Stytting menntaskólanáms úr fjórum árum í þrjú felur í sér fækkun kennslustunda úr 2707 í 2170. Þessi 20% gengislækkun námsins felur í sér 1,7 milljarða króna árlegan sparnað ríkissjóðs. Það er mergurinn málsins. Ríkið tímir ekki að leggja eins mikið fé til skóla og hingað til.

Aukin andleg fátækt ríkisins á tímum aukins veraldarauðs getur haft þá skemmtilegu hliðarverkun, að ýmsir, sem áður hefðu talið sig vera tossa, muni treysta sér til að reyna við gengislækkað stúdentspróf. Þá mun hækka hlutfall stúdenta af þjóðinni í heild.

Hingað til hafa Íslendingar ekki verið mikið upp á bókina. Aðeins 55% þjóðarinnar hefur lokið framhaldsmenntun, en 79% af þjóðum Efnahags- og framfarastofnunarinnar í heild. Þarna má greinilega slá tvær flugur í einu höggi, spara peninga og ná í fegurri samanburðartölur við útlönd.

Spurningin er þá bara, hvort ekki megi ganga þessa götu á leiðarenda, spara enn meiri peninga með því að hætta við menntaskólanám og komast upp í 100% hlutdeild með því að senda heilum árangi þjóðarinnar stúdentsskírteini í pósti 17. júní á hverju ári.

Því miður er þjóðin ekki svo eðlisgáfuð, að þetta dæmi gangi upp. Raunar gengur henni fremur illa að stauta sig gegnum kverið á öllum stigum skólakerfisins í samanburði við aðrar þjóðir. Það kom í ljós í miklum fjölþjóðarannsóknum á síðasta áratug.

Þar fóru Íslendingar halloka fyrir fátækum þjóðum á borð við Tékka, jafnt sem miðlungsþjóðum á borð við Austurríkismenn og ríkum þjóðum á borð við Hollendinga. Sérstaklega virtust stærðfræði og raunvísindi vera okkur lokuð bók, stoðgreinar atvinnuvega nýrrar aldar.

Í ljósi þessara válegu tíðinda er ekki skynsamlegt að gengisfella gengislágt stúdentspróf um 20% í viðbót. Miklu nær er að finna leiðir til að gengishækka prófið, jafnvel þótt fjandmönnum ríkisrekstrar muni þykja blóðugt að sjá aukinn skólakostnað.

Íslenzka skólaárið er of stutt í samanburði við önnur lönd og skólatíminn of mikið slitinn sundur af hugmyndaríkum aðferðum við að draga úr vinnuálagi kennara. Vafalaust mikla menn fyrir sér, hvað muni kosta að koma hér á landi upp skólaári af erlendri lengd.

Fleira er athugavert en fjárskorturinn einn, enda sýndi fjölþjóðlega rannsóknin ekkert samband milli kostnaðar og árangurs menntakerfa. Raunar er sárt, að íslenzkir skólamenn skuli hjakka í metnaðarsnauðu fari og ekki læra af samanburði við útlönd.

Tillögur kerfisins um stytt menntaskólanám benda til, að ráðamenn skólamála geri sér litla grein fyrir dapurri stöðu þess.

Jónas Kristjánsson

DV

Lengi skrifaði ég blaðagreinar um veitingahús og stundum um ýmis borðvín, sem hér fengust á þeim tíma. Aldrei datt neinum í hug, að hagsmunaaðilar skyldu greiða fyrir þessar greinar, né heldur, að út á þær gæti fengizt ókeypis matur á veitingahúsum og ókeypis flöskur í Ríkinu. Þetta var veitingarýni og borðvínarýni eins og hver önnur menningarrýni í fjölmiðlum þess tíma.

Nú er öldin önnur. Deilt er um, hvers vegna bókaforleggjarar töldu, að Stöð 2 væri að bjóða vinsamlega bókadóma fyrir peninga. Hvað svo sem rétt er í því máli, er næsta ljóst, að markaðsfólk á Stöð 2 hefur keyrt út af hættulegu spori, sem lengi hefur verið kallað “kostun” í ljósvakamiðlum.

Kostun í ljósvakamiðlun var upphaflega hugsuð sem gegnsæ og kynnt sem slík fyrir sjónvarpsþætti og eftir þá. Síðan virðist spilling græðgisaldar hafa grafið um sig bæði þar og í prentmiðlum, svo að nú er komin til sögunnar leynd kostun. Sem dæmi um það má nefna, að innflytjendur borðvína greiða fjölmiðlum fyrir víngreinar, án þess að notendur fjölmiðla fái að vita af því.

Talsmenn vínumboða hafa upplýst, að greitt sé fyrir vínkynningu í morgunsjónvarpi Stöðvar 2, í tveimur fylgiritum Morgunblaðsins, á matarsíðum Fréttablaðsins og hafi raunar lengi viðgengist á tímaritum á borð við Gestgjafann, Vikuna og Mannlíf. Vændið hefur verið undir borði, en uppi á borði er það látið líta út sem heiðarlegt fræðsluefni fyrir neytendur.

Að svo miklu leyti sem þetta vændi er stundað í ljósvakamiðlum, stríðir það gegn útvarpslögum, sem segja, að kostun skuli vera uppi á borðinu, öllum sýnileg. Það stríðir einnig gegn opinberum siðareglum Fréttablaðsins, sem settar voru fyrir hálfu öðru ári samkvæmt fyrirmyndum frá Guardian og víðar. Þar segir, að skýra skuli í textanum frá allri kostun og fyrirgreiðslum af hálfu hagsmunaaðila.

Á 20. öld myndaðist sú hefð í vestrænum fjölmiðlum, að fréttir séu aðskildar frá skoðunum og hvort tveggja aðskilið frá auglýsingum. Þessari hefð hefur verið fylgt áratugum saman á góðum fjölmiðlum. Hún er enn þann dag í dag kennd í fjölmiðlun á háskólastigi hvar sem er á Vesturlöndum. Siðareglur góðra fjölmiðla hafa þennan aðskilnað að hornsteini.

Seint á síðustu öld fóru sjónarmið kostunar og kynningar að grafa um sig í fjölmiðlum. Fundið var upp, að áróður sölumanna feli í sér upplýsingar fyrir neytendur. Eðlilegt sé að kynna vörur, svo að fólk viti, hvað sé á boðstólum. Þetta var fyrst afsakað með, að kynnt sé á undan og eftir, hvernig í pottinn sé búið.

Á nýrri græðgisöld hafa girðingar rifnað. Ekki er lengur hægt að treysta efni fjölmiðla. Ekki er hægt er að sjá, hvað er birt í þágu gjafmildra sölumanna og hvað er birt í þágu áhorfenda, hlustenda og lesenda. Gegnsæið er horfið og yfir vötnum grúfir þoka blekkinga og vantrausts. Þetta hefur gerzt í von um, að notendur fjölmiðlanna kæri sig kollótta.

Við skulum ekki fara neitt í felur með eðli breytingarinnar. Dulin kynning og kostun felur í sér eina tegund af vændi, fjölmiðlavændi. Í trássi við lög og siðareglur, menntun og hefðir hafa blaðamenn og útgefendur gerzt hórur.

Jónas Kristjánsson

DV

Þegar menn býsnast yfir græðgi og siðleysi yfirmanna Kaupþings-Búnaðarbanka, sem ætluðu að ná sér í hundruð milljóna króna með kauparétti, vilja gleymast önnur málsatriði, sem ekki skipta minna máli.

Í fyrsta lagi segir sagan okkur, að við þessu mátti búast. Ráðamenn Kaupþings fluttu á sínum tíma mistök sín yfir á lífeyrissjóðinn Einingu og rústuðu hann, meðal annars af því að tekjur þeirra sjálfra voru árangurstengdar Kaupþingi en ekki Einingu.

Fjöldi manns fór flatt á þessu, sem frægt varð fyrir löngu. En fjármálaeftirlit ríkisins er því miður bara máttlaus grínfígúra og man ekki neitt. Samt átti uppistandið út af Einingu að segja öllum, að ráðamönnum Kaupþings væri ekki treystandi fyrir fé almennings.

Í öðru lagi er svo þáttur bjánanna í bankaráðinu, sem sömdu við hina gráðugu og siðlausu yfirmenn og létu selja sér þá hugmynd, að yfirgengileg fríðindi bankastjóra væru nauðsynleg vegna erlends samkeppnisumhverfis. Hverjir eru þessir menn?

Eru þeir hæfir til að sitja í bankaráði, sem eru svo fjarri íslenzkum veruleika, að þeir höfðu ekki hugmynd um, hvað var frambærilegt í íslenzku samkeppnisumhverfi um peninga almennings og lífeyrissjóða? Alvöru fjármálaeftirlit mundi hafa skoðun á því.

Í þriðja lagi er svo mismunun í skattheimtu. Vegna forréttinda fjármagns umfram vinnu hefðu yfirmenn Kaupþings-Búnaðarbanka haldið eftir 90% af ránsfengnum, en ekki þau 60%, sem almenningur heldur eftir af sínum heiðarlegu vinnutekjum.

Ráðamenn landsins komast upp með að skattleggja afrakstur almennings um 40% af vinnutekjum, en leyfir sér að skattleggja fjármagnstekjur forréttindastétta um aðeins 10%. Þetta er svipað ástand og leiddi til frönsku byltingarinnar.

Í fjórða lagi fæðast flest græðgisverk af þessu tagi í einkavæðingunni, allt frá kauparétti í Kaupþingi yfir í starfslokasamning fyrrverandi forstjóra Landssímans. Þau eru framin, þar sem ríkisrekstur breytist í einkarekstur.

Græðgisvæðingin í einkavæðingunni hefur svo leitt til græðgisvæðingar á jaðri ríkisrekstrar, þar sem stjórn Byggðastofnunar samdi við óhæfa forstjóra um eftirlaun, sem í öðru tilvikinu voru stjarnfræðileg.

Stóri vandinn er græðgisvæðing hugarfarsins, sem lýsir sér í, að bankastjórar Kaupþings-Búnaðarbanka virðast hafa fengið höfuðhögg. Þeir skilja ekki neitt í uppistandinu og segjast jafnvel hafa orðið fyrir einelti.

Einkavæðing ríkisvaldsins hefur verið rússnesk hér á landi. Einokun og fáokun ríkisins er breytt í einokun eða fáokun einkaaðila, sem sjá sér færi á meiri græðgi og siðleysi en venjulegt og hefðbundið þjóðfélag sættir sig við.

Einkavæðing var fínt orð fyrir fáum árum. Nú telja flestir, að hún sé í rauninni lítið annað en græðgisvæðing.

Jónas Kristjánsson

DV

Bankastjórar þurfa ekki að hittast í Öskjuhlíð til að verðleggja bankaþjónustu. Þeir eru komnir lengra á þroskaferlinum en gúrkusalar. Hjörtu bankastjóra slá í takt. Milli þeirra er þráðlaust samband eins og hjá olíuforstjórum, sem allir í sömu andrá fá sömu hugmynd um sömu krónuhækkun.

Þegar fyrirtæki eru orðin fá í hverri grein, kemur fyrr eða síðar að þeirri hugljómun stjórnenda, að þráðlaus og ómeðvituð samráð um verð eru hagkvæmari og gróðavænlegri en samkeppni upp á líf og dauða. Fáokun er eðlileg endastöð markaðshagkerfis, sem hefur náð fullum þroska.

Vegna smæðar markaðarins gerist þetta hraðar hér á landi en í stóru löndunum. Við búum þegar við fáokun á flestum mikilvægum sviðum á undan öðrum þjóðum. Undantekningar lifa enn á afmörkuðum sviðum, svo sem millilandaflugi, bílainnflutningi og verktöku, en einnig þar getum við búist við snöggri samþjöppun.

Stundum truflast fáokun af völdum nýliða á borð við Iceland Express. Oftast leysa íslenzkir neytendur vandann með því að taka ekki upp viðskipti við nýliðann, heldur bíða eftir tímabundinni verðlækkun gamla kúgarans. Ef nýliðinn nær samt árangri og hæfilegri markaðshlutdeild, freistast hann til að njóta hennar í nýju jafnvægi fáokunar.

Lausnin á okurvöxtum bankanna og öðrum teiknum þess, að markaðshagkerfið sé komið að fótum fram, felst ekki í Eysteinsku eða einhverju öðru hagkerfi fortíðarinnar. Það bætir ekki stöðu viðskiptamanna, þótt nýtt verðlagsráð skilgreini meintan kostnað bankanna og reikni leyfilega álagningu í formi vaxtamunar. Við höfum áður prófað slíkt.

Meðan við bíðum eftir, að einhvers staðar í útlöndum verði fundið upp nýtt hagkerfi til að leysa fáokun markaðshagkerfisins af hólmi, höfum við einfalda leið til að knýja fram bætt hlutskipti viðskiptamanna bankanna. Það felst í að taka upp evruna sem gjaldmiðil og ganga í Evrópusambandið.

Í bandalagi helztu viðskiptaþjóða okkar er til sægur af bönkum, sem sumir hverjir gætu hugsað sér að taka upp samkeppni á Íslandi og brjóta fáokunina á bak aftur, ef þeir þyrftu ekki að leggja í mikinn kostnað vegna þess. Þeir gætu það með því að byrja á netbankaþjónustu. Hún kostar ekkert mahóní og gabbró.

Lengi var æðsta hugsjón núverandi ríkisstjórnar að sameina Landsbankann og Búnaðarbankann og magna þannig fáokun. Gegn okri banka er því engra lausna að vænta af hennar hálfu, né af hálfu þeirrar stjórnarandstöðu sem leitar lausna í fortíðinni.

Bankaokur leggst þá fyrst af á Íslandi, þegar kjósendur átta sig á kostum evru og Evrópu, sem verður um seint og síðir.

Jónas Kristjánsson

DV

Vinsælt er að leysa vanda með því að banna hann. Sérstaklega þykir brýnt að ráðast gegn dauðasyndum á borð við græðgi, fíkn og losta, sem koma í veg fyrir frelsun mannkyns frá hinu illa. Sett eru flókin lög sem segja í stórum dráttum ekki annað en þetta: Losti er bannaður að viðlagðri aðför að lögum.

Vændi er elzta atvinnugrein í heimi, næst á undan fréttaflutningi. Það veitir því svo sem engan rétt í siðvæddu nútímaþjóðfélagi, en ætti þó að vara okkur við einni dauðasyndinni enn, hrokanum. Það felst nefnilega hroki í að telja sig geta afnumið elztu atvinnugreinina með stimpluðu skjali án þess að spyrja þá, sem selja þjónustuna og kaupa hana.

Hvort sem við lítum í kringum okkur eða í eigin barm, getum við auðveldlega séð, að ekki er góð reynsla af banni dauðasynda. Hér á landi ríkti um skeið áfengisbann, sem fólst í að ekki mátti brugga, selja eða kaupa áfengi að viðlagðri aðför að lögum. Bannið virkaði ekki, því að menn fundu ýmsar undankomuleiðir framhjá árvökulum augum réttvísinnar.

Eftir bitra reynslu komust bannríki Norðurlanda að þeirri niðurstöðu að betra væri að ríkisreka dauðasyndina en fela hana í neðanjarðarhagkerfinu. Þannig gæti ríkið fylgst með viðgangi syndarinnar, gætt þjóðfélagslegra sjónarmiða og spornað gegn verstu afleiðingunum. Mestu máli skipti þó, að undirheimum var ekki gefinn kostur á að grafa undan þjóðskipulaginu á þessu sviði.

Látum vera, þótt ríkisvaldið hafi ekki enn áttað sig á, að skynsamlegra er að ríkisreka fíkniefnasölu, heldur en að leyfa undirheimakóngum að grafa undan þjóðskipulaginu í skjóli sjálftekins einkaréttar á dreifingu og sölu fíkniefna. Látum vera, þótt ríkisvaldið muni enn síður átta sig á, að bezta leiðin til að stýra vændi frá þjóðfélagslegum sjónarmiðum er að ríkisreka það og gera melludólga atvinnulausa.

Að minnsta kosti er hægt að ætlast til þess af reyndu stjórnmálafólki, að það átti sig á, að aldur og vinsældir vændis stafa af einhverjum forsendum. Vændi er ekki forsenda, heldur afleiðing af einhverju öðru, sem greinilega á sér djúpar rætur hjá mannkyni. Án efa eru þar framarlega í flokki gamalkunnar dauðasyndir á borð við græðgi, fíkn og losta.

Kaþólsku ríkin hafa fyrir löngu gefizt upp á að vísa vændi til hins vonda. Þar er vændi yfirleitt þolað með margvíslegum reglum, sem miða að almennri heilsugæzlu og bættri stöðu seljenda þjónustunnar. Í Þýzkalandi hafa ýmis bæjarfélög frumkvæði að rekstri fjölbýlishúsa, þar sem þessi dauðasynd er stunduð án aðkomu melludólga, sem annars mundu hirða arðinn.

Íslenzkt stjórnmálafólk gerir sér ótrúlega háar hugmyndir um boð og bönn. Öll helztu merkikerti þjóðarinnar ákváðu fyrir hálfum áratug að afnema fíkniefnaneyzlu í landinu á fáum árum. Sá tími er liðinn og fíkniefnin blómstra sem aldrei fyrr.

Hroki er ekki gott vegarnesti í stjórnmálum. Hann blindar ráðamenn svo mjög, að þeir skilja ekki með neinu móti, að allar aðgerðir hafa ófyrirséðar hliðarverkanir, sem oft á tíðum eru verri viðureignar en upphaflegi vandinn. Sérstaklega gildir þetta um tilskipanir gegn afleiðingum dauðasyndanna sjö.

Jónas Kristjánsson

DV

Framsókn vann stórkostlegan varnarsigur í síðustu kosningum við erfiðar aðstæður. Með djúpt hugsaðri tilfærslu á ímynd flokksins skilaði markaðssamskiptaherferð hans tilætluðum árangri, auknu fylgi meðal kvenna og yngra fólks, ásamt góðri samningsstöðu og Halldóri Ásgrímssyni forsætisráðherrastólnum.”

Svo segir orðrétt í forsendum dómnefndar, sem veitti Framsóknarflokknum Effie-verðlaunin fyrir að takast vel að innheimta vonarfylgi meðal kjósenda í vor. Verðlaunin sýna, að stjórnmálaflokkar eru farnir að ráða sérfræðinga, sem eiga að geta selt kjósendum ímyndir um innihald.

Í nútímanum er ímynd eitt og innihald allt annað, mest fyrir tilverknað sérfræðinga. Bandaríkjamönnum var talin trú um, að George W. Bush hefði samúð með smælingjum og vildi takmarka afskipti af útlöndum. Raunveruleikinn varð síðan þveröfugur. Bretum var talin trú um, að Tony Blair væri allra manna einlægastur, en raunveruleikinn varð þveröfugur.

Þegar tækni ímyndarfræðinga eykst margfalt hraðar en skilningur kjósenda í löndum, sem hafa langa reynslu af lýðræði og fjölmiðlun, er við að búast, að Ísland fylgi í kjölfarið. Effie-verðlaun Framsóknarflokksins eru gott dæmi um, að nútíminn gengur í garð hér á landi sem annars staðar.

Samkvæmt kenningu úr háskólanum, sem byggð er á langvinnum kosningarannsóknum, eru sölumennskunni takmörk sett af svigrúmi hvers stjórnmálaflokks. Þannig hafði Framsóknarflokkurinn í vor svigrúm eða fylgiskvóta upp í 33% og náði ekki nema 18% eða rétt rúmlega helmingnum. Kannski átti flokkurinn bara alls ekki Effie-verðlaunin skilið.

Samkvæmt kenningunni hafði Sjálfstæðisflokkurinn kvóta upp á 41% fylgi og náði 38% eða nánast hverjum haus. Það er frábær árangur. Þess vegna hefði verið nærtækara að verðlauna þann flokk fyrir árangur í innheimtu kvótans.

Dómnefndin hefði mátt veita skammarverðlaun. Þá hefði frammistaða vinstri grænna stungið í augu. 9% innheimta af 22% útistandandi fylgi bendir til, að þar í flokki séu verkefni fyrir ímyndarfræðinga að hætti nútímans. Samfylkingin stóð sig ekki heldur sem skyldi, með 31% innheimtu af 45% fylgiskvóta.

Sá galli er á notkun kenningarinnar um svigrúmið, að það breytist milli kosninga. Að vísu er breytingin í flestum tilvikum lítil, nema hjá Sjálfstæðisflokknum, þar sem svigrúmið milli kosninga lækkaði úr 53% í 41%.

Því er girnilegt og líklega arðbært fyrir sérfróða ímyndarfræðinga að afla ekki bara verðlauna fyrir að hala kvótann inn á síðustu vikum kosningabaráttunnar, heldur afla verðlauna fyrir að víkka svigrúmið og fjölga vonarpeningi milli kosningabarátta, stækka kvótann.

Framtíð sérfræðinga er björt. En tvísýnni er framtíð kjósenda, sem hafa ekki þekkingu til að standast áhlaup hálærðra sérfræðinga.

Jónas Kristjánsson

DV

Skipulagt ofbeldi er nánast daglega í fréttum fjölmiðla. Gömlum konum er nauðgað og hópar vandræðaunglinga safnast saman til að ráðast inn á heimili nýbúa, hvort tveggja samkvæmt nýjustu fréttum. Mannlíf á Íslandi er orðið harðara en áður, líkara því sem við heyrðum áður frá útlöndum.

Fyrrum var ofbeldi á Íslandi einkum talið vera skipulagslaus og tilviljanakenndur verknaður fólks undir áhrifum eiturlyfja, einkum áfengis. Ljóst er, að nú er ofbeldi að verða skipulagðara og einbeittara en áður, alveg eins og fjármálaglæpir á borð við bankarán og innherjaviðskipti eru oft markvissari en áður.

Lögreglan tekur enn á þessum málum eins og áður gafst svo vel, samkvæmt formúlunni: Þetta er ungt og leikur sér. Reynt er að róa unglinga og nudda þeim í átt til heilbrigðara lífs. Þessi aðferð getur enn virkað að hluta til í harðari heimi, en dugar tæpast ein og sér, því að einbeittur brotavilji ræður ferð ógæfumanna í vaxandi mæli.

Nú er ekki lengur hægt að reikna með, að flestir vandræðaunglingar jafni sig með árunum. Til sögunnar eru komnar breiðar og gylltar brautir í aðra átt. Einkum felst aðdráttarafl í eiturlyfjasölu. Hún er orðin skipulögð atvinnugrein, sem hefur í för með sér aukna peningaglæpi til að fjármagna neyzlu.

Með innflutningi fólks frá fjarlægum löndum hafa orðið til ný vandamál, sem eru vel þekkt í nágrannalöndum okkar, þar sem meiri reynsla er af þjóðflutningum. Margt er þetta duglegt fólk, sem fær vinnu og vekur öfund atvinnulausra og skillítilla manna, sem telja innflytjendur taka frá sér störf.

Hin hliðin á vandamálinu er, að hluti innflytjenda og afkomenda þeirra lagast ekki að nýju umhverfi og lendir í vafasömum hópum, sem vinna gegn lögum og rétti í landinu, rétt eins og hliðstæðir hópar innfæddra. Milli slíkra hópa hafa þegar orðið væringar, svo sem sjá má af nýlegum fréttum.

Stóra vandamálið er samt eiturlyfjasalan. Tilvist hagkerfis utan laga og réttar er meginástæða skipulagðari og einbeittari glæpa. Þeir sem lifa í neðanjarðarhagkerfinu eru hræddari við handrukkara og aðra umboðsmenn kerfisins en við umboðsmenn laga og réttar í landinu.

Þetta hlýtur að vera helzta orsök þess, hversu illa lögreglunni gengur að rekja slóðina upp valdapýramída eiturlyfjasölunnar. Landið er svo lítið og hefur svo hentug landamæri, að barátta gegn neðanjarðarhagkerfi glæpamanna ætti að vera mun auðveldari en annars staðar. Samt er lítill árangur sjáanlegur og ástandið fer sífellt versnandi.

Kominn er tími til að taka skipulagða glæpi fastari tökum, allt frá hópum vandræðaunglinga, sem hyggjast ráðast inn í híbýli fólks, yfir í toppana í valdapýramídum neðanjarðarhagkerfisins. Kominn er tími til að hætta að segja: Þetta er ungt og leikur sér. Kominn er tími til að átta sig á harðari heimi.

Jónas Kristjánsson

DV

Ekki er hægt að sjá neinn árangur af gagnkvæmum heimsóknum íslenzkra og kínverskra ráðamanna í stjórnmálum, stjórnsýslu og viðskiptum. Ekki er heldur hægt að sjá neinn árangur af sendiráði Íslands í Kína. Og allra sízt er hægt að sjá neinn árangur af því að skríða fyrir Kína.

Sem viðskiptavinur kemst Kína varla á blað Íslands. Um hálft prósent útflutnings okkar fer til Kína, miklu minna en til venjulegs smáríkis í Evrópu. Enda bjóðum við aðeins dýrar vörur, sem einungis ríkar þjóðir hafa efni á að kaupa, Evrópumenn, Bandaríkjamenn og Japanir.

Ekki er einu sinni jöfnuður í hinum sáralitlu viðskiptum Íslands og Kína. Þaðan kemur margfalt meira af vörum en fer þangað. Vöruskiptajöfnuðurinn er óvenjulega óhagstæður, þrátt fyrir sendiráð í Peking og endalausar tilraunir til að koma íslenzkum vörum á framfæri í Kína.

Samt hafa íslenzkir ráðamenn verið á stöðugum ferðalögum til Kína, stundum með fjölmennar sendinefndir kaupsýslumanna. Tilraun til að koma upp íslenzkri lakkrísverksmiðju þar í landi fóru frækilega út um þúfur. Og ekki er enn séð, að Orkuveita Reykjavíkur sjái aur fyrir sitt puð.

Ekki er nóg með, að íslenzkir peningar hafði verið lagðir undir í kínverska fjárhættuspilinu. Stjórnmálamenn hafa lagt orðstír sinn að veði með því að bjóða hingað illræmdum harðstjórum á borð við Li Peng og Jiang Zemin og efnt þannig til mótmæla og sundrungar í þjóðfélaginu.

Vigdís Finnbogadóttir klúðraði forsetatíð sinni með ógætilegum orðum á kvennaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Peking fyrir sjö árum. Þar sýndi hún þýlyndi og gagnrýndi þá, sem bentu á, að Kína hafði þverbrotið skilyrði, sem sett höfðu verið fyrir því að fá að halda ráðstefnuna.

Meira að segja hefur bilað teflon-húðin á Davíð Oddssyni forsætisráðherra, sem lét íslenzku stjórnsýsluna taka við 500 nafna svörtum lista frá kínverska sendiráðinu og lét senda lögreglumenn út um heim til að hindra friðsama sértrúarmenn í að trufla heimsókn Jiang Zemin til Íslands.

Eins og ýmsir fleiri ráðamenn í stjórnmálum, stjórnsýslu og viðskiptum víðar í heiminum eru ráðamenn hér á landi uppnumdir af stærð og uppgangi Kína og telja þar vera mikil viðskiptafæri, þótt okkur væri nær að reyna að sinna betur nálægum mörkuðum, sem borga betur.

Kína er ofmetinn viðskiptavinur. Hagtölur þaðan eru stórýktar og marklausar með öllu. Vond reynsla er af fjárfestingum þar í landi. Mestu máli skiptir þó, að Kína á eftir að ganga gegnum hríðir aðlögunar að lýðræði, sem Indland og ýmis fleiri þriðja heims lönd hafa þegar komizt yfir.

Kommúnistaflokkurinn í Kína hefur það eitt að markmiði að bíða ekki sjálfur sömu örlög og systurflokkurinn í Sovétríkjunum sálugu. Vegna þessa þolir hann enga sjálfstæða hugsun í landinu, ekki einu sinni sértrúarflokka og góðgerðasamtök. Þess vegna er Kína tifandi tímasprengja.

Engin heilbrigð skynsemi er í dálæti íslenzkra ráðamanna á viðskiptum við þessa mestu tímasprengju nútímans, sem getur hvenær sem breytzt í vígvöll milli héraðshöfðingja. Helzt hefur verið bent á, að óhófsáhugi á ókeypis ferðalögum til Kínamúrsins valdi þýlyndi okkar manna.

Við skulum hætta kínversku þráhyggjunni, hver sem er orsök hennar, og beina kröftum okkar að vexti vannýttra markaða í auðugum nágrannalöndum okkar, þar sem leikreglur eru traustar.

Jónas Kristjánsson

FB

Fimmtíu ríki Múhameðs spámanns, Vatíkanið í Róm og samtök kristilegra ofsatrúarsafnaða í Bandaríkjunum hafa tekið höndum saman um að hindra ný ákvæði í sáttmálum Sameinuðu þjóðanna um aukinn rétt barna og kvenna. Einkum eru þessir aðilar andvígir fé til fóstureyðinga.

George W. Bush Bandaríkjaforseti hefur lagt lóð sitt eindregið á vogarskál hinna trúuðu róttæklinga. Hann hefur skipað harða andstæðinga fóstureyðinga í bandarískar sendinefndir á ráðstefnum Sameinuðu þjóðanna og hindraði þannig árangur á nýlegri barnaráðstefnu þeirra.

Á þessu sviði og ýmsum skyldum sviðum eru Bandaríkin komin í sveit með ríkjum á borð við Súdan, Írak og Íran og berjast með þeim gegn eindreginni fylkingu ríkja Vestur-Evrópu, sem vilja auðvelda fóstureyðingar í þriðja heiminum, meðal annars til að hafa hemil á eyðni.

Bush Bandaríkjaforseti hefur fleiri járn í eldinum. Hann vill ekki, að Bandaríkin staðfesti sáttmála Sameinuðu þjóðanna frá árinu 1980 um aukinn rétt kvenna og barna. Allur þorri ríkja heims, 169 ríki alls, hafa staðfest sáttmálann, en ríkisstjórn Bandaríkjanna hafnar honum.

Bandaríska dómsmálaráðuneytið er enn að skoða samninginn og hefur allt á hornum sér. Samt fjallar hann fyrst og fremst um, að konur og börn í þriðja heiminum fái sama rétt og þau hafa í ríku löndunum. Til dæmis bannar hann, að konur séu grýttar til dauðs fyrir að vera nauðgað.

Viðhorf forsetans endurspeglar í smáatriðum stefnu samtaka kristilegra ofsatrúarsamtaka, sem telja aukinn rétt barna og kvenna draga úr eðlilegu feðraveldi, sem sé vilji guðs. Sömu skoðunar eru talibanar í Afganistan, sem einnig gerðu það sem þeir gátu til að takmarka réttindi kvenna.

Óneitanlega er það sérkennileg staða í alþjóðapólitíkinni, að fulltrúar Bandaríkjanna á ráðstefnum Sameinuðu þjóðanna sitji úti í hornum á klíkufundum með fulltrúum Súdans, Íraks og Írans til að skipuleggja baráttu gegn evrópskum hugmyndum af veraldlegu tagi.

Til skamms tíma hvíldu yfirburðir Vesturlanda í heiminum meðal annars á aðskilnaði borgaralegra málefna og trúarlegra, meðan ríki Múhameðs spámanns höfðu guðstrúna ofar öllu og settu hvers kyns viðfangsefni í trúarlegt samhengi. Banda- ríkin hafa nú flutt sig í þær herbúðir.

Til skamms tíma hvíldu yfirburðir Vesturlanda í heiminum meðal annars á jafnrétti fólks. Feðraveldi hefur fyrir löngu verið hafnað og reynt er að nýta hæfilega kvenna í þágu efnahagslegra framfara. Í heimi talibana og forseta Bandaríkjanna er staður konunnar hins vegar á heimilinu.

Vesturlönd hafa áratugum saman reynt að útbreiða mannréttindi í ríkjum þriðja heimsins á grundvelli yfirlýsinga Sameinuðu þjóðanna. Með nýjum sáttmálum á ýmsum sérsviðum mannréttinda hefur verið takmarkað svigrúm harðstjóra þriðja heimsins til að níðast á fólki sínu.

Hingað til hafa Bandaríkin tekið þátt í þessari viðleitni vesturlanda. Með komu Bush í valdastól hefur það breytzt. Nú er Bandaríkjastjórn almennt andvíg takmörkunum á svigrúmi sínu á alþjóðlegum vettvangi, sérstaklega ef þær takmarkanir espa stuðningsmenn hennar á heimavelli.

Á skömmum tíma hafa málin skipazt á þann veg, að Bandaríkin eru komin í bandalag við Súdan, Írak og Íran og að gerðir forsetans minna í vaxandi mæli á stefnuskrá talibana í Afganistan.

Jónas Kristjánsson

FB

Hringt var á bjöllunni, þar sem ég var staddur hjá íslenzkri fjölskyldu í New York. Úti var fjölskyldufaðir í götunni, sem gekk milli húsa með yfirlýsingu, þar sem foreldrar áttu að undirrita, að þeir mundu ekki lögsækja hann, ef eitthvað kæmi fyrir í yfirvofandi barnaafmæli.

Í samtölum við íslenzka kaupsýslumenn vestan hafs kom fram, að ekki er lengur hægt að gera stuttaralega samninga og hvað þá munnlega samninga, sem staðfestir eru með handsali. Nú eru samningar nokkur hundruð síður, þar sem tekið er á öllum hugsanlegum ágreiningsatriðum.

Nútíminn er kominn langt frá ítölskum kaupmönnum miðalda, er lyftu Evrópu inn í nýja öld með pappírslausum viðskiptum, sem ekki var einu sinni hægt að handsala, af því að mánaðar ferðalag aðskildi samningsaðila. Menn sendu vörur í trausti þess að fá þær greiddar með öðrum vörum.

Allar götur síðan hafa viðskipti byggzt á trausti eins og önnur samskipti manna. Traustið er forsenda velmegunar og lýðræðis Vesturlanda nú á tímum. Án þess væri mannfélagið sundrað í fámenna hópa, sem berðust um svigrúm að hætti frumsteinaldar og mafíuflokka Sikileyjar.

Þar sem alltaf eru til einstaklingar, sem reyna að misnota almennt samkomulag manna um að treysta hver öðrum, hefur smám saman verið byggt upp flókið kerfi laga og reglugerða um fjárhagsleg og önnur samskipti, fyrst innan einstakra ríkja og síðan á fjölþjóðlegum grundvelli.

Evrópusambandið er tröllaukið kerfi reglugerða, þar sem leikreglur á öllum sviðum eru skráðar í smáatriðum, svo að unnt sé að stunda vel slípuð viðskipti án þess að gera um þau samninga upp á mörg hundruð síður og efna til barnaafmæla án þess að fá foreldra til að hafna málsókn.

Íslendingar hafa alltaf treyst hver öðrum. Orð skulu standa, sögðu fornmenn. Þeir sögðu líka, að með lögum skyldi land byggja. Það er fyrst á síðustu áratugum, að brestir hafa komið í traustið milli manna . Mest hefur borið á því í stjórnmálum, þar sem menn freistast til að lofa öllu fögru.

Bandarískt menntaðir spunameistarar ímyndarfræða í ráðgjafarstöðum stjórnmála og viðskipta hafa stuðlað að auknu áti á trausti. Í vaxandi mæli er svart sagt vera hvítt. Í vaxandi mæli skammast menn sín ekki, þegar upp um þá kemst, heldur segja þeir bara: Það gengur betur næst.

Sérfræðistofnanir éta traustið, þegar þær þjónusta viðskiptavini með hagstæðum niðurstöðum. Vinnuveitendur éta traustið, þegar þeir lofa starfsmönnum einhverju, sem þeir standa ekki við. Stjórnmálamenn éta traustið, þegar þeir gefa kjósendum rangar upplýsingar um stöðu mála.

Til að hamla gegn þessu og halda þjóðfélaginu vel smurðu sem framleiðsluvél velmegunar, verða kjósendur í auknum mæli að hafna stjórnmálamönnum, sem éta traustið. Þannig heldur fólk uppi aga í stjórnmálum og raunar í viðskiptum um leið, því að eftir höfðinu dansa limirnir.

Því fleiri valdamenn í stjórnmálum og viðskiptum, sem sjá sér skammtímahag í að éta traust, þeim mun meira þurfa aðrir að sporna við fótum, svo að fólk geti notið þess að lifa áfram í þægilegu andrúmslofti trausts og athafnamenn fái frið fyrir neðanbeltishöggum umhverfisins.

Át á trausti stefnir skipulagi lýðræðis og auðhyggju í voða. Mikil vörn er í hátimbruðum reglugerðum, en ekkert getur komið í staðinn fyrir gamaldags traust í mannlegum samskiptum.

Jónas Kristjánsson

FB

Bandaríkjamenn fundu upp stóru baðhandklæðin, sem fólki finnst gott að vefja um sig. Þeir fundu upp stóru klæðaskápana, sem hægt er að ganga inn í. Þeir fundu upp stóru baðherbergin, sem eru notalegir íverustaðir. Þeir fundu upp stóru bílana og stóru húsalóðirnar með góðu bili milli húsa.

Þetta eru nokkur hversdagsleg dæmi um, hvernig Bandaríkjamönnum hefur tekizt að brjóta sig úr viðjum borulegs hugsunarháttar gamla heimsins í lífsþægindum. Bandarískir framleiðendur áttuðu sig snemma á, að viðskiptavinir vilja hafa hluti óþarflega og þægilega stóra.

Þar í landi “afsetja” menn ekki afurðir eins og við stunduðum fiskútflutning í gamla daga, rétt eins og við værum bara að losna við fiskinn. Þeir spyrja sig, hvað viðskiptavinurinn vilji í raun og veru, í stað þess að segja, að varan, sem þeir vilja framleiða, sé svo sem nógu góð í hann.

Í mörgu smáu og stóru er fyrirkomulag betra í Bandaríkjunum en í Evrópu, að Íslandi meðtöldu. Vestan hafs eru bara notuð græn og rauð umferðarljós, en ekki þessi gulu, sem búa til grátt svæði fyrir hættulegar ákvarðanir ökumanna. Þar vilja menn hafa hlutina á hreinu, af eða á.

Löngu fyrr en allir aðrir voru Bandaríkjamenn farnir að kenna hagnýta hluti á borð við akstur bíla og vélritun í skyldunámsskólum. Löngu fyrr en allir aðrir voru þeir farnir að hafa neyzluvöruverzlanir opnar allan sólarhringinn. Alltaf eru þeir fyrstir að átta sig á, hvað sé hagkvæmt.

Bandaríkin eru framúrskarandi á fleiri sviðum, til dæmis í samskiptum fólks af ólíkum uppruna og í samskiptum milli gamalbúa og nýbúa. Með langvinnu pólitísku átaki hefur þeim tekizt að lina þær andstæður, sem kynþáttafordómafull Evrópa er tæpast byrjuð að fást við í alvöru.

Listinn yfir kosti Bandaríkjanna getur verið margfalt lengri. Við munum eftir þægilegri umgengni milli nágranna, rólyndi í akstri úti á vegum og hæfileikum fólks til að halda uppi tilfallandi, þægilegum og opinskáum samræðum við ókunnuga. Við eigum sumt enn eftir ólært af þessu.

Við getum dáðst að þessu öllu um leið og við fáum gæsahúð af tilhugsuninni um ýmis atriði í afstöðu Bandaríkjamanna til umheimsins, svo sem hamslausan stuðning þeirra við Ísraelsríki, andúð þeirra á alþjóðlegum stríðsglæpadómstóli og á samkomulagi um takmörkun eiturlofts.

Við getum viðurkennt yfirburði Bandaríkjamanna á ótal sviðum um leið og við fordæmum andstöðu þeirra við að leyfa fjölþjóðlegum sáttmálum að takmarka svigrúm sitt. Við hötum ekki Bandaríkin, þótt við teljum söguhetjur Clint Eastwood ekki vera heppilega fyrirmynd.

Raunar er sorglegt, að Evrópa og Bandaríkin skuli sigla hraðbyri hvor í sína átt í heimspólitík og heimsviðskiptum. Þessir tveir þættir Vesturlanda, svo ólíkir, sem þeir eru, hafa margt að læra hvor af öðrum. En til þess þarf hvor aðili um sig að vera opinn fyrir hugmyndum hins.

Það felur ekki í sér andúð á Ameríku, þótt menn segi stjórn George W. Bush Bandaríkjaforseta hafa skaðað Vesturlönd með einleik á alþjóðlegum vettvangi og algeru tillitsleysi við sjónarmið allra annarra í stóru og smáu. Það er eðli frjálshuga fólks að vilja ekki láta valta yfir sig.

Um leið og við látum Bandaríkin hafa það óþvegið í réttlátri reiði út af ýmsum slíkum atriðum, gleymum við ekki framförunum, sem þau hafa fært okkur á öllum sviðum mannlífsins.

Jónas Kristjánsson

FB

Sírenur væla og lestir bónaðra bíla þjóta um á hættulegum hraða með heimsþekkta stríðsglæpamenn og fjöldamorðingja innanborðs. Lögreglan lokar götuhornum til að hleypa þessum lýð viðstöðulaust áfram og tefur þannig venjulegt og heilbrigt fólk, sem þarf að komast milli staða.

Í bílalestunum eru meðal annars vopnaðir manndráparar, sem vernda hina heimsþekktu stríðsglæpamenn og fjöldamorðingja. Bullsveitt lögregla reynir að hindra venjulegt og heilbrigt fólk í að haga sér þannig, að það geti espað manndráparana til að beita skotvopnum sínum.

Þetta er eins og í þriðja heiminum. Fréttablaðið leitaði á mánudaginn dyrum og dyngjum að einhverjum, sem skildi, hvers vegna þetta þriðja heims ástand þarf að koma til Íslands. Alls enginn fékkst til að mæla því bót, utan skrifstofustjóri ráðuneytisins, sem skipuleggur sírenurnar.

Því miður eru sumir ráðamenn haldnir þeirri firru, að fólk með áhugamál sé hættulegt, svo sem leikfimi- og hugleiðslufólk, svo og áhugafólk um mannréttindi og náttúruvernd, en sjálfsagt sé að bugta sig og beygja fyrir þeim, sem harðast ganga fram gegn hagsmunum mannkyns.

Við þurfum að vara okkur á fasistum í valdastöðum hér á landi, mönnum sem vilja setja reglur og lög á reglur og lög ofan til að geta haft auknar gætur á fólki og heft hefðbundið ferðafrelsi og athafnafrelsi þess. Þráhyggja fasistanna er ekki í neinu samhengi við frjálslyndan þjóðarvilja.

Við lifum friðsömu og borgaralegu lífi á rólegum stað í heiminum. Við höfum hvorki her né vopnaða lögreglu og viljum fá að vera í friði til að sinna skyldum okkar og áhugamálum. Við viljum geta treyst stjórnvöldum okkar til að neita sér um að raska ró okkar með óviðkomandi vanda.

Við viljum ekki þurfa að sæta truflunum á leið okkar og gesta okkar um Leifsstöð, af því að gæzlumenn öryggis ríkisins séu önnum kafnir við að reyna að átta sig á, hvaða fólk sé líklegt til að vilja stunda jóga á almannafæri eða vera á annan hátt of heilbrigt til að fá að koma til landsins.

Auðvitað viljum við fá gesti til landsins, þar á meðal ráðstefnugesti og erlend fyrirmenni. Flest af því tagi veldur engum vandræðum. Það er fyrst, þegar landsfeður okkar vilja bjóða hingað heimsþekktum fólum á borð við stríðsglæpamenn og fjöldamorðingja, að gamanið fer að kárna.

Dálítið er til að erlendum þjóðhöfðingjum, sem eru ekki verri en svo, að unnt er að taka í höndina á þeim og sitja með þeim til borðs. En kínversku valdamennirnir Li Pen og Jiang Zemin flokkast engan veginn á þann hátt, að nokkur venjulegur og heilbrigður maður vilji koma nálægt þeim.

Við eigum ekki að bjóða hingað valdamönnum eða fjölþjóðastofnunum, sem hafa svo slæman feril að baki, að hann kalli á mótmæla- og andófsfólk. Þetta gildir um ráðamenn helztu harðstjórnarríkja þriðja heimsins og örfáar fjölþjóðastofnanir, sem hafa getið sér illt orð í þriðja heiminum.

Hægt er að setja upp einfalda reglu, sem segir, að ekki verði tekið á móti opinberum gestum, sem hafa vopnaðar manndrápssveitir í för með sér eða gera kröfu til ferðalaga í sírenuvæddum bílalestum eða senda hingað lista yfir fólk, sem ekki sé æskilegt að hafa í landinu á boðstímanum.

Koma Jiang Zemin brýtur allar þessar reglur. Við skiljum ekki, hvernig landsfeðrum datt í hug að bjóða honum og lýsum fullri óbeit á sértækum varúðarráðstöfunum vegna komu hans.

Jónas Kristjánsson

FB

Jiang Zemin, forseti Kína. er helzti harðlínumaður kommúnista þar í landi, ráðinn framkvæmdastjóri flokksins í kjölfar fjöldamorðanna á Torgi hins himneska friðar árið 1989, þegar Deng Xiaoping einræðisherra þótti þáverandi stjórnendur vera of linir við andófsmenn í landinu.

Jiang er þekktur fyrir ögrandi stefnu gagnvart nágrannaríkjunum, auknar heræfingar á sundinu milli Kína og Tævan, landgöngur hersins á afskekktum eyjum Filipseyja, fyrirlitningu á lýðræðislegum vilja meirihluta íbúanna í Hong Kong og fyrir stóraukna grimmd við Tíbetbúa.

Mannvonzka Jiang kemur bezt fram í ofsóknum ríkisins á hendur Falun Gong. Tugþúsundir félagsmanna hreyfingarinnar hafa verið handteknir og pyndaðir af skefjalausri grimmd, 400 þeirra til dauða, þar af 100 á síðasta ári. Þetta er versti bletturinn á stjórnarfarinu í Kína.

Falun Gong er félag fólks, sem stundar kerfi hugleiðslu- og öndunaræfinga, sem helzt minna á indverskt jóga. Hún ögrar ráðamönnum með því að stunda friðsamar æfingar sínar á almannafæri. Hvergi eru dæmi um, að félagsmenn hafi abbast upp á lögreglu eða efnt til óeirða.

Kerfinu í Kína er illa við Falun Gong, ekki bara af því að samtökin geta það, sem kommúnistaflokkurinn getur ekki, höfðað til þrár fólks til innra jafnvægis og betra mannlífs, heldur einkum af því að þau sýna þetta opinberlega og fletta þannig óbeint ofan af siðferðisgjaldþroti flokksins.

Engin stjórnvöld í heiminum hafa nokkuð upp á Falun Gong að klaga. Það er hrein lygi utanríkisráðuneytis og dómsmálaráðuneytis Íslendinga, að þýzk stjórnvöld eða einhver önnur hafi lent í erfiðleikum með Falun Gong út af fjölþjóðaráðstefnum eða heimsóknum valdamanna.

Gersamlega er óskiljanlegt, að íslenzk stjórnvöld skuli láta kínversk stjórnvöld skerða fullveldi Íslands með því að láta banna komu félagsmanna í Falun Gong til Íslands í tilefni af komu hryðjuverkamannsins Jiang Zemin í opinbera heimsókn til landsferðranna á Íslandi.

Utanríkis- og dómsmálaráðuneytið misnota heimildir, sem henta til að koma í veg fyrir, að fjölþjóðleg glæpasamtök á borð við Vítisenglana sendi hópa af fólki til landsins. Ekki var stofnað til slíkra heimilda til að koma í veg fyrir heimsókn fólks, sem ekki leggur hendur á nokkurn mann.

Einnig er gersamlega óskiljanlegt, að íslenzk stjórnvöld skuli yfirleitt bjóða ofsækjanda Falun Gong til Íslands, einkum þekktasta grimmdarseggi, sem uppi er í heiminum um þessar mundir, og fulltrúa þeirra stjórnvalda, sem eru mesta ógnunin við heimsfriðinn um þessar mundir.

Landsfeður okkar hafa orðið sér alþjóðlega til skammtar með því að bjóða Jiang Zemin til Íslands og neita félagsmönnum Falun Gong að koma til Íslands á sama tíma. Landsfeður okkar hafa vakið athygli á sér fyrir óþarfa þjónustulund við síðasta vígi kommúnismans í heiminum.

Af þessu tilefni er kominn tími til að setja skorður við gagnkvæmum heimsóknum íslenzkra ráðamanna og erlendra harðstjóra og setja skorður við misnotkun ríkisvaldsins á reglum, sem snúast um öryggi ríkisins, en ekki um óviðkunnanlega kurteisi í garð erlendra harðstjóra.

Nærvera Jiang Zemin og fjarvera Falun Gong er svartur blettur á ríkisstjórn okkar og um leið mikil vanvirða Íslands. Í þessari viku er ástæða til að skammast sín fyrir að vera Íslendingur.

Jónas Kristjánsson

FB

Fræðimenn taka af höfuðstól traustsins í hvert skipti, sem þeir þjónusta hagsmunaaðila með hagstæðri niðurstöðu í svokallaðri óháðri úttekt á umdeildu máli. Frægar eru skýrslur lögmanna, sem jafnan þjónusta umbjóðandann. En virðulegar stofnanir lenda líka í slíkum hremmingum.

Hagfræðistofnun Háskóla Íslands gladdi forsætisráðherra í þessari viku með skýrslu, sem hann bað um og fjallaði um kostnað ríkisins af aðild að Evrópusambandinu. Þar gaf stofnunin sér, að útgjöld aðildarríkja til sambandsins mundu hækka úr 1,27% af landsframleiðslu í 1,4%.

Þetta er það, sem hagfræðideild Dresden-banka telur að gera þurfi, þegar fátæku ríkin í Austur-Evrópu ganga í bandalagið. Til þess að svo megi verða, þurfa þjóðþing allra aðildarríkjanna að samþykkja hækkunina. Pólitískt raunsætt er að telja alls engar líkur vera á slíkri gjafmildi.

Hagfræðistofnun Háskóla Íslands tók víðar af höfuðstól traustsins í skýrslunni. Hún uppfærði tölur með verðbólguspám fram í tímann, þótt verið sé að fjalla um mál, þar sem verðbólgan hefur sömu áhrif á gjöld og tekjur. Á verðlagi líðandi stundar gefur niðurstaðan ýkta mynd.

Alvarlegast er, að hagfræðistofnunin sættir sig auðmjúklega við þær þröngu skorður, sem forsætisráðherra setti henni, að fjalla aðeins um þátt ríkisins í reikningsdæmi aðildarinnar, en fjalla ekki um áhrif aðildarinnar á þjóðfélagið í heild, sem eru miklu meiri en áhrifin á ríkisvaldið.

Hagfræðistofnun Háskóla Íslands telur á veikum forsendum Dresden-banka, að þátttaka í Evrópusambandinu muni kosta 9 milljarða króna á ári. Þessi tala fellur í skugga 15 milljarða árlegs hagnaðar okkar af vaxtalækkun og annars eins hagnaðar okkar af bættu viðskiptaumhverfi.

Hagurinn af aðild að Evrópusambandinu felst einmitt í, að okkar ríkisvald tekur á sig kostnað til að vextir, vöruverð og útflutningskostnaður okkar geti lækkað. Verið er að fórna minni hagsmunum ríkissjóðs fyrir meiri hagsmuni atvinnulífsins og heimilanna, það er þjóðfélagsins í heild.

Þótt ríkið muni hafi hreinan kostnað af aðild, sem telja má í nokkrum milljörðum króna á hverju ári, hefur þjóðfélagið í heild á hverju ári hreinan hagnað, sem er að minnsta kosti þrefaldur á við þann kostnað. Tölur ríkisins eru lítill hluti af heildartölum aðildar að Evrópusambandinu.

Þegar lagt er upp með þá forsendu, að eingöngu sé skoðuð neikvæða hliðin, er augljóst, hver útkoman verður. Heilbrigð dómgreind og pólitískt innsæi hefði átt að segja hagfræðistofnuninni, að forsætisráðherra hygðist misnota niðurstöðurnar. Samt lét hún teyma sig á asnaeyrunum.

Það er ekki nóg að geta þess í eftirmála, að verksvið rannsóknarinnar hafi verið afar takmarkað og telja sig þar með vera stikkfrí. Ljóst mátti vera, að niðurstöðutölurnar um áhrifin á ríkissjóð mundu ekki bara gefa skekkta, heldur beinlínis kolranga mynd af áhrifunum á þjóðfélagið í heild.

Aðstandendur stofnana, sem vilja varðveita gamalt traust, verða að hafa dómgreind til að sjá gegnum forskriftir viðskiptavina sinna og neita að fylgja þeim í einu og öllu. Þeir þurfa að víkka sjónarhornið, svo að ekki verði unnt að rangtúlka niðurstöðu á þröngu sviði yfir á málið í heild.

Hér eftir munu menn spyrja: “Hver borgaði”, þegar Hagfræðistofnun Háskóla Íslands birtir niðurstöður í umdeildum málum. Það er nefnilega ekki bæði hægt að éta traustið og eiga það.

Jónas Kristjánsson

FB

Með vinum á borð við herforingjann Pervez Musharraf í Pakistan þarf George W. Bush Bandaríkjaforseti enga óvini í sunnanverðri Asíu. Musharraf er ofstækismaður, sem er einfær um að koma af stað atómstríði út af Kasmír í skjóli aðstoðar hans við Bandaríkin í Afganistan.

Slæm reynsla er af hagsmunatengslum Pakistans og Bandaríkjanna frá dögum Sovétríkjanna. Með bandarísku ríkisfé ræktaði Pakistan flokk talibana í Afganistan til að siga á Sovétríkin. Síðan misstu Bandaríkin stjórn á þessum uppvakningi eins og þau misstu stjórn á Ísraelsríki.

Musharraf hershöfðingi var sjálfur yfirmaður róttækra aðgerða hersins í Pakistan gegn Indlandi árið 1999, þegar hann lét ekki nægja að þjálfa og kosta sjálfstæða hryðjuverkahópa innfæddra Kasmírbúa, heldur sendi beinlínis pakistanska herflokka inn fyrir landamæri Kasmírs.

Pakistanski herinn og leyniþjónusta hans hafa komið á fót hryðjuverkasamtökum á borð við Jaish-e-Mohammed, sem réðust árangurslaust á þinghús Indlands 27. desember í fyrra. Leiðtogi samtakanna lifir á háum pakistönskum ríkislaunum í glæsilegri ríkisvillu í Islamabad.

Pakistan er ríki hers og trúar. Stundum hafa verið haldnar þar kosningar til málamynda, en herinn tekur völdin, þegar honum þóknast, sem gerist æði oft. Musharraf er síðastur í langri röð valdaræningja og engan veginn sá eini, sem hefur verið þóknanlegur bandarískum stjórnvöldum.

Í Pakistan fara allir peningar í herinn. Þar er ekkert opinbert menntakerfi, sem heitið getur. Þar eru hins vegar rúmlega 6.000 trúarskólar, sem unga út ofstækismönnum á borð við þá, sem áður fylltu raðir talibana og al-Kaída í Afganistan og nú fylla raðir hryðjuverkamanna í Kasmír.

Pakistan er efnahagslega og pólitískt misheppnað ríki, þar sem herinn ræktar völd sín með bandalagi við trúarskóla um að dreifa athygli ungra manna frá innanlandsvanda að heilögu stríði við Indland út af Kasmír. Í nokkur ár hefur þessi hættulegi her ráðið yfir kjarnorkuvopnum.

Að upplagi hefur sjálfstæðisbarátta Kasmírbúa stefnt að sjálfstæði, en ekki innlimun í Pakistan. Hryðjuverkum á vegum hersins í Pakistan hefur ekki aðeins verið beint gegn Indverjum, heldur einnig gegn leiðtogum þess meirihluta Kasmírbúa, sem kærir sig hvorki um Indland né Pakistan.

Öfugt við Pakistan ræður herinn í Indlandi ekki ferðinni þar í landi. Þar ríkja borgaraleg stjórnvöld að vestrænum hætti, þar sem valdamenn koma og fara eftir úrslitum kosninga. Þar hefur í stórum dráttum tekizt að halda frið milli trúarflokka og í alvöru verið reynt að hemja ofsatrúarmenn.

Í Indlandi er í vaxandi mæli farið eftir vestrænum efnahagslögmálum, sem hafa gefið mikinn og stöðugan hagvöxt af sér og lyft þjóðinni úr sárustu fátækt upp í sára fátækt. Indland er pólitískt og efnahagslega eðlilegur bandamaður Vesturlanda í baráttunni um hugi og hjörtu mannkyns.

Þessi tvö ólíku ríki ramba nú á barmi atómstríðs út af Kasmír, samtals með eina milljón manna undir vopnum á landamærunum, hvort um sig með atómvopn í handraðanum. Forsetar Rússlands og Kína eru þessa dagana að reyna að miðla málum á fundi deiluaðila í Almaty í Kazakstan.

Þar sem Musharraf herforingi er skjólstæðingur Bandaríkjastjórnar má ætlast til þess af ráðvilltu heimsveldinu, að það hindri að minnsta kosti, að ofstækismaðurinn beiti atómvopnum.

Jónas Kristjánsson

FB