg, ef miðað er við fyrri tíma, þegar málgögnin gengu berserksgang í tilbúnum uppljóstrunum, óheiðarlegu skítkasti og vondum ljósmyndum af frambjóðendum andstæðinganna.

Alþýðublaðið, Morgunblaðið, Tíminn, Þjóðviljinn og önnur málgögn eru að vísu sneisafull af áróðri, sem er yfirleitt ómerkilegur, en sjaldan beinlínis óviðurkvæmilegur. Að þessu leyti fer kosningabarátta batnandi með hverju tækifæri, sem gefst.

Um leið hefur minnkað áhugi frambjóðendanna á þessum áróðri í eigin málgögnum. Hann er stundaður með hangandi hendi, enda telja áróðursmenn réttilega, að vettvangur málgagnanna sé ekki hinn heppilegasti, sem völ er á.

Frambjóðendur leggja mesta áherzlu á sjónvarpið sem áróðurstæki. Hápunktar kosningaundirbúningsins felast í vinnu fyrir sjónvarpsþættina, sem sýna andlit frambjóðenda. Önnur undirbúningsvinna hverfur í skugga sjónvarpsundirbúnings.

Alþjóðleg reynsla sýnir, að sjónvarpið er ekki miðill til að koma skoðunum á framfæri, heldur persónum. Í sjónvarpi er torvelt að selja stefnu eða afrekaskrá, en auðvelt að selja meintan persónuleika frambjóðenda.

Stundum mistekst auglýsingastofunum. Barnið fór að gráta, þegar það hélt, að Steingrímur ætlaði út úr sjónvarpstækinu inn í stofu. Og menn hlógu, þegar þeir sáu Guðmund í gömlum frakka að kofabaki. En kannski var þar gáfumannafélagið að verki.

Yfirleitt tekst sérfræðingunum þó að láta líta svo út, sem frambjóðendur séu góðviljaðir. Þar með næst sá árangur, sem mögulegur er í sjónvarpi, þegar frambjóðendur eru ekki meiri bógar, meiri landsfeðraefni, en raun er á.

Í þessari sölu á persónum verður kosningabaráttan að keppni auglýsinga- og fjölmiðlamanna um nýjar og betri umbúðir. Innihaldið skiptir sáralitlu máli, enda er það nánast ekki neitt í miklum hluta kosningasjónvarpsins.

Frambjóðendur segja okkur, hvað þeir vilja okkur vel, á hversu ótal mörgum sviðum þeir vilja umbætur. Sumar ræðurnar eru eins konar efnisyfirlit óskhyggjunnar. En þær segja okkur ekkert um fyrirhugaðar aðgerðir eftir kosningar.

Einstaka sinnum þykjast frambjóðendur gera sérstaklega vel og segjast geta fundið peninga til að fjármagna góðviljann. En almenna reglan er samt sú, að talað er um góðverkin eins og þau kosti ekki túskilding með gati.

Óskhyggjuruglið bylur á daufum hlustum vaxandi fjölda kjósenda, sem sættir sig ekki við slíka meðhöndlun. Þessir kjósendur vilja vita, hvernig góðverkin verði framkvæmd, hvaðan peningarnir eigi að koma og hvaða áhrif þetta hafi á önnur svið.

Þeim finnst ekki nóg að heyra, að til dæmis til vegagerðar og íbúðalána eigi að fara peningar, sem nú séu látnir í annað. Þeir vilja vita, hvað þetta “annað” sé og hvað gerist á þeim póstum við slíka millifærslu fjármagns.

Frambjóðendum á að vera kunnugt um, að þessir kjósendur eru til og að þeir valda því, að verra en nokkru sinni fyrr er að spá um úrslit kosninga. Þeir vita þetta af skoðanakönnunum og af heimsóknum sínum á vinnustaði kjósenda.

Sums staðar á vinnustöðum hafa kjósendur spurt í þaula og ekki tekið undanbrögð sem svar. Þess vegna eru vinnustaðafundirnir merkasta nýjung kosningabaráttunnar. Smám saman geta slíkir fundir afklætt frambjóðendur úr umbúðunum og þvingað þá til að leita að innihaldi, þótt það hafi ekki tekizt enn.

Jónas Kristjánsson.

DV

Skoðanakönnun DV, sem birt er í blaðinu í dag, staðfestir það, er komið hefur fram í könnunum annarra blaða, að hið hefðbundna flokkakerfi Íslands hefur riðlazt, – að fjöldi manna mun á laugardaginn kjósa öðruvísi en áður.

Nýju framboðin, Bandalag jafnaðarmanna og Samtök um kvennalista, hafa sópað til sín fylgi og ógna hefðbundnum hugmyndum um rekstur stjórnmála. Flokkarnir hafa ekki lengur sína föstu dilka, þar sem sauðirnir skila sér.

Eini gamli flokkurinn, sem nýtur öruggs og raunar vaxandi fylgis, er Sjálfstæðisflokkurinn. Búast má við, að eftir kosningar verði hann eini stóri flokkurinn og þar af leiðandi úrslitaflokkur í myndun nýrrar ríkisstjórnar.

Tölur DV eru hærri en Morgunblaðsins fyrir Framsóknarflokkinn, Bandalag jafnaðarmanna og Alþýðubandalagið og lægri fyrir Sjálfstæðisflokkinn, en hinar sömu fyrir Alþýðuflokkinn og Samtök um kvennalista.

Í stórum dráttum ber þessum tveimur könnunum saman. Minna virði eru tölur Helgarpóstsins, sem eins og fyrri daginn vanmetur Framsóknarflokkinn, þótt aðferðafræðin sé skárri en áður. Við reiknum með, að þær tölur séu ekki réttar.

Svo vel vill til, að á laugardaginn verður kveðinn upp Stóridómur. Þá kemur raunveruleikinn í ljós. Um miðnætti fer sennilega að skýrast, hversu misjafnlega vel þessar þrjár kannanir spá um úrslit kosninganna.

Þá verður marklaust að bera saman misjafna aðferðafræði. Þá verður tilgangslítið að flagga vísindum út af fyrir sig. Þá verða búnir að ákveða sig þeir kjósendur, sem hingað til hafa gefið loðin svör eða engin.

Í könnun DV fékkst ekki svar um lista hjá 46,6% úrtaksins. Morgunblaðið fékk ekki svar frá 37% af sínu úrtaki, þótt sú staðreynd sé raunar falin í frásögnum blaðsins. Eftir viku fáum við að vita, hvor skekkjan er verri.

Burtséð frá þessu er ljóst, að kjósendur hafa þegar ákveðið að gefa nýjum framboðslistum tækifæri til að reyna sig, og sömuleiðis hafa þeir ákveðið að refsa Alþýðuflokknum, Alþýðubandalaginu og Framsóknar-. flokknum.

Sérstaklega er athyglisvert, að kjósendur virðast ekki setja fyrir sig einkennilegan klofning Sjálfstæðisflokksins, þar sem hluti kjósenda og einnig frambjóðenda eru stjórnarsinnar, en meirihlutinn stjórnarandstæðingar.

Einnig er sérstaklega athyglisvert, að grófur rógur um Vilmund Gylfason hefur ekki kæft framboð hans manna í fæðingu. Kjósendur trúa ekki róginum og taka framboð bandalags hans sem raunhæft val í stað hins gamla.

Loks er einnig sérstaklega athyglisvert, að sú hugsun hefur náð fótfestu, að flokkakerfið veiti konum ekki næga þáttöku í stjórnmálum og að við ríkjandi aðstæður sé kvennalisti raunhæft svar við vandanum.

Við sjáum fram á, að um eða undir tíu af sextíu þingmönnum næsta kjörtímabils verði kosnir af hinum nýju listum. Um þetta eru sammála þrjár skoðanakannanir með þrenns konar aðferðafræði. Um þetta þýðir engum að villast.

Að baki velgengni hinna nýju lista og velgengni stærsta stjórnmálaflokksins hlýtur að liggja þung undiralda. Að baki eru kjósendur, sem vilja stokka spilin upp á nýtt og kanna, hvort ekki sé hægt að fá ríkisstjórn eftir tólf ára hlé.

Jónas Kristjánsson.

DV

Eftir sjálfskynningu stjórnmálaflokkanna í sjónvarpi er eðlilegt, að kjósendur efist um, að frambjóðendur hafi lært nokkuð að gagni af gagnrýni, sem þeir hafa orðið að sæta á undanförnum árum. Gamla tuggan réð ríkjum.

Allir listar hafa t.d. óstjórnlegan áhuga á að koma íbúðalánum upp í svo sem 80% af kostnaðarverði til svo sem fjörutíu ára. Raunar liggur í augum uppi, að þetta er nauðsynlegt svar við réttlátri verðtryggingu fjárskuldbindinga.

Síðan vefst frambjóðendum tunga um tönn, þegar kemur að fjármögnun óskhyggjunnar. Um hana gefa þeir loðin svör, sem standast ekki gagnrýni. Enda er auðveldara að flagga góðum vilja en hafa lausnir upp á krónu á reiðum höndum.

Frambjóðendur ættu að segja kjósendum, hvað það kostar á ári til viðbótar að auka húsnæðislán að því marki, sem þeir lofa. Síðan ættu þeir að segja, hvar eigi að taka peningana, hversu mikið eigi að taka á hverjum stað og hvaða afleiðingar það hafi þar.

Sumir frambjóðendur vilja enga stóriðju út af mengun. Kjósendum er hins vegar ekki ljóst, af hverju sömu frambjóðendur vilja smáiðnað, sem samtals veldur sennilega meiri mengun en hin hræðilega stóriðja.

Aðrir vilja bara íslenzka eða rúmlega hálfíslenzka stóriðju. Þeir forðast samt eins og heitan eldinn að segja kjósendum, hvar þeir ætli að taka peninga í þetta, svo og aðra óskhyggju sína á sviði gæluiðnaðar.

Þeir þegja, af því að peningarnir yrðu teknir í útlöndum. Og það er einmitt eitt mikilvægasta hugsjónamál allra lista, að skuldasöfnunin erlendis verði stöðvuð. Eitt rekur sig á annars horn í lyginni eins og jafnan áður.

Sumir frambjóðendur vilja afnema tekjuskatt af venjulegum launatekjum. Þetta er afar fallega hugsað. Hins vegar fylgir ekki sögunni, hversu há þessi upphæð er samanlagt á ári og hvaða upphæðir ríkissjóður geti sparað í útgjöldum á móti.

Frambjóðendur listanna virðast enn þeirrar skoðunar, að frambærilegt sé að lofa upp í ermina á sér. Þeir segjast vera “á móti” verðbólgunni og skuldasöfnuninni og styðja “umbætur” í húsnæðismálum, skattamálum og svo framvegis.

Hið eina, sem breytist, eru umbúðirnar. Á einum stað eru flokksmenn sýndir liggjandi á gólfi í eins konar hópefli. Þetta á að sýna, hversu óstjórnlega sé gaman að vera í flokknum, það sé meira gaman en að fara á bingó.

Fjölmiðlasérfræðingar flokkanna virðast enn geta talið frambjóðendum trú um, að kosningabarátta sé fyrst og fremst fólgin í réttum umbúðum utan um gömlu lummurnar, gömlu óskhyggjuna, gömlu loforðin, gamla innihaldsleysið.

Fyrir utan þetta er eitt annað athyglisvert við kosningabaráttuna. Það er, að Sjálfstæðisflokkurinn berst sem eindreginn andstöðuflokkur stjórnarfars síðustu tólf ára, þótt Geir og Gunnar hafi samanlagt ríkt meirihluta tímans.

Kyndugt hlýtur að vera fyrir stjórnarsinna Sjálfstæðisflokksins, þar á meðal suma frambjóðendur hans, að berjast undir þeim merkjum, að heimskir og illgjarnir menn hafi stutt og sumir tekið þátt í núverandi ríkisstjórn.

Þetta er aðeins eitt lítið og einfalt dæmi um, að dálitla ögn af skynsemi vantar út á graut kosningabaráttunnar. Verst er þó hið rótgróna vanmat á kjósendum, sem einkennir innantóm loforðin, takmarkalausa óskhyggjuna og hina hreinu og tæru blekkingu.

Jónas Kristjánsson.

DV

Næstum ár er liðið síðan háls-, nef- og eyrnalækninum Stefáni Salbert og tannlækninum Yvona Salbert var veitt landvistarleyfi á Íslandi sem pólitískum flóttamönnum frá Póllandi, en samt hafa þau ekki enn fengið störf á sínum sviðum.

Í DV á laugardaginn var rækilega skýrt frá máli Stefáns. Þar kemur fram, að læknadeild Háskólans og félag ungra lækna hafa brugðið fæti fyrir tilraunir stjórnvalda til að efna loforð sín gagnvart honum um læknisstörf á Íslandi.

Læknisfræði er að verulegu leyti alþjóðleg fræðigrein. Læknar færa sig fyrirhafnarlítið milli landa, þar á meðal íslenzkir læknar. Þeim þykir sjálfsagt að geta fengið störf í Svíþjóð eða Bandaríkjunum, ef þeir telja það henta sér.

Að baki læknanáms liggur gífurlegur kostnaður af hálfu þjóðfélagsins. Læknar, sem menntaðir eru á Íslandi, eru ekki krafðir um endurgreiðslu, þótt þeir flytjist til útlanda, margir hverjir fyrir fullt og allt.

Um leið ætti það að koma Íslandi vel, ef hingað vill koma hámenntað fólk og láta þjóðina njóta góðs af kunnáttu, sem það hefur aflað sér. Slíkt fólk ætti að laða hingað í stað þess að bregða fyrir það fæti.

Einfalt ætti að vera fyrir læknadeild Háskólans að afla sér upplýsinga á Vesturlöndum um, hvaða reynsla sé af pólskum háls-, nef- og eyrnalæknum og tannlæknum og hvort menntun þeirra sé nægileg fyrir vestrænar kröfur.

Í stað þess hefur læknadeildin krafizt þess, að Stefán taki próf í ýmsum greinum, sem kosta eins til tveggja ára undirbúning. Þar á ofan má hann ekki taka þau á ensku, heldur íslenzku, sem kostar fimm ára undirbúning.

Draga verður í efa, að íslenzkir læknar geti staðizt slíkar kröfur, ef gerðar væru. Flest það, sem lært er í skólum, gleymist fljótt, einnig það, sem læknanemar læra í háskólum, jafnvel þótt ekki sé á framandi tungumálum.

Stefán Skaftason, yfirlæknir háls-,nef-og eyrnadeildar Borgarspítalans, hefur beðið Svavar Gestsson heilbrigðisráðherra að ráða Stefán Salbert í aukastöðu við deildina með bráðabirgðaleyfi, meðan hann aflar fullra réttinda.

Í bréfinu segir: “Ég tel með öllu ósæmandi íslenzkri þjóð og íslenzkum stjórnvöldum að taka, ef dæma má af fjölmiðlum, tveim höndum erlendum flóttamönnum, en skilja þá síðan eina á berangri harðrar samkeppni þjóðfélags þess, sem við búum í.”

Yfirlæknirinn hafði áður vikið að því, að fulltrúi félags ungra lækna hafi tjáð sér, að ungir læknar litu það óhýru auga, ef Stefán Salbert yrði ráðinn sem aðstoðarlæknir í stöðu, sem þeir þyrftu sjálfir á að halda.

“Hyggjast þeir jafnvel beita deildina refsiaðgerðum, verði út frá þessu vikið”, segir ennfremur í bréfi yfirlæknisins. Þannig leggjast ungu læknarnir á sömu sveif og læknadeildin til að reyna að einoka störf á Íslandi.

Nú er það greinilegur ræfildómur Svavars Gestssonar heilbrigðisráðherra að hafa látið læknamafíuna vaða uppi á þennan hátt. Sem ráðherra er hann skyldugur að halda uppi sóma Íslands, þótt læknar beiti fantabrögðum.

En athyglisvert er, ef íslenzkir læknar ætla að temja sér vinnubrögð bandarísku læknasamtakanna, eins verst ræmda þrýstihóps þar vestra, í tilraunum til að tryggja læknaskort og meðfylgjandi óhófslaun til frambúðar.

Jónas Kristjánsson.

DV

“En hvers vegna hefur verið keyptur floti umfram þarfir síðustu árin? Vegna byggðastefnunnar mundu margir segja. En það er ekki rétt. Hér hefur verið tekin upp smábyggðastefna á kostnað eiginlegrar byggðastefnu … “

Svo segir í nýlega birtri kjallaragrein eftir Valdimar Kristinsson viðskiptafræðing. Hann rökstyður þar, að núverandi smábyggðastefna sé enn hættulegri fólki úti á landi en á höfuðborgarsvæðinu. Hann nefnir dæmi:

“Í Norðurlandskjördæmi eystra eru þrír bæir stærstir, Akureyri, Húsavík og Dalvík með samtals 67% af íbúum kjördæmisins. Þessum stöðum og íbúum þeirra er vissulega enginn greiði gerður með því að grafið sé undan útgerðargrundvelli þeirra með Þórshafnartogara … “

“ … Patreksfjörður, Bolungarvík og Ísafjörður með samtals 54% íbúa Vestfjarðakjördæmis. Þessum stöðum og íbúum þeirra er sannarlega enginn greiði gerður með því að grafið sé undan útgerðargrundvelli þeirra með Hólmavíkurtogara … “

Svipaða sögu mætti segja úr öðrum kjördæmum. Ráðamenn hafa næma heyrn fyrir kveinstöfum fámennra þrýstihópa, án þess að geta eða vilja gera sér grein fyrir, að greiðasemin er andstæð hagsmunum meirihluta fólks í þeirra eigin kjördæmum.

Ekki má heldur gleyma hagsmunum þjóðarinnar í heild, “ … sem verið er að sliga, því steyti skúta hennar á skuldaskerinu, verður öll íslenzk þjóðarbyggð í hættu”, segir Valdimar.

Skynsamur herforingi dreifir ekki liði sínu jafnt á öll landamærin. Hann safnar því saman á hernaðarlega mikilvægustu staðina, svo að eitthvert gagn sé í því, þegar til átaka kemur. Á svipaðan hátt ættu íslenzkir ráðamenn að hugsa.

Sjálfstæði þjóðarinnar er í meiri hættu en svo, að varnir gegn fólksflótta eigi við í hverjum einasta hreppi landsins. Slík dreifing á kröftum getur hæglega leitt til þjóðargjaldþrots og fólksflótta frá landinu.

Hornsteinar sjálfstæðis þjóðarinnar eru efnahagslegur máttur Reykjavíkursvæðisins annars vegar og traustar byggðir sjávarsíðunnar hins vegar. Ef undan þessu tvennu er grafið, fellur heildin.

Smábyggðir eiga fyllsta rétt á sér, ef unnt er að halda þar uppi öflugu atvinnulífi, án þess að æpt sé á meiri fyrirgreiðslur en almennt gerast í atvinnulífi landsins. Að öðrum kosti eru þær þjóðinni skaðlegar.

Óskynsamlegt er að veita stríðum straumum fjármagns frá Reykjavíkursvæðinu og öflugum þéttbýlisstöðum utan þess, einmitt frá stöðunum, þar sem unnt er að halda uppi vörnum fyrir efnahagslegu sjálfstæði þjóðarinnar.

Tvennt er verst í feigðarflaninu. Annað er að útvega smábyggðunum togara, sem minnka hlut lífvænlegra byggða af takmörkuðum heildarafla úr sjó. Á slíku tapa allir, að lokum einnig smábyggðirnar, sem lenda í skuldasúpu og gjaldþrotum.

Hitt er stuðningur við sauðfjárrækt og mjólkurbúskap í hvaða mynd sem er. Útflutningsuppbætur, niðurgreiðslur, ótal aðrir styrkir, og vildarlán til hins hefðbundna landbúnaðar er brennsla á verðmætum, sem nýta mætti annars staðar.

Við erum komnir upp fyrir Dani í söfnun erlendra skulda. Við ætlum börnum okkar að endurgreiða þær. Til þess að gera þeim það kleift verðum við að hverfa frá feigðarflani smábyggðastefnunnar, hætta að kasta peningum á glæ.

Jónas Kristjánsson.

DV

Til skamms tíma voru skipulagssinnar ekki komnir með klærnar í eggjaframleiðslu. Þar hefur ríkt opinn markaður á ferskri vöru, enda eru ekki dæmi þess á undanförnum árum, að kvartað hafi verið um, að egg væru ekki nógu góð.

Verðið hefur breytzt eftir markaðsaðstæðum hverju sinni. Oftast hefur verið hægt að kaupa egg langt undir viðmiðunarverði skipulagssinna í Framleiðsluráði landbúnaðarins. Og aldrei hafa þau verið dýrari á frjálsum markaði.

Skipulagsleysið hefur leitt til þess, að vaxið hafa úr grasi nokkur stór fyrirtæki í eggjaframleiðslu. Þau hafa náð aukinni hagkvæmni í vinnslu og skilað henni til neytenda með því að halda niðri markaðsverði á eggjum.

Þetta er gerólíkt þrautskipulagðri landbúnaðarafurð á borð við mjólk. Óhófleg notkun fúkalyfja, tvíhitun mjólkur, gerlamyndun og langar helgar hafa hvað eftir annað leitt til kvartana, sem hafa reynzt á rökum reistar.

Verðið hefur ekki breytzt eftir markaðsaðstæðum. Miðað við verðbólgu er það eins sumar og vetur, hvort sem mjólkin er drukkin eða fer að mestu leyti í osta, sem gefnir eru til útlanda á verði flutningskostnaðar.

Þrautskipulagið hefur leitt til þess, að við Lómagnúp er framleidd mjólk til notkunar í Reykjavík, meðan framleitt er í Mosfellssveit dilkakjöt handa Kirkjubæjarklaustri. Samt eru skipulagssinnar afar ánægðir með sig.

Þeir hafa nú tekið að sér hlutverk viðskiptaráðuneytis. Framleiðsluráð landbúnaðarins hefur ákveðið að veita með ákveðnum skilyrðum leyfi til heildsölu á eggjum. Þar er kominn vísir að einkasölu á einu sviði enn.

Fyrsti leyfishafinn er Samband eggjaframleiðenda. Þar ráða ferðinni óhagkvæmir smáframleiðendur, sem eru vanir því á öðrum sviðum landbúnaðar að fá að vera í friði með himinhá verð, niðurgreiðslur og útflutningsuppbætur.

Stóru framleiðendurnir, sem sagðir eru undirbjóða markaðinn, þótt þeir séu bara að skila hagkvæmni í rekstri til neytenda, hafa ekki enn fengið heildsöluleyfi hins nýja viðskiptaráðuneytis í Framleiðsluráði landbúnaðarins.

Fastlega má búast við, að hin nýja skipulagning verði notuð til að þvinga markaðsverð eggja upp í viðmiðunarverð Framleiðsluráðs landbúnaðarins og til að skattleggja hina hagkvæmu framleiðendur í þágu hinna óhagkvæmu.

Ríkisstjórnin er auðvitað úti að aka, meðan þessu ofbeldi fer fram. Landbúnaðarráðherra er sjálfsagt í hjarta sínu hlynntur því, að sem mest af landbúnaði færist undir skipulag styrkja, niðurgreiðslna og útflutningsuppbóta.

Muninn á markaði og skipulagi sjáum við í muninum á framboði ávaxta og grænmetis. Alltaf er til nóg úrval af margvíslegum ferskum ávöxtum, meðan ferskt grænmeti er fábreytt og oft lélegt. Það er nefnilega einkasala á grænmeti, en ekki ávöxtum.

Á tímum vaxandi skilnings á lögmálum efnahagslífsins væri eðlilegt, að stjórnmálamenn og embættismenn reyndu að brjóta niður einokun, leyfakerfi, millifærslur, hringamyndun, styrki, niðurgreiðslur og útflutningsuppbætur.

Í þess stað virðast skipulagssinnar Framleiðsluráðs landbúnaðarins ætla að komast upp með að breiða eitrað kerfi sitt yfir fleiri þætti íslenzkrar framleiðslu og stuðla þannig að því, að þjóðin stígi skref til baka í átt til eymdar og örbirgðar.

Jónas Kristjánsson

DV

Sjöunda áratug þessarar aldar, svonefndan viðreisnaráratug, nam verðbólgan um 10% á ári og þótti ofboðslega mikil, enda var hún fjórum sinnum hærri en í öðrum löndum. Margt var þá krukkað til að ná verðbólgunni niður.

Eiginleg lækning fannst ekki, enda voru menn þá sem síðar uppteknir við að glíma við sjúkdómseinkenni, en ekki sjúkdóm. Verðbólgan er nefnilega ekki sjúkdómurinn sjálfur, heldur eins konar hiti, sem fylgir öðrum sjúkdómum.

Á þessum áratug lærðu menn hins vegar að milda áhrif verðbólgunnar með því að verðtryggja launamarkaðinn og ýmis félagsleg útgjöld, sem talið var eðlilegt, að fylgdu launum, svo sem ellilaun og örorkubætur.

Áttunda áratug aldarinnar, svonefndan framsóknaráratug, nam verðbólgan um 50% á ári og þótti hroðalega mikil, enda var hún áfram fjórum sinnum hærri en í öðrum löndum. Aftur var margt krukkað til að ná verðbólgunni niður.

Enn fannst engin lækning, því að hinir pólitísku læknar horfðu aðeins á hitamælinn, verðbólguna, en sinntu ekki sjúkdómunum, sem höfðu orsakað verðbólguna. Þeir héldu áfram að glíma við afleiðingu, en ekki orsakir.

Á þessum áratug lærðu menn hins vegar að milda enn áhrif verðbólgunnar með því að verðtryggja flestar fjárskuldbindingar. Þannig var verulega dregið úr hefðbundnum fjárstuldi þeirra, sem aðstöðu höfðu í kerfinu.

Níunda áratug aldarinnar hefur ekki enn verið gefið nafn. En svo virðist sem hann ætli ekki síður að vera sögulegur en hinir tveir undangengnu, frá sjónarmiði glímunnar við verðbólguna, sem nú er meiri en nokkru sinni fyrr.

Í vetur hefur verðbólgustigið verið um 75% og stefnir að því að verða 100% á einu ári, frá marz þessa árs til marz hins næsta. Þriggja stafa verðbólga hefur ekki áður mælzt hér og gefur auðvitað tilefni nýrra aðgerða.

Í þetta sinn verður ekki hægt að hugga sig við, að verðbólgan sé sem fyrr bara fjórum sinnum hærri en í öðrum löndum. Þar fer verðbólgan nefnilega hjaðnandi um þessar mundir, svo að séríslenzk verðbólga verður minnst tíföld.

Hér verður látin í ljós sú von, að ráðamenn þjóðarinnar, hinir pólitísku læknar, dragi einn lærdóm af verðbólgu þessa níunda áratugar, alveg eins og þeir gerðu áratugina tvo, sem á undan gengu. Slíkt væri raunar eðlileg krafa.

Á þessum áratug gætu menn lært að milda áhrif verðbólgunnar með því að verðtryggja skráningu á gengi erlendra gjaldmiðla. Þar með yrði hætt að reyna að leysa séríslenzk vandamál á kostnað útflutnings- og samkeppnisframleiðslu.

Með því væri þeim mikilvæga árangri náð, að verðbólgan mætti hjóla spólvitlaus á hliðarspori í þjóðlífinu, sem sjálft væri orðið nánast fyllilega vísitölutryggt. Læknarnir gætu þá snúið sér að öðru en að horfa í sífellu á hitamælinn.

Rökrétt afleiðing þess væri þá fólgin í að leggja niður íslenzka krónu og taka upp erlenda mynt, t.d. svissneska franka. Um leið væri gulltryggt, að verðbólga hér yrði ekki meiri en í Sviss. Séríslenzk verðbólga væri úr sögunni.

Um leið þurfum við, þolendur hinna pólitísku lækna, að berja inn í þykka hausa þeirra, að verðbólgan er ekki vandamálið, heldur sjálf læknislist þeirra, einkum eins og hún lítur út í árlegum fjárlögum og lánsfjárlögum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Að lokinni hundrað ára ártíð þýzka stjórnmálamannsins, trúboðans og spámannsins Karls Marx er eftirminnilegast, að meira en heil öld og í sumum tilvikum nærri hálf önnur öld er síðan hann ritaði verkin, sem margir hafa síðan haft að átrúnaði.

Þegar Marx var að móta heimsmynd sína og söguskoðun fyrir miðja síðustu öld, var upphaf iðnbyltingarinnar nýlega riðið yfir Vestur-Evrópu. Hvorki hann né aðrir vissu þá, hvaða afleiðingar þessi mikla breyting mundi hafa.

Menn vissu þá ekki, að þjóðarsáttmálar mundu rísa milli ólíkra hópa, til dæmis um lífskjör og afkomuöryggi. Menn vissu þá ekki, að miðstéttirnar mundu blómstra umfram aðra hópa í stað þess að hverfa milli tveggja andstæðra póla.

Í þá daga var sagnfræði frumstæðari en nú og fornleifafræði raunar á frumstigi. Suma er að segja um hagfræði og tölfræði, svo að ekki sé minnzt á yngri greinar félagsvísinda, sem hófu ekki göngu sína fyrr en á tuttugustu öld.

Þess vegna má treysta því, að spádómar og söguskýringar nítjándu aldar manns eru haldlausar undir lok tuttugustu aldar, enda kolrangar í veigamiklum atriðum. Þetta gildir um Marx eins og samtíðarmenn hans og fyrirrennara.

Auðvitað er Marx söguleg staðreynd, sem á heima í forsögu félagsvísindanna á hálfri blaðsíðu á eftir Plató og Macchiavelli. En hann er engin biblía til túlkunar á nútímanum, né tilefni viðgangs ýmissa sértrúarhópa.

Þar að auki er Marx af annarri ástæðu lakari fræðimaður en margir slíkir fortíðarmenn. Hann byrjaði á öfugum enda á fræðistörfum sínum, safnaði staðreyndum, sem féllu að hugmyndum, er hann var þegar búinn að móta.

Marx skrifaði Kommúnistaávarpið snemma á ferli sínum. Það kom út 1848 og hafði að geyma samandregnar söguskýringar hans og spádóma. Það er ritað af ljóðrænum ofsa hins sannfærða hugsjónamanns, sem telur sig vera að bjarga heiminum.

Það er ekki fyrr en síðar, að Marx sezt að á British Museum til að leita staðreynda, sem gætu fallið að kenningunum. Das Kapital byrjar ekki að koma út fyrr en 1867. Þetta eru vinnubrögð spámanns en ekki vísindamanns.

Allir, sem þannig vinna, finna upplýsingar, er henta kenningunum. Alveg eins og Rutherford sannaði, að ættkvísl Benjamíns hefði flutzt til Íslands, með því að reikna pýramídann mikla út og suður. Slíkar aðferðir eru marklausar.

Vísindamenn verða sem mest þeir mega að reyna að forðast samkrull stjórnmála og trúboðs við rannsóknarverkefni sín. Og maður, sem reisir fræði sín á stjórnmálum og trúboði, er spámaður og pólitíkus, en ekki vísindamaður.

Þannig hefði verið rétt að minnast Karls Marx á hundrað ára ártíðinni. Hann var stjórnmálamaður, trúboði, spámaður og grúskari, sem var uppi á öld margfalt minni upplýsinga en menn hafa aðgang að nú á tímum.

Sem vísindamaður er hann hins vegar aðeins virði svo sem hálfrar blaðsíðu í forsögu félagsvísindanna, skör lægra en Plató og Macchiavelli. Og enginn skaði væri skeður, þótt hann félli smám saman í gleymsku og sértrúarflokkarnir leystust upp.

Jónas Kristjánsson.

DV

Gunnar Thoroddsen forsætisráðherra hefur á þessu kjörtímabili borið höfuð og herðar yfir aðra þingmenn. Þar hefur margt farið saman, reynsla, ræðusnilld, æðruleysi og taflfléttulist, sem aðra stjórnmálamenn skortir.

Það er í samræmi við aðra skynsemi Gunnars, að hann hefur nú ákveðið að verða við óskum fjölskyldu sinnar og eigin vilja, – að hætta leik, þá hæst fram fer. Hann gefur ekki kost á endurkjöri til alþingis í næstu kosningum.

Gunnar er orðinn 72 ára og hefur setið 43 þing. Hann hefur því unnið fyrir hvíld frá amstri hversdagsins, þótt í raun sé hann hressari og skjótráðari en margir þeir þingmenn, sem sækjast eftir nýju umboði kjósenda.

Með því að draga sig í hlé stuðlar Gunnar að friði í flokki sínum. Til langs tíma litið er það meira virði en skammtímaáhyggjur sumra stuðningsmanna hans af því, sem þeir kalla vaxandi þröngsýni og flokksræði í flokknum.

Skoðanabræðrum Gunnars og þeim, sem vildu draga úr ofsafenginni andstöðu gegn honum, hefur vegnað vel í prófkjörum flokksins. Stuðningur við hann eða hlutleysi gagnvart honum hefur ekki orðið mönnum að fótakefli í prófkjörunum.

Gunnar hefur því ágæta aðstöðu til að draga sig í hlé og ljúka ferli sínum með því að sigla stjórnarskútunni fram hjá næstu skerjum, meðan nýtt þing nær meirihlutasamkomulagi um nýjan skipstjóra og nýja áhöfn.

Hinu er ekki að leyna, að alþingi verður smærra við brottför Gunnars. Þar verða að vísu eftir nokkrir góðir fagmenn, en fáir skörungar. Meðalmennskan verður meira áberandi, nema nýrri þingmenn megni að fylla skörðin.

Ekki bætir úr skák, að ýmsir forustumenn á þingi hafa færzt niður á listum eða eru af öðrum ástæðum taldir standa tæpt í kosningunum. Því gæti reynsluhrunið orðið mun meira en vegna fráhvarfs Gunnars eins.

Reynslan hefur samt ekki komið mörgum þingmönnum að nægu gagni. Hvað eftir annað hafa ráðamenn þar klúðrað málum sínum með því að einblína á slagsmál dagsins í stað þess að líta víðar og hugsa í mánuðum og árum.

Ráðumenn flokkanna á þingi mættu temja sér rósemi og æðruleysi Gunnars og átta sig á, að ósigur í einni orrustu er oft nauðsynlegur til að styrjöldin vinnist. Þar skilur á milli meðalmenna og stjórnvitringa.

Ráðamenn flokkanna á þingi mættu einnig temja sér kurteisa ræðusnilld Gunnars og átta sig á, að pólitískar ræður innan þings og utan eru annað en þras og illindi á málfundum í skólum. Þar skilur á milli meðalmenna og ræðuskörunga.

Margir eru þeir, sem efast um einlægni Gunnars og telja hann kaldrifjaðan eiginhyggjumann. Hinir sömu efast um árangur hans í starfi forsætisráðherra og telja ríkisstjórn hans vera með hinum verstu í manna minnum.

En hvar eru arftakarnir? Hvar eru mennirnir, sem kunna að tala við fólk, svo að það treystir þeim? Hvar eru mennirnir, sem lyfta sér yfir smásmugulegt dægurþras og tala eins og sönnum landsfeðrum sæmir?

Það verður verkefni þeirra þingmanna, sem endurkjörnir verða, og hinna, sem nýir bætast við, að endurreisa virðingu alþingis, meðal annars með því að rækta þar fagmennsku, ræðusnilld, æðruleysi og taflfléttulist stjórnskörunganna.

Jónas Kristjánsson

DV

Eftir áratuga útbreiðsluyfirburði Morgunblaðsins meðal dagblaða er nú loksins kominn keppinautur á hæla þess. Það er DV, sem vantar aðeins 5-6 prósentustig í að vera jafnmikið lesið og Morgunblaðið, virka daga og helga.

Samkvæmt fjölmiðlakönnun Hagvangs fyrir samtök auglýsingastofa, sem birt var á laugardag, er Morgunblaðið lesið af 69,83% þjóðarinnar og DV af 64,17% virka daga, Morgunblaðið af 73,71% og DV af 68,36% í helgarútgáfum.

Í könnuninni var ekki sérstaklega athugaður lestur mánudagsblaðs DV, sem prentað er í 8% stærra upplagi en aðra daga. Hún upplýsir því ekki, hvaða dagblað nær lestrarhæsta tölublaði vikunnar, Morgunblaðið eða DV.

Niðurstaða þessi stafar ekki af rýrnandi lestri Morgunblaðsins, sem heldur stöðu sinni frá fyrri fjölmiðlakönnunum. Hún stafar af sameiningu Dagblaðsins og Vísis í eitt blað, sem getur veitt harða samkeppni.

Samkvæmt könnuninni eru 46,3% áskrifenda DV ekki áskrifendur að Morgunblaðinu og 58,6% áskrifenda Morgunblaðsins ekki áskrifendur að DV. Þessar háu tölur benda til, að töluverður munur sé á lesendahópum blaðanna.

Í grófum dráttum má lesa úr könnuninni, að skipta megi þjóðinni í þrjá stóra hluta, en ekki alveg jafnstóra. Þriðjungur les bæði blöðin, annar þriðjungur les Morgunblaðið eingöngu og enn annar þriðjungur les DV eingöngu.

Athyglisverð er greining könnunarinnar á lestri eftir aldursflokkum, atvinnustéttum og búsetu. Þar koma fram ýmsar sveiflur, sem ekki koma í ljós í niðurstöðutölunum sjálfum, en segja ítarlegri sögu af raunveruleikanum.

Morgunblaðið er hlutfallslega meira lesið af fólki, sem komið er yfir fimmtugt, af opinberum starfsmönnum og af íbúum Reykjavíkursvæðisins. Á þessum þremur sviðum er munur blaðanna nokkru meiri en meðallagstölurnar sýna.

DV fær hins vegar hærri lestrartölur en Morgunblaðið hjá fólki á 20-34 ára aldri, hjá starfsfólki í sjávarútvegi og landbúnaði og hjá fólki, sem býr utan Reykjavíkursvæðisins. Á þessum þremur sviðum er DV hæst, bæði virka daga og um helgar.

Upplýsingar af þessu tagi koma auglýsendum og auglýsingastofum að gagni. Til dæmis er ljóst, að fólk, sem er yfir 50 ára, kaupir sumpart aðrar vörur en það fólk, sem er 20-34 ára, nýbúið að stofna heimili.

Meðan eldri hópurinn kaupir skrautmuni, dýra bíla og hús, kaupir yngri hópurinn tízkuvörur, húsbúnað, heimilistæki, ódýra bíla og íbúðir og sækir skemmtistaði. Hvor hópurinn um sig hefur sitt uppáhaldsdagblað.

Útbreiðslusamkeppni þessi nær ekki til annarra blaða. Tíminn er samkvæmt könnuninni lesinn af 32,28% þjóðarinnar um helgar og af 29,03% virka daga. Helgarpósturinn er lesinn af 29,69% þjóðarinnar. Þetta eru hálfdrættingarnir.

Neðar eru svo Þjóðviljinn með 19,99% um helgar og 16,26% virka daga og Alþýðublaðið með 3,7% lestur. Þessi tvö blöð eru á enn hraðara undanhaldi en Tíminn og Helgarpósturinn, sem einnig hafa tapað frá fyrri könnunum.

Sérstaklega er þó athyglisvert, að sjónvarpið er einnig á undanhaldi. Á fréttir þess horfa að meðaltali nokkru færri en lesa Morgunblaðið og DV og aðeins tæplega þriðjungur þjóðarinnar horfir þar á auglýsingarnar.

Jónas Kristjánsson.

DV

Opin og hálfopin prófkjör hafa aukið lýðræði innan stjórnmálaflokkanna, sem þeim hafa beitt. Í sumum tilvikum hafa nýir og ferskir menn komizt til áhrifa, en í öðrum hafa gamalgrónir þingmenn haldið velli.

Í lýðræðislegum flokkum er ekki lengur unnt að neita almennum stuðningsmönnum um prófkjör. Dæmið frá Vestfjörðum sýnir, að menn sætta sig ekki við, að slíkum málum sé ráðið í fámennisstjórnum. Slíkt leiðir til sérframboða.

Hins vegar eru prófkjör engin allra meina bót. Þeim fylgir umstang og kostnaður og ekki sízt sárindi, sem síðan hafa áhrif á samstöðu flokksins í kosningunum. Og einstöku sinnum er þeim spillt með þáttöku annarra flokka manna.

Oft hefur verið bent á, að bezta leiðin til að nýta kosti prófkjöra og draga úr göllum þeirra, er að sameina þau sjálfum kosningunum. Það má gera með þeirri reglu, að listar flokkanna séu óraðaðir, svo að persónuval sé gert kleift.

Jón Skaftason flutti slíkt frumvarp á þingi fyrir sex árum. Í vetur hefur Magnús H. Magnússon tekið upp merkið ásamt tveimur öðrum þingmönnum Alþýðuflokksins. Frumvarp hans mætti gjarna samþykkja með nýjum kosningalögum.

Með óröðuðum listum og persónuvali er persónulegt átak margra frambjóðenda á einum lista sameinað í eitt flokksátak, án þess að sumir séu í fýlu. Og menn, sem styðja aðra flokka, geta ekki haft afskipti af persónuvalinu.

Niðurstaða frumvarpsgerðar formanna um kjördæmismál er fremur lítil og léleg. Hún yrði bætt verulega og raunar gerð þolanleg, ef frumvarp Magnúsar yrði einnig samþykkt, og komið á persónuvali innan ramma framboðslistanna.

Sanngirni í garð aldraðra.

Eftirágreiðsla skatta veldur fólki afar miklum erfiðleikum, ef það vill eða verður að draga saman segl tekjuöflunar. Þyngst lendir þetta á fólki, sem er að ljúka starfsævinni. Það á hreinlega ekki fyrir sköttum fyrsta eftirlaunaárið.

Mörg dæmi eru um, að aldraðir hafi slitið sér út við vinnu löngu eftir að eðlilegum starfstíma er lokið. Önnur dæmi eru um, að þeir hafi orðið að selja húsnæði sitt til að hafa ráð á að setjast í helgan stein.

Albert Guðmundsson alþingismaður hefur ásamt þingmönnum úr öllum flokkum lagt fram frumvarp um að brúa þetta bil, meðan staðgreiðslukerfi skatta hefur ekki verið tekið upp. Samkvæmt frumvarpinu fá aldraðir helmings skattaafslátt í eitt ár.

Ef frumvarp Alberts og félaga verður að lögum, geta menn setzt í helgan stein á eftirlaunaaldri án þess að sæta röskuninni, sem felst í greiðslu fullra skatta af skertum tekjum. Þetta er augljóst sanngirnis- og réttlætismál.

Frumvarpið gerir ráð fyrir, að þeir, sem vilja vinna lengur, geti frestað skattaafsláttarárinu fram að þeim tíma, er þeir kjósa að setjast í helgan stein. Þetta valfrelsi skapar heilsugóðu fólki eðlilegt svigrúm.

Fyrir löngu er orðið tímabært að leysa þennan vanda. Ekki ætti að þurfa um það langar umræður á alþingi. Þótt skammt sé til þingslita, á að vera nægilegt svigrúm til að samþykkja svona einfalt mál, svo sem mælt hefur verið með af hálfu fjárhags- og viðskiptanefndar neðri deildar alþingis.

Jónas Kristjánsson.

DV

Eftirágreiðsla skatta veldur fólki afar miklum erfiðleikum, ef það vill eða verður að draga saman segl tekjuöflunar. Þyngst lendir þetta á fólki, sem er að ljúka starfsævinni. Það á hreinlega ekki fyrir sköttum fyrsta eftirlaunaárið.

Mörg dæmi eru um, að aldraðir hafi slitið sér út við vinnu löngu eftir að eðlilegum starfstíma er lokið. Önnur dæmi eru um, að þeir hafi orðið að selja húsnæði sitt til að hafa ráð á að setjast í helgan stein.

Albert Guðmundsson alþingismaður hefur ásamt þingmönnum úr öllum flokkum lagt fram frumvarp um að brúa þetta bil, meðan staðgreiðslukerfi skatta hefur ekki verið tekið upp. Samkvæmt frumvarpinu fá aldraðir helmings skattaafslátt í eitt ár.

Ef frumvarp Alberts og félaga verður að lögum, geta menn setzt í helgan stein á eftirlaunaaldri án þess að sæta röskuninni, sem felst í greiðslu fullra skatta af skertum tekjum. Þetta er augljóst sanngirnis- og réttlætismál.

Frumvarpið gerir ráð fyrir, að þeir, sem vilja vinna lengur, geti frestað skattaafsláttarárinu fram að þeim tíma, er þeir kjósa að setjast í helgan stein. Þetta valfrelsi skapar heilsugóðu fólki eðlilegt svigrúm.

Fyrir löngu er orðið tímabært að leysa þennan vanda. Ekki ætti að þurfa um það langar umræður á alþingi. Þótt skammt sé til þingslita, á að vera nægilegt svigrúm til að samþykkja svona einfalt mál, svo sem mælt hefur verið með af hálfu fjárhags- og viðskiptanefndar neðri deildar alþingis.

Jónas Kristjánsson.

DV

Túlka má fjarskiptalögin frá 1941 svo, að ólöglegt sé að hafa dyrasíma í fjölbýlishúsi og stefnuljós á bifreiðum. Á svipaðan hátt má túlka útvarpslögin frá 1971 svo, að ólöglegt sé að reka eða nota kapalsjónvarp.

Ríkissaksóknari hefur ekki kært almenning fyrir notkun dyrasíma og stefnuljósa, enda eru fjarskiptalögin eitt af ótal dæmum um, að gömul lög eru í rauninni ólög, af því að þau gera ekki ráð fyrir nýjum aðstæðum.

Sagt er, að með lögum skuli land byggja, en með ólögum eyða. Venjulega er málið leyst með þegjandi samkomulagi um að beita ekki úreltum lagaákvæðum, meðan verið er að undirbúa ný lög og ná samkomulagi um orðalag þeirra.

Sérstök nefnd á vegum menntamálaráðherra hefur samið frumvarp að nýjum útvarpslögum, sem gera ráð fyrir auknu frelsi til útvarps og sjónvarps, þar á meðal frelsi til kapalsjónvarps á borð við það, sem rekið er víða um land.

Stjórnmálaflokkarnir eru í stórum dráttum sammála um, að þetta frumvarp sé nothæft, þótt þeir hafi á því misjafnan áhuga. Sjálfstæðisflokkurinn getur fallizt á það, þótt hans frumvarp gangi lengra í frelsisátt.

Menntamálaráðherra hefur gleymt að leggja fram frumvarp sitt, eins og hann gleymir svo mörgu öðru. Ef til vill er það þess vegna, að ríkissaksóknari hefur nú eftir dúk og disk ákveðið að kæra eina af kapalstöðvum landsins.

Í þrjú ár hafa ótal kapalstöðvar verið reknar hér á landi í trausti þess, að í þjóðfélaginu ríkti þegjandi samkomulag um að láta þær afskiptalausar, meðan beðið væri eftir nýjum útvarpslögum, sem næðu einnig yfir þær.

Kæran sýnir, að þegjandi samkomulagið hefur rofnað. Sennilega er það að undirlagi áhrifamanna í Framsóknarflokknum, því að þangað liggja þeir þræðir málsins, sem unnt er að rekja. Af atlögu einokunarsinna er framsóknarlykt.

Ákaflega er einkennilegt að veitast sérstaklega að því kapalsjónvarpi, sem virðir höfundarétt og birtir löglega fengið efni, meðan látnar eru í friði þær stöðvar, sem meira eða minna stela öllu sýningarefninu.

Árangurinn er sá, að stöðvarnar, sem hafa notað löglega fengið efni, hafa hætt rekstri, meðan sjórán hinna heldur áfram. Kæra ríkissaksóknara hefur þannig orðið til að styðja lögleysu á sviði kapalsjónvarps.

Úr því að ríkissaksóknari hefur sýnt meira framtak í kapalsjónvarpi en í dyrasímum og stefnuljósum, ætti næsti leikur að vera hjá alþingi. Þingmenn þurfa að draga útvarpslagafrumvarpið upp úr skúffu menntamálaráðherra.

Lítill tími er til stefnu, þar sem kosningar eru á næsta leiti. Ef alþingi vill ekki telja sig hafa tíma til að afgreiða ný útvarpslög, gæti það, ef það vildi, leikið millileik, er leiði til þess, að kæran verði dregin til baka.

Einföld þingsályktunartillaga eða einnar málsgreinar lagabreyting um viðurkenningu ástandsins og veitingu tveggja ára bráðabirgðaleyfis handa hefðbundnum kapalstöðvum, meðan gengið er frá nýjum útvarpslögum, gæti leyst hnútinn, sem skyndilega hefur verið reyrður.

Jónas Kristjánsson

DV

Frægir eru brezku karlaklúbbarnir, sem eru í röðum við Pall Mall og götu heilags Jakobs í London. Þangað koma heiðursmenn landsins að loknum stuttum athafnadegi, setjast í djúpa stóla og segja hver öðrum nýjustu sögurnar fram að kvöldmat.

Alþingi er sú stofnun á Íslandi, sem helzt minnir á brezkan karlaklúbb. Þar verja menn síðdeginu við kaffidrykkju og góðlátlegt spjall, pönnukökuát og skáktafl, en bridge og barseta hefur ekki haldið innreið sína enn.

Talið er, að þingmenn sinni nokkuð nefndastörfum á morgnana. Af fjölda og innihaldi nefndaálita alþingis verður þó ekki séð, að umtalsverð athafnasemi ríki á því sviði. Líklega er þar einnig meira um kaffi og fréttaflutning.

Meiri annir eru hjá þeim hluta þingmanna, sem stjórna fjármálum þjóðarinnar í gegnum Framkvæmdastofnun, sjóði og banka. Á morgnana þurfa þeir mjög að sinna sérstakri tegund útgerðarmanna, sem gera út á ríkissjóð.

Þingmenn ákveða, hverjir fá lán, hversu mikið og með hvaða vildarkjörum. Þeir ákveða, hvar fyrirtækjum skuli komið fyrir, hvaða fyrirtækjum og hverjir skuli eiga þau. Og auðvitað ákveða þeir líka, hvaða kaup landsmenn fá.

Þetta gera þeir ekki af því að það sé hluti af starfi þingmanna. Þeir hafa bara svo lítið að gera við lagasetningu og eftirlit með framkvæmdavaldi, að þeir hafa nógan tíma aflögu til að stjórna öllu öðru í þjóðfélaginu.

Yfirleitt eru þetta góðir strákar, sem mega ekkert aumt sjá, hvorki bláfátækan uppmælingarmanninn né margrúllaðan flugfélagseigandann. Örlæti þeirra á sér lítil takmörk, enda byggist það ekki á þeirra eigin vasa.

Eftir góðverk dagsins safnast þingmenn saman í klúbbhúsi sínu við Austurvöll. Í kjölfar þeirra koma síðustu útgerðarmenn dagsins, sem enn eiga eftir að bjarga víxlinum eða kísilverksmiðjunni fyrir bankalokun klukkan fjögur.

Við þessar aðstæður skiptir miklu, að þingmenn séu búnir að koma sér upp nokkru safni af gamansögum til að segja klúbbfélögum, svo ekki sé talað um þá sérstöku virðingarmenn, sem enn kunna að skjóta fram dýrt kveðinni stöku.

Settir eru fundir í deildum og sameinuðu þingi. Þar tala þingmenn hver á fætur öðrum, oft fyrir gersamlega auðum sölum, svo sem myndir sanna. Mikla þjálfun þarf til að tala í klukkustund yfir auðum stólum og skjalaþungum borðum.

Á meðan sinna klúbbmenn hinum mikilvægari störfum í hægindastólum hér og þar eða í ágætri kaffistofu. Þar rúlla menn á milli sín sykurverum, steinullarverum, stálverum og saltverum, því að það er gaman að vera ríkur.

Eftir hæfilegan tveggja til þriggja stunda klúbbdag safnast alþingismenn saman í þingflokksherbergjum til að ræða nýjustu brögðin í þráskákinni um meðferð og afgreiðslu mála. Þar eru harðir stólar og lítið kaffi.

Ef til vill eru það ástæðurnar fyrir því, að ráðin, sem verða til í þessum herbergjum, duga oft skammt í þráskákinni. Stundum neyðast menn meira að segja til að sitja hjá um mál, sem þeir hafa lengi sagzt vera eindregið andvígir.

Til að færa andrúmsloftið í kórréttan stíl kæmi til greina að breyta til í klúbbhúsinu og koma þar fyrir bar á einum stað og bridgeherbergi á öðrum. Billjardborð mundi hins vegar ekki hæfa svo virðulegum karlaklúbbi.

Jónas Kristjánsson

DV