Áður lífleg umræða um eyðingu Eyjabakka hefur breytzt í eintal þeirra, sem eru andvígir ýmsum eða öllum þáttum Fljótsdalsvirkjunar og álvers á Reyðarfirði. Stuðningsmenn framkvæmdanna láta lítið á sér bera, enda hafa þeir rækilega verið kveðnir í kútinn.

Að undanförnu hafa engir málsmetandi menn og nánast eingöngu hagsmunaaðilar tekið til máls til stuðnings framkvæmdunum. Það er Landsvirkjun og starfsmenn hennar, sveitastjórnarmenn í Fjarðabyggð og stuðningsmenn ríkisstjórnarinnar á Alþingi.

Af hálfu stuðningsfélags virkjunarinnar fyrir austan hafa andstæðingarnir verið skilgreindir. Það eru snobbar og grænmetisætur í þéttbýli, þeir sem eru kunnir erlendis fyrir list eða kaupsýslu á sviði þekkingargreina og annað fólk, sem hefur misst átthagatengsl.

Eyjabakkamálið er raunar einstakt fyrir þá sök, að á annan veg tala nánast allir, sem óvenjulega miklum árangri hafa náð í menningu og sérþekkingu á ýmsum sviðum, en hinn flokkinn skipa starfsmenn hagsmunaaðila og nokkrir ölmusumenn af Austurlandi.

Þessi staða skiptir Alþingi auðvitað engu máli. Langt er síðan ljóst var, að staðfesting framkvæmdanna yrði samþykkt þar með nánast öllum styrk stjórnarflokkanna. Þingmenn hafa gengisfallið, en að öðru leyti heldur flokksbundið líf Alþingis sinn vanagang.

Tveir þingmenn Suðurnesja hafa beðið siðferðishnekki. Annar er formaður iðnaðarnefndar Alþingis, Hjálmar Árnason, sem hindraði, að Norsk Hydro fengi tækifæri til að útskýra fyrir nefndinni, hvað fyrirtækið ætti við með misvísandi yfirlýsingum sínum.

Hinn er Kristján Pálsson, sem notaði stuðning sinn við Eyjabakka sérstaklega til að koma sér inn á þing í vor, en hefur að fengnum stuðningi kjósenda snúið við blaðinu og það án þess að fá 30 silfurpeninga ráðherradóm að launum eins og Siv Friðleifsdóttir fékk þó.

Málið hefur skýrzt. Gífurlegur taprekstur verður á orkuverinu með tilheyrandi verðhækkunum hjá almennum notendum. Norsk Hydro ætlar enga ábyrgð að taka á rekstri álversins, en hafa velferð þess í hendi sér með því að sjá því bæði fyrir aðföngum og afurðasölu.

Framkvæmdirnar verða olía á eld ört vaxandi verðbólgu í landinu og grafa undan margvíslegum öðrum og arðbærum athöfnum, sem krefjast efnahagslegs stöðugleika. Framkvæmdirnar eru ekkert annað en hefðbundin byggðastefna í ýktu og áður óþekktu magni.

Andófið mun halda áfram, þótt Alþingi fallist á framkvæmdirnar. Norsk Hydro mun í auknum mæli koma upp um sig og standa í eldlínunni, enda hefur fyrirtækið leikið tveimur skjöldum og gefið misvísandi yfirlýsingar, sem henta aðstæðum hverju sinni.

Andófið mun sennilega einnig beinast að íslenzkum lífeyrissjóðum, sem hyggjast fara með sparifé sjóðfélaga inn í spilavítið hjá Norsk Hydro og leyfa því að ákveða áhrif hækkana í hafi á gengi hlutabréfa í álverinu. Aðild lífeyrissjóðanna er glórulaus trúgirni og einfeldni.

Atkvæðagreiðslan á Alþingi er kjósendum þung áminning. Svona fer, þegar kjósendur taka ekki atkvæðisrétt sinn alvarlega og taka ekki afleiðingum eigin skoðana. Búið verður að eyðileggja Eyjabakka, þegar tækifæri gefst til að refsa skillitlum þingmönnum.

Engu máli skiptir, þótt með rökum sé valtað kruss og þvers yfir ölmusumenn og aðra gæzlumenn hagsmuna. Eyðing Eyjabakka færist óðfluga nær veruleikanum.

Jónas Kristjánsson

DV

Bændasamtökin hafa sóað kvartmilljarði af skattfé og sjóðapeningum á fimm árum til að komast hjá alþjóðlegum stöðlum um lífræna ræktun. Átaki þessu lýkur um áramótin án nokkurs árangurs annars en að níða skóinn niður af bændum í vottfestri lífrænni ræktun.

Hugmyndafræðin var að fá allt fyrir ekkert. Erlendis selst lífræn búvara á verði, sem er tugum prósenta hærra en sambærileg búvara, og söluaukningin nemur tugum prósenta á hverju ári. Bændasamtökin vildu komast án fyrirhafnar í þessa góðu framtíðarstöðu.

Þau lentu hins vegar í gíslingu hugmyndafræðings, sem bjó til hugtak vistvænnar framleiðslu, er ekki hefur alþjóðlega staðla að baki sér og selst þar af leiðandi ekki á sambærilegu verði. Hugmyndafræðingurinn sóaði kvartmilljarðinum í vonlausa markaðssetningu.

Ætlunin var, að íslenzk landbúnaðarframleiðsla fengi almennt vottun á vegum Bændasamtakanna fyrir að vera vistvæn og bændur spöruðu sér fyrirhöfnina við að breyta vinnubrögðum sínum til að ná vottun fyrir lífræna framleiðslu samkvæmt alþjóðlegum stöðlum.

Hugmyndafræðingurinn beitti yfirþyrmandi krafti Bændasamtakanna til að reyna að fæla bændur frá því að afla sér vottunar fyrir lífræna framleiðslu og draga þá í staðinn inn í skýjaborgir um að fá vottun fyrir vistvæna framleiðslu út á óbreytta framleiðsluhætti.

Þetta tókst ekki, en tafði fyrir breytingu íslenzkra búskaparhátta í lífrænt horf. Á fimm árum hefur lítil sem engin þróun orðið á þessu sviði hér á landi, þótt lífræn ræktun og sala lífrænna afurða hafi margfaldazt í nágrannalöndum okkar beggja vegna Atlantshafsins.

Bændasamtökin eru enn í gíslingu hugmyndafræðingsins og eru að leita leiða til að afla nýs kvartmilljarðs í tilraunir til að fá eitthvað fyrir ekkert. Í stað vistvænnar framleiðslu er nú farið að tala um lífræna framleiðslu með séríslenzku sniði, utan erlendra staðla.

Ætlunin er að skilgreina íslenzkan landbúnað eins og hann er sem lífrænan og setja um það séríslenzka staðla, svo að bændur þurfi lítið að leggja á sig í kostnaði og vinnu við að verða lífrænir. Þetta er ný sjónhverfing, sem verður ekki miklu farsælli en hin fyrri.

Séríslenzkir staðlar Bændasamtakanna öðlast ekki gildi í útlöndum. Þvert á móti munu menn sjá í þeim glæpsamlega tilraun til að komast hjá alþjóðlegum stöðlum. Því verða íslenzku vörurnar bannaðar, ef þær sjást, með vondum áhrifum á ímynd íslenzkra afurða.

Í krafti stöðu sinnar geta Bændasamtökin þvingað slíkum stöðlum upp á innlenda markaðinn, en hann mun ekki svara með því að borga meira fyrir vöruna. Þeir, sem nú kaupa lífrænt vottaða framleiðslu, munu ekki kaupa vöru, sem vottuð er með sjónhverfingum.

Sem oftar áður í landbúnaði gleyma menn að gera ráð fyrir neytendum. Menn spyrja ekki, hvað markaðurinn biðji um, heldur hvernig hægt sé að afsetja þá vöru, sem til er. Nýja átakið er fyrirfram dæmt til að mistakast, enda ætlað að verja atvinnu hugmyndafræðingsins.

Sorglegast við þetta er, að Bændasamtökin hefðu getað tekið lífræna ræktun upp á sína arma fyrir fimm árum og notað kvartmilljónina til að auka hana, í stað þess að níða hana niður vegna þess eins, að hún var þrándur í götu sjónhverfinga hugmyndafræðingsins.

Áður en samtökin brenna öðrum kvartmilljarði ættu þau að losa sig úr gíslingunni og hefja aðstoð við lífræna ræktun eins og hún er skilgreind um heim allan.

Jónas Kristjánsson

DV

Efnahags- og framfarastofnunin OECD spáir 5,2% verðbólgu á Íslandi á næsta ári, meira en þrefaldri verðbólgu ríkja Evrópusambandsins, þar sem spáð er um 1,5% verðbólgu á næsta ári. Meðan verðbólga lækkar í nágrannalöndunum hækkar hún hér á landi.

Í fyrra vorum við á svipuðu róli og aðrar þjóðir Vestur-Evrópu með rúmlega 2% verðbólgu og höfðum þá búið við langvinnt góðæri lágrar verðbólgu. Í ár hafa leiðir skilið. Evran var tekin upp á meginlandinu og skilaði sér þar í strangari stjórn efnahags- og fjármála.

Við tókum hins vegar strikið upp á við, sumpart vegna ofhitnunar í gufukötlum efnahagslífsins, sumpart vegna gjafmildi stjórnvalda gagnvart kjósendum og starfsfólki á kosningaári og sumpart vegna aukinnar fákeppni í verzlun, svo sem forsætisráðherra hefur bent á.

Stjórnvöld hafi takmarkaða möguleika á að ráða við suma þætti verðbólgunnar. Keppinautar hafa uppgötvað þægindin af auknum samráðum og minnkandi samkeppni. Með samruna fyrirtækja hefur samkeppni verið breytt í fákeppni og fákeppni breytt í fáokun.

Verðbólga mun enn aukast, ef bankar sameinast og breyta fákeppni sinni í fáokun. Þetta væri þolanlegt, ef erlendir bankar tækju upp þráðinn með útibúum hér á landi, en því miður virðist Ísland ekki áhugaverður markaður á þessu sviði fremur en ýmsum öðrum.

Stjórnvöld geta reynt að opna hagkerfið betur og laða hingað erlenda keppinauta á ýmsum sviðum, í bankaviðskiptum, tryggingum, olíuverzlun, flugi og á öðrum þeim sviðum, þar sem 80% markaðarins eru í höndum örfárra fyrirtækja, sem kunna að sameinast þá og þegar.

Stjórnvöld hafa takmarkaða möguleika á að ráða við almenna kjarasamninga, þótt þau geti sjálfum sér kennt um að hafa gefið tóninn með gífurlegum hækkunum til stjórnmála- og embættismanna ríkisins og nokkrum hækkunum til sumra hópa ríkisstarfsmanna.

Stjórnvöld geta samt haft óbein áhrif með því að haga málum á þann hátt, að samtök launafólks sjái hag í að fara með löndum í kröfum. Það gerist til dæmis með því að sýna fram á trúverðugar aðgerðir á öðrum sviðum til að koma verðbólgunni niður í evrópska staðla.

Efnahags- og framfarastofnunin hvetur til meira aðhalds stjórnvalda í ríkisfjármálum. Slíkt aðhald felst ekki í að selja ríkiseignir til að halda uppi óbreyttum dampi á ríkisútgjöldum. Fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar bendir því miður til freistinga af slíku tagi.

Ríkisvaldið þarf í stóru og smáu að hafa mikið hóf á fjárfestingum sínum á næsta ári. Mest munar um að hætta við ýmsar stórframkvæmdir ríkisins og að hleypa ekki heldur Fljótsdalsvirkjun í gang, því að hún ein er ávísun á hrikalega spennu í efnahagslífinu.

Beina þarf athyglinni frá atvinnuþróun, sem felur í sér gífurlegan fjárfestingarkostnað af hverju atvinnutækifæri, og að atvinnuþróun, sem felur í sér lágan fjárfestingarkostnað af hverju atvinnutækifæri. Falla ber frá áliðjudraumum og efla heldur þekkingariðnað.

Verkefnið er ekki lítið. Koma þarf verðbólgunni úr hinum spáðu 5,2% niður í þau 1,5%, sem spáð er í Vestur-Evrópu almennt. Við megum ekki missa af jafnvæginu, sem felst í að búa við svipaða festu í fjármálum og efnahagsmálum og aðrar þjóðir Vesturlanda.

Brýnt er, að ríkisstjórnin fari sem allra fyrst að láta í sér heyra um, hvaða leiðir hún hyggst fara til að tryggja sömu festu hér á landi og í viðskiptalöndum okkar.

Jónas Kristjánsson

DV

Umhverfisráðherra segist hafa orðið að falla að stefnu ríkisstjórnarinnar til að ná áhrifum í stjórnmálum. Á mæltu máli þýðir þetta, að hún hafi orðið að skipta um skoðun í umhverfismálum til að geta orðið umhverfisráðherra á átakatímum Eyjabakkavirkjunar.

Umhverfisráðherra ruglar saman hlutverkum og áhrifum. Fólk kemst til metorða á ýmsum forsendum, flestir til að leika ákveðin hlutverk og fæstir til að hafa völd. Meirihluti stjórnmálamanna hefur engin völd, þótt þeir hafi komizt til metorða og mannaforráða.

Áhrif og völd eru atriði, sem fylgja ekki metorðum á sjálfvirkan hátt. Áhrif og völd eiga sér ýmsar rætur. Góður árangur í starfi og virðingin, sem af því hlýzt, getur leitt til valda, sömuleiðis vilji til að beita afli, andlega eða líkamlega. Jafnvel handrukkarar hafa völd.

Í Framsóknarflokknum hafa Ólafur Örn Haraldsson og Sigmar B. Hauksson meiri völd en umhverfisráðherra. Þeir hafa völd, af því að þeir hafa ekki látið mikinn þrýsting beygja sig og eru því taldir meiri persónuleikar en það fólk, sem leikur hlutverk eftir aðstæðum.

Formaður Framsóknarflokksins hefur líka völd, en ákaflega misjöfn. Hann hefur völd til að halda heilli ríkisstjórn og meirihluta Alþingis í gíslingu út af Eyjabakkavirkjun, en hann getur hvað eftir annað ekki höggvið á hnúta valdabaráttu innan flokksins.

Þegar formaður getur ekki sagt flokksmönnum sínum, hvern hann vilji í stjórn flokksins eða embætti félagsmálaráðherra, hlýtur hann að rýra áhrif sín. Halldór Ásgrímsson er dæmi um stjórnmálamann, sem eyðir öllu sínu púðri í eitt kjördæmismál og fellur með því.

Sterkustu stjórnmálamenn landsins geta gefið eftir og gera það, ef það hentar þeim. Þannig hefur forsætisráðherra stundum áminnt samráðherra sína og sagt, sem frægt er orðið, að svona geri maður ekki. Og þannig hefur borgarstjóri hætt við byggingar í Laugardal.

Þetta eru voldugir stjórnmálamenn, af því að þeir skaffa og af því að fólk virðir þá og óttast jafnvel. Óttinn við Davíð Oddsson er svo landlægur í Sjálfstæðisflokknum, að menn leita ráða hans um skipan manna og mála á póstum, sem varða valdsvið hans ekki neitt.

Forsætisráðherra getur kúgað menn til hlýðni, ef hann finnur á þeim veikan blett. Hann getur látið breiða út þær upplýsingar, að óþægðarmaður í flokknum sé ævintýralega skuldugur og þannig knúið hann til að biðjast vægðar og draga verulega úr óþægðinni.

Völd hans eru svo mikil, að einn góðan veðurdag getur hann sagt, að bezt sé að slá Eyjabakkavirkjun á frest. Þúsundir flokksmanna, sem nú þora ekki að æmta eða skræmta, munu andvarpa feginsamlega og öðlast meiri tröllatrú á formanni sínum en nokkru sinni fyrr.

Valdamenn breyta gangi veraldarsögu, landssögu, héraðssögu eða sögu stofnana og fyrirtækja með einu lausnarorði, af því að nógu margir vilja sitja og standa eins og þeir vilja. Hinir eru ekki valdamenn, sem fá metorð út á að sitja og standa eins og valdamenn vilja.

Þannig er það misskilningur umhverfisráðherra, að hún hafi náð í eitthvert horn af völdum í landinu. Þvert á móti hefur hún stimplað inn vitneskju um, að af hreinni metorðagirnd leiki hún þau hlutverk, sem þurfi að leika hverju sinni. Hún er valdalaus með öllu.

Völd og áhrif eru ekki öllum gefin. Þau eru gefin þeim, sem menn óttast eða virða, nema hvort tveggja sé. Þau fást allra sízt af því að leika rulluna sína.

Jónas Kristjánsson

DV

Seattle-fundur Heimsviðskiptastofnunarinnar fór út um þúfur, áður en hann hófst. Uppþotin við fundarstaðinn eru aðeins eftirmáli, sem staðfestir, að stofnunin er ekki fær um að mæta nýjum aðstæðum, sem fylgja breyttu gildismati margra nútímamanna.

Allur vindur var úr stofnuninni, áður en fundurinn hófst. Í stað þess að leggja á borð raunhæfar tillögur um aukið frelsi í milliríkjaviðskiptum, notuðu flest ríki íslenzku hugmyndina, sem felst í að þú lækkir tolla og aðrar hömlur, en ég hækki hins vegar hvort tveggja.

Litli brandarinn var svo blaðafundur Eyjabakkajarls Íslands og fulltrúa World Wildlife Fund um sjávarútvegsmál. Halldór sat þar á palli með hinum hræðilegu umhverfisverndarsinnum, gæsaskyttum, borgarbúum og grænmetisætum, sem Austfirðingar hafa varað við.

Ráðuneyti aðildarríkja Heimsviðskiptastofnunarinnar eru full af hagfræðingum og öðrum sérfræðingum, sem vita ósköp vel, að allir græða á lækkun tolla og annarra viðskiptahafta og að þeir græða mest, sem lengst ganga í átt til frelsis, jafnvel þótt þeir geri það einhliða.

Í stað þess að selja þjóðum heims þessi sannindi, fer orka hinna lærðu manna í að ræða um gagnkvæmni í afnámi viðskiptahindrana á þann hátt, að báðir aðilar “gefi eftir”. Orðalagið að gefa eftir þýðir, að þú sættir þig við þinn eigin gróða af því að minnka hömlur.

Meðan ekki er meiri kraftur en þetta í sannfæringunni um frjálsa verzlun, mun hún ekki hafa frekari framgang í heimsviðskiptum. Víða verða gerðir tvíhliða samningar um gagnkvæmt smotterí, en ekki einu sinni um íslenzka hesta og norskar kartöfluflögur sællar minningar.

Á sama tíma og siðferðiskrafturinn hefur hrunið í hugmyndafræði frjálsrar verzlunar, hafa komið í ljós hliðaverkanir af áður auknu frelsi. Það hefur framkallað vandamál, sem eru ofarlega í hugum fólks og samtaka fólks, svo sem sjá má af óeirðunum í Seattle.

Heimsviðskiptastofnunin hefur engin svör við nýjum straumum í náttúruvernd, sem meðal annars berjast gegn sölu erfðabreyttra matvæla frá Bandaríkjunum til Evrópu. Í fullkominni blindni samþykkti stofnunin að refsa Evrópusambandinu fyrir viðskiptahömlur.

Heimsviðskiptastofnunin hefur ekki heldur nein svör við fullyrðingum um versnandi stöðu smælingja um allan heim vegna óbeinnar skerðingar á fullveldi ríkja í þágu fjölþjóðafyrirtækja, sem færa sig til, þegar félagslegar stjórnvaldsaðgerðir valda þeim óþægindum.

Þegar þar á ofan er farið að tala um að gefa Kína tækifæri til að koma illu af stað innan Heimsviðskiptastofnunarinnar, er fokið í flest skjól fyrir henni, sem átti að gera okkur öll rík, en skortir hugmyndafræðilegt bein í nefinu til að halda sómasamlegan fund í Seattle.

Eigi að síður römbuðu fulltrúar meira en 100 ríkja til Seattle án neinnar dagskrár og án neinnar vitneskju um, hvernig hún yrði búin til. Þeir eru núna á hlaupum milli einkafunda, hundeltir af verkalýðs- og náttúruverndarsinnum og jafnvel svonefndum grænmetisætum.

Ef nokkru sinni hefur verið haldinn fundur án takmarks og tilgangs, þá er það fundur Heimsviðskiptastofnunarinnar í Seattle. Fundurinn var orðinn að meiriháttar álitshnekki, áður en hann hófst og að allsherjar siðferðishruni eftir táragas á sjónvarpsskjám.

Fundurinn sýnir, að valdamenn og vísir menn frá hundrað löndum geta ráfað um stefnulaust, án þess að hafa hugmynd um, hvernig þeir fengu höfuðhöggið.

Jónas Kristjánsson

DV

Hagur af álverum byggist á að hafa tök á öllu ferlinu frá vinnslu málmgrýtisins til framleiðslu nytjahluta úr áli. Sá, sem á bara álver til að vinna málm úr grjóti með raforku, er eins og báta- og kvótalaus fiskverkandi, sem þarf að bjóða í fisk á hverfulum markaði.

Alusuisse hafði ítök í markaðinum báðum megin við álverið í Straumsvík og gat hagrætt verðlagi í hafi eins og frægt varð á sínum tíma. Norsk Hydro hefur sömu stöðu gagnvart álveri á Reyðarfirði, selur því málmgrýti og kaupir álið, sem framleitt var úr því.

Norsk Hydro mun stjórna afkomu álversins á Reyðarfirði. Þar sem hagsmunir fyrirtækisins eru eindregnari af rekstri, sem er allur í þess eigu, heldur en af rekstri, sem er að minnihluta í eigu þess, mun það haga bókhaldinu í þágu þeirra hagsmuna, sem meiri eru.

Ætlunin er að ginna íslenzka lífeyrissjóði til að verða hornsteinn fjármögnunar álversins á Reyðarfirði. Það stafar af, að í stjórnum lífeyrissjóða er mikið af fólki, sem þekkir takmarkað til rekstrar fyrirtækja og hefur tæpast meira vit á peningum en hver annar.

Lífeyrissjóðirnir eru nú hver um annan þveran vistaðir hjá verðbréfasjóðum og öðrum fjármálafyrirtækjum, sem freistast til að nota lífeyrissjóðina til að hjálpa sér við skemmtilegar æfingar í kaupum og sölu pappíra. Þar á meðal er fyrirhugað álver á Reyðarfirði.

Þar sem lífeyrissjóðir eru tiltöluleg nýkomnir í tízkubraskið, hefur ekki enn orðið neitt skammhlaup af þess völdum. Þess verður þó tæpast langt að bíða, að einhver lífeyrissjóðurinn gerist ófær um að sinna skuldbindingum sínum vegna ógætilegrar fjárvörzlu.

Nú halda menn, að þeir eigi í lífeyri sínum trygga eign til elliáranna. Svo er því miður ekki. Lífeyrissjóðir eru farnir að taka þátt í braski, sem stefnir öryggi sjóðfélaga í hættu. Eitt af því er þátttaka í álveri, sem ekki hefur tök á kaupum á aðföngum og sölu á afurðum sínum.

Þeir, sem hafa áhyggjur af lífeyri sínum og telja, að lífeyrissjóðir eigi að halda sig við áhættuminni fjárfestingar, ættu sem fyrst að hafa samband við stjórnarmenn lífeyrissjóða sinna og lýsa efasemdum um, að það sé í þágu sjóðfélaga að fara í spilavítið hjá Norsk Hydro.

Áliðnaður er gömul og gróin atvinnugrein, sem siglir í átt til lítillar arðsemi og jafnvel taprekstrar, rétt eins og skipasmíðar. Þróuð ríki eru að reyna að losna við áliðnað sinn og koma honum til þriðja heimsins, þar sem ráðamenn eru margir enn með álglýju í augum.

Svisslendingum hefur tekizt að losna við öll álver úr landinu, meðal annars með því að byggja eitt á Íslandi. Þjóðverjar losnuðu við eitt álver til Íslands. Og nú er Norsk Hydro að komast í vanda heima fyrir og vill láta íslenzka lífeyrissjóði borga fyrir sig álver í staðinn.

Enginn mun græða á álverinu á Reyðarfirði nema Norsk Hydro. Íslenzkir lífeyrissjóðir og aðrir fjárfestar munu tapa. Landsvirkjun mun tapa, því að orkuverð þyrfti að hækka um 70% til að kosta virkjun, sem fær ókeypis að eyðileggja Eyjabakka og Miklugljúfur.

Þar sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa ákveðið að láta slag standa, eru ekki eftir margar aðrar leiðir í stöðunni en að reyna að hafa vit fyrir íslenzkum lífeyrissjóðum og draga kjark úr Norsk Hydro og norska iðnaðarráðuneytinu, sem fer með meirihlutaeign í fyrirtækinu.

Ráðamenn Norsk Hydro eru að vísu enn svo forstokkaðir, að þeir vilja ekki einu sinni hlusta á Steingrím Hermannsson. Þeir eru óvinir þjóðarinnar númer eitt.

Jónas Kristjánsson

DV

Því nær sem dregur að áramótum, þeim mun áleitnari verður spurningin um aldamót og árþúsundamót. Hvort þetta séu þau mót eða hvort menn séu að taka forskot á sæluna einu ári of snemma. Raunveruleg aldamót og árþúsundamót komi ekki fyrr en eftir rúmt ár.

Almenningur lætur þessar hugleiðingar sig litlu varða. Í upphafi næsta árs hefst ártalið á tölustafnum tveimur í stað tölustafsins eins. Þessi stórfellda útlitsbreyting ártala nægir flestum til að líta svo á, að nýtt tímabil sé hafið. Talan 2 hefur tekið við af tölunni 1.

Þegar tímatal okkar var tekið upp, var núllið ekki komið til sögunnar á Vesturlöndum. Menn reiknuðu frá I upp í X. Núllið kom til Evrópu með aröbum og varð síðar hornsteinn stærðfræðinnar, en við sitjum enn uppi með tímatal, sem er arfur frá frumstæðara stigi.

Þeir, sem lifðu við upphaf tímatals okkar, höfðu ekki hugmynd um, að svo væri. Þeir reiknuðu árin út frá mikilvægum atburðum, svo sem valdaskeiðum konsúla. Það var ekki fyrr en löngu seinna, að farið var að reikna tímann aftur á bak og telja mínusár aftur fyrir Krist.

Þá var talan 1 fyrir Krist næsta ár á undan 1 eftir Krist. Ekkert ár var til, sem kalla mætti 0-ár. Þar með varð árið ekki fullnustað fyrr en að því loknu. Þetta er helzta röksemdin fyrir því, að fólk sé ári of snemma að undirbúa hátíðahöld í tilefni næstu árþúsundamóta.

Fyrst og fremst er þetta leikur að tölum, því að óvissa í tímamælingum yfir þúsundir ára veldur því, að aldrei er hægt að segja með fullri nákvæmni, hvað langt sé frá atburðum, sem gerðust t.d. 334 árum fyrir tímatal okkar. Sjálft fæðingarár Krists er raunar með öllu óvíst.

Forfeður okkar héldu upp á síðustu aldamót á mótum áranna 1900 og 1901. Samt þurfum við ekki að hafa samvizkubit út af því að ætla að halda upp á aldamót og árþúsundamót á mótum áranna 1999 og 2000. Við getum til öryggis endurtekið hátíðahöldin ári síðar.

Miklu merkilegri er sú staðreynd, að einungis hluti þjóðarinnar fer inn í 21. öldina um næstu áramót, að vísu meirihluti hennar. Eftir sitja margir á 20. öldinni og sumir verða í þann mund að fara inn í 19. öldina. Eru þar fremst þeir, sem eru enn að iðnvæða Ísland.

Rétt eins og iðnbyltingin kom til sögunnar í lok 18. aldar og einkenndi 19. öldina, þá hefur þekkingarbyltingin verið að koma til sögunnar í lok 20. aldar og mun einkenna þá 21. Á hverju ári margfaldast atvinna Íslendinga af ótrúlegasta þekkingariðnaði af ýmsu tagi.

Eftir sitja ýmsir byggðastefnumenn, verkalýðsforingjar, helztu afturhaldsmenn stjórnmálanna og ýmsir síðbúnir iðnbyltingarmenn. Þeir vilja reisa álver og orkuver á Héraði, gulltrygg taprekstrarfyrirtæki, niðurgreidd af rafmagnsnotendum og lífeyrissjóðum.

Söngkonan Björk og Guðjón í Oz vita, að Norsk Hydro selur álverinu hráefnið, kaupir afurðir þess, flytur hagnaðinn til sín og ræður alveg, hvað íslenzkir lífeyrissjóðir fá fyrir eignaraðildina. Nútímafólk skilur, að á þekkingaröld þrífast álver helzt í þriðja heiminum.

Á sama tíma og þekkingarfólkið er að fara inn í 21. öldina, sitja Halldór, Finnur og Siv á ofanverðri 18. öld og eru að búa sig undir iðnbyltinguna og 19. öldina. Það hefur því hver sín aldamót til að halda upp á um næstu áramót, hver eftir sínu stigi í þróunarbrautinni.

Tíminn, hann er fugl, sem flýgur hratt. Hann flýgur kannski úr augsýn þér í nótt. Hann er fyrir löngu floginn frá þeim, sem eru enn að troða sér inn í 19. öldina.

Jónas Kristjánsson

DV

Fólk er ekki á einu máli um, hversu þungir dómar eigi að vera. Algengast er, að kvartað sé um, að of vægt sé tekið á afbrotum. Refsingar séu of lágar, enda liggi niðurstöður dómstóla oft í lægri jaðri svigrúmsins, sem löggjafarvaldið hefur markað í lögum frá Alþingi.

Hafa verður í huga, að það er ekki hlutverk refsinga að lækna afbrotamenn. Dómstólar og fangelsi eiga ekki að leika hlutverk sálfræðinga, geðlækna eða meðferðarfulltrúa. Slíkt leiðir þessar stofnanir í gíslingu afbrotamanna, sem verðu fljótt meðferðarsérfræðingar.

Algengasta orsök afbrota hér á landi er neyzla vímuefna, einkum áfengis, en einnig læknalyfja og ólöglegra fíkniefna. Sumir hallast að því að segja: “Jón greyið, hann var fullur”, rétt eins og stjórnleysi áfengisneyzlunnar losi mann undan ábyrgð á gerðum sínum.

Menn bera áfram ábyrgð á sjálfum sér, þótt þeir hafi misst stjórn á sér, til dæmis vegna ættgengrar fíknar, sem þeir ráða ekki við og mundu ekki ráða við, hversu viljasterkir, sem þeir væru. Reynt er að bjóða þeim meðferð, en það breytir ekki hlutverki refsinga.

Ekki er heldur hlutverk refsinga að hefnast á þeim, sem trufla gangverkið í þjóðfélaginu, þótt slíkt sé heit ósk margra þeirra, sem verða fyrir barðinu á afbrotamönnum. Við erum komin fram úr Gamla testamentinu og heimtum ekki einu sinni tönn fyrir tönn.

Þegar fyrst var farið að skrá lagabálka, þótti eðlilegt að vana kynferðisglæpamenn, handhöggva þjófa og hálshöggva ofbeldismenn. Þetta tíðkast ekki lengur. Enn eimir þó eftir af þeirri hugsun, að markmið refsinga sé að fæla aðra frá því að feta í fótspor afbrotamanna.

Fátt bendir til, að lengd eða harka refsinga fæli fólk frá afbrotum, allra sízt í þjóðfélagi, þar sem meirihluti afbrota er framinn af ungum körlum, sem hafa misst stjórn á sér af völdum löglegrar áfengisneyzlu. Við fækkum ekki glæpamönnum með því að herða dóma.

Raunverulegt hlutverk refsinga er fyrst og fremst að losa þjóðfélagið undan þjáningunni af umgengni við síbrotamenn. Með refsingum er verið að taka þá úr umferð í samræmi við það grundvallarhlutverk ríkisins að gæta lífs og lima borgaranna, öryggis og eigna þeirra.

Í mörgum tilvikum eldast afbrotin af mönnum, en í öðrum tilvikum ekki. Afbrot fylgja gjarna ungum karlmönnum, sem ekki eru búnir að festa ráð sitt. Sumir þeirra vaxa aldrei upp úr rugli sínu. Í báðum tilvikum ber ríkinu að sjá um, að þeir skaði ekki aðra.

Þess vegna ber að taka vægt á fyrsta afbroti og hækka gjaldskrána síðan, þegar afbrotunum fjölgar og fara að lokum upp í efri jaðar heimilda um refsingar. Mikilvægt er, að refsing komi fljótt eftir fyrsta brot, en menn safni ekki upp hundrað afbrotum fyrir fyrstu afplánun.

Jafn mikilvægt er, að dómstólar veiti ekki neins konar magnafslætti af afbrotum, til dæmis með því að slengja mörgum afbrotamálum í einn pakka og líta á þau sameiginlega sem eitt brot. Slíkt hvetur afbrotamenn til að vera sem afkastamestir á sem stytztum tíma.

Ekki þýðir að fórna höndum og haga sér eins og refsingar séu tilgangslausar, þegar menn gerast síbrotamenn. Ríkinu ber skylda til að taka slíka menn úr umferð og því ber ekki síður skylda til að taka þá úr umferð ævilangt, ef þeir hætta ekki afbrotaferli sínum.

Tilgangur ríkisins er að gæta öryggis borgaranna og gangverksins í þjóðfélaginu. Refsingar eiga að miðast við það og fela því hvorki í sér hefnd né lækningu.

Jónas Kristjánsson

DV

Það stingur í augu í fréttum af hótunum handrukkara og fíkniefnasala við foreldra og aðra ættingja fíkniefnaneytenda, hversu lítinn stuðning fólk hefur af lögreglunni. Hún kemur seint og illa á vettvang og fylgir ekki slóðinni frá handrukkurum til fíkniefnakónga.

Tökum dæmi af drengnum, sem varð að sæta pyndingum, meðan bróðir hans varð að bíða eftir lögreglunni í 20­30 mínútur í bíl fyrir utan. Nokkrum dögum síðar neitaði lögreglan að hjálpa yngri bræðrum drengsins milli húsa undan hótunum ofbeldismanna.

Tökum dæmi af lögreglunni, sem fékk játningu tveggja handrukkara og sleppti þeim síðan, í stað þess að óska eftir gæzluvarðhaldi til að geta rakið slóðina til þeirra, sem gera þá út. Það er eins og lögreglan á Íslandi átti sig takmarkað á samhengi ofbeldis og fíkniefnasölu.

Marklaust er að segja fólki, að það eigi að kæra handrukkara, þegar það verður þeirra vart. Hver er vörn þessa fólks, sem fær hótanir um, að eignir þeirra verði skemmdar og það jafnvel limlest sjálft? Hvaða ábyrgð tekur lögregla á málum, sem kærð eru til hennar?

Lítt stoðar að vísa til takmarkaðra fjárráða lögreglustöðva. Í þessum efnum er hægt að forgangsraða eins og öðrum. Til dæmis er unnt að fækka fyrirsátum lögreglu til að koma upp um ýmsar ömmur í þjóðfélaginu, sem keyra 15 kílómetrum á klukkustund of hratt.

Hér á landi verður ekki þrengt að möguleikum fíkniefnakónga og handrukkara þeirra, nema lögreglan standi af fullum þunga með þeim, sem kæra. Að öðrum kosti verða það einungis nokkrar hetjur, sem kæra. Hinir borga í kyrrþey og leyfa þjóðfélaginu að grotna.

Ekki tekur betra við hjá dómstólunum. Sá, sem skipulagði ofangreindar pyndingar, slapp við dóm, því að hann var skilgreindur sem vitni, en ekki sem gerandi. Og svo langt gengur ruglið í dómstólunum, að menn fá því vægari dóma, sem brot þeirra verða fleiri.

Í síðustu viku hlutu tveir síbrotamenn lágmarksdóm fyrir rán, þótt þeir hafi verið inni og úti í heilan áratug. Í stað þess að herða dóma við ítrekuð brot, eru dómarnir við neðri mörk lagaákvæða. Þess eru líka dæmi, að dómum sé slengt saman í eins konar afsláttarpakka.

Lögreglu og dómstóla vantar ekki lög eða refsiákvæði. Hvorugt er nýtt til fulls. Alþingi verður ekki sakað um að hafa vanrækt að búa til ramma, sem framkvæmda- og dómsvaldið á þessum sviðum geti farið eftir. Ábyrgðin er hjá þeim, sem forðast að nýta þessa ramma.

Lögreglan veit af tugum handrukkara í fullu starfi. Henni ber skylda til að handsama þá og heimta úrskurði um langvinnt og framlengt gæzluvarðhald, sem verði notað til að fá upplýsingar um fíkniefnasalana, sem hafa þá í vinnu. Lögreglan hefur ekkert betra að gera.

Dómsmálaráðherra og ríkislögreglustjóra ber skylda til að taka yfirmenn lögreglu á teppið og lesa þeim pistilinn. Sömuleiðis er ekki vanþörf á að senda dómurum landsins afrit af lögum, þar sem strikað er undir ákvæði um refsiramma í fíkniefnasölu og handrukkun.

Ríkisvaldið hefur tekið að sér ótal og sum hver illskiljanleg verkefni, en virðist eiga erfitt með að sinna frumskyldu sinni, sem felst í að gæta öryggis borgaranna. Fráleitt er, að ríkisvald, sem veltir 200.000.000.000 krónum á ári, geti ekki sinnt frumskyldu sinni.

Óbótamenn eiga erfitt með að fela sig innan um fámenna þjóð, ef hún ákveður, að þetta gangi ekki lengur. Kominn er tími til að taka þá ákvörðun.

Jónas Kristjánsson

DV

Hollustuvernd ríkisins og heilbrigðisnefndir sveitarfélaga sátu nýlega á lokuðum fundi og úðuðu í sig Holtakjúklingi til að sýna þjóðinni fram á, að kamfýlugerlar væru ekki banvænir. Þótt 80% kjúklinganna væru sýkt, skyldi fólk halda ró sinni og sjóða vel og lengi.

Síðan hefur komið í ljós, að heimsmetið frá í vor hefur haldizt óbreytt fram á vetur. Af hálfu Hollustuverndar og heilbrigðisnefnda hefur alls ekkert verið gert til að draga úr kamfýlunni. Hinn íslenzki heimsmethafi er enn með 80% sýkingu á kjúklingum í verzlunum.

Svona rétt til samanburðar má benda á, að Norðmenn loka kjúklingavinnslu, ef kamfýla fer yfir 10%. Hér er hins vegar ekki lokað, þótt hún haldizt mánuðum saman í 80%. Það er eins og umhverfisráðherra og forstjóri Hollustuverndar lifi í heimi Lísu í Undralandi.

Forstjóri Hollustuverndar lýsti því raunar yfir á átfundinum fræga í haust, að hann liti á hlutverk sitt sem sáttasemjara. Hann hlýtur að hafa átt við, að hann ætlaði að sætta niðurstöður fræðimanna annars vegar og þrönga sérhagsmuni kjúklingabúa hins vegar.

Maður sér forstjórann fyrir sér fá inni í Karphúsinu hjá sáttasemjara ríkisins og hlaupa þar milli herbergja til að bera gagntilboð milli málsaðila. “Ég býð 50% sýkingu”, segir annar málsaðilinn. “Ég býð 20% snyrtingu á niðurstöðum rannsókna”, segir hinn.

Við vitum af mörgum öðrum málum, að nýi umhverfisráðherrann er verri en fyrirrennarar hennar. Aðgerðaleysi hennar kemur því ekki á óvart. Hins vegar er athyglisvert, að forstjóri risavaxinnar Hollustuverndar við Ármúla skuli líta á sig sem stjórnmálamann.

Hollustuvernd er til húsa á tveimur hæðum í stórhýsum við Ármúla. Þar verður ekki þverfótað fyrir starfsfólki. Skrímslið getur samt ekki séð til þess, að kamfýla fari niður fyrir 10% hjá þeim búum, sem mesta hafa sýkingu, eins og gert er í nágrannalöndunum.

Athyglisvert er, að í nýjustu kamfýlutalningu kemur í ljós, að Ísfugl hefur aðeins 5% sýkingu og Fossgerði hvorki meira né minna en 0% sýkingu. Samt er leitun að afurðum þessara búa í venjulegum stórmörkuðum, þar sem 80% sýktir kjúklingar eru í stórum stöflum.

Umhverfisráðherra og forstjóri Hollustuverndar geta því huggað sig við, að spámenn markaðskerfisins telja viðskiptavini sína hallast að kamfýlu, svo framarlega sem tilboðsverð sé á henni, og að íslenzkir neytendur staðfesta þessar spár með því að úða henni í sig.

Fátt er kannski við það að athuga, að neytendur fái alla þá ódýru kamfýlu, sem þeir vilja og að stórmarkaðir þjóni þeirri þörf. Í ljósi þess er í stíl, að Hollustuvernd ríkisins sé stikkfrí í málinu og að fræðimenn sleppi naumlega við að vera reknir fyrir að finna kamfýlu.

Nú hefur komið í ljós, að salmonella hefur aftur stungið sér niður á kjúklingabúum eftir meira en tveggja ára hlé. Tveimur kjúklingabúum var lokað á sínum tíma á kostnað ríkisins, en það virðist ekki hafa dugað, enda er greinilegt, að hreinlætishefðum er ábótavant.

Enn fremur hefur komið í ljós, að kamfýla takmarkast ekki eingöngu við kjúklinga. Hún er einnig hlaupin í aliendur og kalkúna, enda eru þær afurðir meðhöndlaðar í sýktu vinnslustöðvunum. Og það er sama sagan, menn yppta öxlum og segja fólki að sjóða bara lengur.

Allt þetta ferli er í samræmi við veruleikafirringu drottningarinnar í bókinni um Lísu í Undralandi og hentar vel þjóðfélagi, sem er sjálft veruleikafirrt.

Jónas Kristjánsson

DV

Gífurlegur taprekstur verður á fyrirhugaðri Fljótsdalsvirkjun, ef miðað er við núverandi álverð á heimsmarkaði. Reikna má með, að tapið geti numið yfir 10 milljörðum króna á ári, áður en byrjað er að reikna með mengunargjaldi og verðgildi Eyjabakkasvæðisins.

Forstjóri Landsvirkjunar hefur óbeint viðurkennt, að þetta sé rétt, en telur, að álverð og þar af leiðandi orkuverð muni hækka nægilega á næstu árum til að brúa bilið. Þetta getur varla talizt girnilegt veganesti fyrir orkuver, sem meirihluti þjóðarinnar vill feigt.

Skýrsla Landsvirkjunar um málið er fátæklegri en óttazt hafði verið. Hún er samfelld varnarræða, sem afgreiðir ekki út af borðinu neina af röksemdunum gegn byggingu orkuversins. Hún er til þess fallin að styrkja lesendur í þeirri trú, að Fljótsdalsvirkjun sé óráðleg.

Skýrslan gefur engar sannfærandi skýringar á þeirri spá, að orkuverð frá Fljótsdalsvirkjun verði mun hærra en orkuverð til annarrar stóriðju, sem fyrir er í landinu. Fyrirhuguðu álveri á Reyðarfirði mun þó fylgja nýstárlegur kostnaður af tilheyrandi mengunarkvóta.

Hvort sem álverið borgar þennan mengunarkvóta eða ríkið tekur á sig að greiða hann með því að neita sér um hann á einhverju öðru sviði, þá er hann kostnaður, sem lendir á þjóðinni með einhverjum hætti. Nú þegar er hægt að meta, hvaða upphæðir þetta verða.

Með fjölþjóðasamningum gegn mengun mun senn hefjast kaup og sala á rétti til að menga umhverfið. Markaðslögmálin munu fljótlega finna verðlag á þessum kvóta eins og öðrum kvóta. En óhætt er að spá því nú þegar, að kostnaðartölur mengunarkvóta verða háar.

Íslendingar lifa ekki í lausu lofti. Við erum háðari umheiminum en flestar aðrar þjóðir, af því að útflutningur er óvenjulega stór hluti þjóðarframleiðslunnar. Við neyðumst því til að fara að fjölþjóðlegum viðskiptareglum, ef við ætlum áfram að selja sjávarafurðir.

Það er sama, hversu miklar undanþágur við fáum frá mengunarkvóta. Undanþágur hafa sama verðgildi og kvótinn. Hver einasta framkvæmd, sem framkallar mengun, tekur af kvótanum eða undanþágunni og þarf að gera ráð fyrir því í arðsemisútreikningum.

Í ljósi mengunarkvótans er í hæsta máta óráðlegt að gera ráð fyrir, að kaupandi orkunnar fyrir austan geti borgað miklu hærra verð en stóriðja greiðir á Íslandi um þessar mundir. Og þá er enn alveg eftir að meta verðgildi Eyjabakkasvæðisins sem einstæðrar náttúruperlu.

Ekkert samkomulag er um þessar mundir um verðgildi Eyjabakka. Í skýrslu Landsvirkjunar er gert ráð fyrir, að Eyjabakkar kosti ekki krónu. Jón Kristjánsson alþingismaður mundi kannski verðleggja þá upp á túkall og aðrir fara hærra, sumir upp í tugi milljarða.

Til þess að hægt sé að meta arðsemi Fljótsdalsvirkjunar þarf að krónusetja fórnarkostnaðinn af Eyjabökkum. Menn þurfa hreinlega að verðleggja, hvað það kosti að eyðileggja óafturkræft þessa eign afkomenda okkar, sem núverandi kynslóðir hafa fengið til varðveizlu.

Þegar sýnt hefur verið fram á, að upprennandi mengunarkvóti hindri, að Landsvirkjun fái hærra verð fyrir þessa orku en aðra, sem hún hefur á boðstólum, og að Eyjabakkar séu mikils virði í krónum talið, stendur eftir, að árlegt tugmilljarðatap er í uppsiglingu.

Enda er Fljótsdalsvirkjun ekki ætluð arðsemi, heldur er hún leifar af gamalli byggðastefnu í stíl við skurðina, sem grafnir voru á kostnað skattborgaranna.

Jónas Kristjánsson

DV

Utanríkisráðuneytið hefur spurt brezka og rússneska utanríkisráðuneytið um kafbáta þessara ríkja á þeim slóðum, þar sem Suðurlandið fórst fyrir þrettán árum. Það hefur auðvitað fengið þau marklausu svör, að engir slíkir kafbátar hafi verið á þessum stað og tíma.

Annað hvort er utanríkisráðuneyti okkar úti að aka eða að það heldur, að þjóðin sé úti að aka. Menn fá upplýsingar með aðgangi að gögnum, en ekki með því að spyrja þá, sem hafa atvinnu af því að segja ósatt. Allur spurningaleikur ráðuneytanna er því út í hött.

Tilgangslaust er að spyrja innlenda eða erlenda stjórnmálamenn eða embættismenn að því, hvort eitthvað sé satt. Þeir svara bara því, sem hagkvæmt er að svara í það skiptið og hafa ekki einu sinni fyrir því að skoða, hvað segir í gögnum, sem þeir hafa í fórum sínum.

Annað hvort verða menn að fá aðgang að gögnum eða trúa því, sem þeir vilja. Því hafa lýðræðissinnar lengi krafizt, að stjórnkerfið verði gert gegnsætt, svo að menn sjái sjálfir, hvað þar hefur verið að gerast. Liður í því er að opna aðgang að gömlum stjórnvaldsskjölum.

Reglur eru um slíkt í flestum löndum. Í sumar voru opinberuð 40 ára gömul bandarísk gögn, sem sýna, hvar kjarnorkuvopn voru erlendis á þeim tíma. Af meintum ástæðum, sem varða öryggi ríkisins, var strikað yfir nokkur nöfn á listunum, sem voru í stafrófsröð.

Nokkrir sérfræðingar hafa leitt rök að því, að strikað hafi verið yfir nafn Íslands í stafrófsröðinni og aðrir sérfræðingar hafa leitt rök að því, að Ísland hafi átt að vera á allt öðrum lista, en ekki verið þar. Deilan byggist á, að útstrikun nafna gerði allt málið ógegnsætt.

Sá, sem stóð fyrir útstrikuninni, getur ekki síðan fullyrt, að eitthvert annað nafn en Ísland hafi verið strikað út, en því miður geti hann ekki upplýst, hvaða land það sé. Fullyrðingar hans um slík atriði hafa ekkert gildi annað en að færa sönnunarbyrðina til hans sjálfs.

Almennt gildir sú siðaregla, að menn séu saklausir unz sekt þeirra sé sönnuð. Í tilvikum sem þessum gildir hins vegar allt öðru vísi siðaregla. Hún segir, að þeir, sem liggja á upplýsingum, séu sekir, unz sakleysi þeirra sé sannað, væntanlega með birtingu gagnanna.

Þannig geta framkvæmdastjórar Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins ekki sagt, svo trúað sé, að Íslenzk erfðagreining hafi ekki greitt þessum flokkum 15-20 milljónir króna hvorum fyrir sig fyrir að sjá um, að ríkið gefi fyrirtækinu sjúkraskrár landsmanna.

Framkvæmdastjórar flokkanna liggja nefnilega sjálfir á gögnunum, sem sanna eða afsanna málið. Stjórnmálaflokkarnir hafa sjálfir séð um, að fjármál þeirra eru lokuð bók, þótt slíkar bækur hafi verið opnaðar í flestum vestrænum löndum beggja vegna Atlantshafsins.

Við vitum, að kosningabarátta Framsóknarflokksins í vor kostaði 60 milljónir króna. Engin leið er að reikna eðlilegan fjárstuðning við flokkinn upp í meira en 20 milljónir króna. Eftir standa 40 milljónir króna, sem eru greiðslur fyrir óeðlilegan aðgang að ríkisvaldinu.

Marklaus eru svör við fyrirspurnum um kafbáta, kjarnorkuvopn og mútur til stjórnmálaflokka. Við höfum rökstuddan grun fyrir sannleika, því að þeir, sem andmæla, liggja sjálfir á gögnum, sem skýra málið. Það segir sína sögu, að þeir skuli liggja á gögnunum.

Gegnsæi í stjórnmálum og stjórnsýslu með birtingu skjala er leið, sem önnur vestræn ríki eru farin að feta til að byggja upp trúnaðartraust í þjóðfélaginu.

Jónas Kristjánsson

DV

Þegar meirihluti Hæstaréttar sýknaði háskólaprófessor af kæru um gróft kynferðisofbeldi gegn dóttur hans, voru dómararnir að gæta hagsmuna yfirstéttarbróður síns. Þeir létu orð hans standa gegn orði dótturinnar og hirtu ekki um framburð annarra vitna.

Sjaldan hafa atvik verið eins ljós í sifjaspellsmáli og í þessu. Þriðju aðilar báru vitni um afbrotin, svo að meirihluti Hæstaréttar þurfti ekki að velja milli vitnisburðar prófessorsins og dóttur hans. Hann gat tekið mark á framburði vitna, en kaus að gera það ekki.

Röksemdafærsla verjanda prófessorsins til varnar meirihluta Hæstaréttar eftir niðurstöðuna, er bull og þvæla, því að hann einangrar málið við orð eins gegn orði annars. Sú einföldun gefur ranga mynd af málinu í heild. Árásirnar á Hæstarétt voru því sjálfsagðar.

Hæstiréttur hefur almennt ekki verið í góðum málum, síðan hinn sami verjandi skrifaði skammabók um dómstólinn. Hann hefur hvað eftir annað verið sneyptur af betri og æðri dómstólum úti í heimi. Og nú síðast er hann frægur af að hafa sýknað Kio Briggs.

Svo ógeðfellur er Hæstiréttur, að fyrir þremur árum kvað hann upp málamyndadóm yfir margföldum nauðgara og gaf honum stóran afslátt út á, að hann hefði á nauðgunartímanum skaffað fórnardýrinu mat og húsnæði. Slíkir dómarar eru tæpast með réttu ráði.

Þegar Hæstiréttur ýtir lýsingum vitna út af borðinu og talar um prófessorinn sem einhvern einfaldan og skaðlítinn gluggagægi, er hann að misþyrma staðreyndum málsins. Engin skýring er á því önnur en sú, að prófessorinn sé of fínn pappír til að hljóta kynóradóm.

Hér verður ekki farið út í lýsingar vitna á ógeðslegum háttum og atferli prófessorsins, sem er skjólstæðingur meirihluta Hæstaréttar, því að þær eru ekki prenthæfar. Hið sama má raunar segja um sannleikann um meirihluta Hæstaréttar, að hann er ekki prenthæfur.

Því er hér í þessum leiðara aðeins fjallað almennum og fjarlægum orðum um þá staðreynd, að Hæstiréttur hefur til varnar þekktum yfirstéttarmanni nauðgað stúlkunni andlega ofan á þá líkamlegu nauðgun, sem hún hefur mátt þola af hálfu föður síns.

Meirihluti Hæstaréttar hefur nauðgað fleirum en dóttur prófessorsins með stuðningi sínum við prófessorinn. Með dóminum hefur verið hindrað, að fleiri sifjaspell verði kærð hér á landi. Hæstiréttur hefur sagt, að ekki hafi neina þýðingu að kæra slík mál.

Með því að taka mál, þar sem atvik voru óvenjulega skýr, og láta það leiða til sýknunar, er Hæstiréttur að segja öllum þeim, sem á eftir hefðu viljað koma, að leið laga og réttar sé ekki kleif þolendum stórbrotamanna á sviði sifjaspells. Þeir verði að leita annarra leiða.

Staða íslenzkra sifjaspellsmála hefur hingað til verið þannig, að tíundi hluti þeirra hefur verið kærður og tíundi hluti kærðra mála endað með sakfellingu. Það er um það bil einn hundraðasti raunverulegra sifjaspella. Nú mun þetta hlutfall lækka niður í 0,0%.

Hæstiréttur hefur frá öndverðu verið hallur undir yfirvöldin í landinu og yfirstéttina. Sýknudómur meirihlutans í sifjaspellsmálinu er einfalt dæmi um, að Hæstiréttur fer meiri silkihönzkum um prófessora en börn. Hæstiréttur er tæki í höndum yfirstéttarinnar.

Dómur meirihluta Hæstaréttar í sifjaspellsmáli prófessorsins er svo fráleitur, að hann verður ekki skýrður á annan hátt en sem einföld hagsmunagæzla.

Jónas Kristjánsson

DV

Heimsviðskiptastofnunin nýja á við næg vandamál að stríða, þótt Kína verði ekki aðildarríki hennar að sinni. Skaðlegar tilraunir Bandaríkjanna til að draga þetta kröfuharða vandræðaríki inn í glervörubúðina eru til þess eins fallnar að gera illt ástand enn verra.

Reynslan ætti að hafa kennt vestrænum stjórnmálamönnum fyrir löngu, að sumir eru þess eðlis, að ekki borgar sig að smjaðra fyrir þeim og mæla upp í þeim vitleysuna. Slíkt verður bara til þess að auka kröfuhörku og yfirgang þeirra. Kína er gott dæmi um þetta.

Vestrænir stjórnmálamenn eiga erfitt með að komast út úr vinsældaþrá sinni, þegar þeir etja kappi við annars konar stjórnmálamenn á borð við Jiang Zemin eða Saddam Hussein, sem ekki hugsa á sömu nótum og telja sérhverja eftirgjöf verða tilefni aukinnar frekju.

Þetta á ekki frekar við um bandaríska landsfeður en evrópska. Illt var að sjá evrópska landsfeður bugta sig og beygja fyrir sendimanni Kína, sem bætti gráu ofan á svart með því að gefa þeim einkunn fyrir dugnað við að þagga niður í andófsmönnum á götum úti.

Heimsviðskiptastofnunin þarf að gefa sér tíma til að ná áttum í þríhliða viðskiptabardögum Bandaríkjanna, Evrópu og þriðja heimsins, áður en fílar eru leiddir inn í glervörubúðina. Stofnunin þarf að reyna að varðveita ótryggan árangur, sem náðst hefur í viðskiptafrelsi.

Heimsviðskiptastofnunin þarf að fá tíma til að finna, hvernig grænir þjóðhagsreikningar breyta myndinni, sem menn höfðu áður af viðskiptahömlum og viðskiptafrelsi. Stofnunin þarf að finna sér stað í tilverunni, í stað þess að eyða tíma og orku í kínverska landsfeður.

Miklu betra er að bíða eftir hruni stjórnkerfisins í Kína. Kommúnistaflokkur landsins hefur glatað hugmyndafræðinni ekki síður en kommúnistaflokkur Sovétríkjanna á sínum tíma og er ófær um að glíma við nýja hugmyndafræði, sem breiðist út meðal almennings.

Það er ekki að ástæðulausu, að stjórnvöld í Kína ganga berserksgang gegn þarlendum sértrúarsöfnuðum á borð við Falun Gong, sem starfa utan stjórnmála og hafa öðlast það, sem kommúnistaflokkurinn hefur glatað, tiltrú venjulegs og friðsams fólks í öllum stéttum.

Einn góðan veðurdag hrynur stjórnkerfið í Kína eins og það hrundi um daginn í Indónesíu og fyrir áratug í Sovétríkjunum. Þegar þar að kemur, verður vont fyrir vestræna stjórnmálamenn að hafa verið staðnir að því að nudda sér utan í lítt geðuga alræðishyggjumenn.

Það er alveg út í hött að sóa góðum og vestrænum peningum í að fjármagna styrjöld Jeltsíns Rússlandsforseta við óbreytta borgara í Tsjetsjeníu, rétt eins og það var alveg út í hött að sóa amerískum peningum í glæpaherforingja í Indónesíu, Chile og Pakistan.

Með því að ausa peningum um Pakistan í hendur Talebana í Afganistan, tókst Bandaríkjastjórn að framleiða ógnarstjórn í Afganistan, sem tekur flestu fram að viðurstyggð, sem áður hefur sést. Um leið tókst Bandaríkjastjórn að magna Pakistan sem stórvandræðamál.

Í ljósi reynslunnar er óskiljanlegt, að vestrænir landsfeður skuli enn telja heimspólitískt hagkvæmt að ganga erinda alls konar slúbberta og styðja ógnarstjórn þeirra, þótt vitað sé, að þeir láta ekkert af hendi í staðinn og að fyrr eða síðar kemur að skuldadögunum.

Engin vitleysa af þessu tagi er verri en sífelldar tilraunir til að sefa ráðmenn Kína og klóra yfir glæpi þeirra gegn mannkyninu og menningarsögunni.

Jónas Kristjánsson

DV

Stjórnendur skipulags höfuðborgarsvæðisins ganga enn með þá meinloku, að þétta þurfi byggð. Samt eru þéttingarslys fyrir allra augum. Nýleg hús hefta þróun Reykjanesbrautar. Mislæg gatnamót við Höfðabakka- og Skeiðarvogsbrýr varð að hanna í keng af sömu ástæðu.

Byggð höfuðborgarsvæðisins er of þétt, en ekki of strjál. Hún liggur til dæmis of þétt að brautunum, sem voru orðnar yfirlýstar meginæðar höfuðborgarsvæðisins löngu áður en byggt var ofan í þeim. Skipuleggjendur skortir svigrúm til að leiðrétta fyrri mistök sín.

Af svipuðum toga er krafa Sjálfstæðisflokksins um, að Geldinganes verði ekki tekið frá til hafnargerðar, þar sem ekki verði þörf á viðbótum við höfnina næstu tvo til þrjá áratugina. Samt er vitað, að saman eru Eiðsvík og Geldinganesið eina náttúrulega höfnin á svæðinu.

Auðvitað ber borginni að gera ráð fyrir Eiðsvík sem eðlilegu framhaldi hafnarinnar í Kleppsvík og taka Geldinganes frá fyrir hafnarstarfsemi. Ef það verður ekki gert, þarf að gera það annars staðar með miklu meiri tilkostnaði og alls ekki minni strandlengjuspjöllum.

Raunar er sérkennilegt, að það skuli vera framlag stjórnarandstöðunnar í Reykjavík til skipulagsmála borgarinnar að frekar skuli byggja höfn við Álfsnes, þar sem eru fágætar leirur, sem ber að varðveita, en alls ekki moka upp með ærnum og óþörfum tilkostnaði.

Með Kleppsvík og Eiðsvík er vel séð fyrir hafnarþörf Reykjavíkur alla næstu öld. Stutt er í stórskipahafnir í Straumsvík og á Grundartanga. Höfuðborgarsvæðið verður hvort sem er búið að tengja anga sína norður og suður fyrir þær hafnir á fyrstu áratugum aldarinnar.

Svo langt gengur þráhyggjan um þéttingu byggðar, að myndað hefur verið sérstakt hugsjónafélag um að byggja turnhýsi í Vatnsmýri og úti í sjó fyrir Örfirisey. Þessar hugmyndir eru ávísun á umferðaröngþveiti á Miklubraut og aukna þörf fyrir nýjar brautir úti í sjó.

Ágætt er að hafa þétta byggðarpunkta á nokkrum stöðum, einkum í fyrirhuguðum byggðakjörnum höfuðborgarsvæðisins. Sambyggð verzlunar- og þjónustusvæði undir íbúðaturnum gera mörgum kleift að fara flestra sinna ferða í góðu skjóli fyrir veðri og vindum.

Höfuðborgarsvæðið þarf að geta boðið íbúum sínum þennan búsetukost, sem hentar mörgum, um leið og það býður líka upp á strjálli byggð, sem hentar öðrum. Og það er ódýrara að þétta strjála byggð en að rífa þétta byggð, ef þarfir svæðisins breytast á löngum tíma.

Höfuðborgarsvæðið hefur gott svigrúm til vaxtar og þarf ekki að þétta byggðina umfram eðlilegar þarfir fyrir þétta byggð. Reykjavík hefur aðgang að miklu byggingarlandi á Álfsnesi og Kjalarnesi og Hafnarfjörður ekki síðri aðgang að landi allt suður fyrir Straumsvík.

Ekkert ætti að vera því til fyrirstöðu, að byggðin á suðvesturhorninu verði um síðir eins og perlur á festi, allt frá Reykjanesbæ í Borgarnes, svo framarlega sem fjarlægðin frá Kvosinni í Reykjavík til endimarkanna verði ekki meiri en klukkutími á góðri hraðbraut.

Náttúrulegar aðstæður kalla á perlufestarbyggð á þessu svæði. Ekki er hægt að byggja inn í land vegna vatnsbúskapar og veðurfars. Þess vegna ber að fara varlega í ráðagerðir um að byggja inn á Hólmsheiði. Betra er að nýta fegurð og andrými strandlengjunnar.

Þráhyggja um þéttingu byggðar hefur þegar takmarkað skipulagskosti og valdið miklum framkvæmdakostnaði. Þessari þráhyggju má gjarna fara að linna.

Jónas Kristjánsson

DV