Þingeyri var fram eftir þessari öld eitt grónasta og öflugasta sjávarpláss landsins, en rambar nú á barmi fólkseyðingar eftir aðeins fimmtán ára undanhald. Allt fram á þetta ár þurfi tugi erlends fiskvinnslufólks til þjóna færiböndunum, sem nú hafa hljóðnað.

Bilunareinkenni Þingeyrar byrjuðu að koma í ljós árið 1983, þegar Sléttanesið var smíðað á Akureyri fyrir helmingi meiri peninga en áætlað hafði verið. Aðild Kaupfélags Dýrfirðinga að þjóðrembu íslenzkra skipasmíða var upphafið að undanhaldi staðarins.

Nýkomnir raunvextir á Íslandi hindruðu, að skuldir gufuðu upp. Kaupfélögin og samband þeirra höfðu haft óvenjulega greiðan aðgang að gjafalánum fyrri tíma og áttu erfitt með að fóta sig í heilbrigðu vaxtakerfi. Þannig varð Sléttanesið að myllusteini Þingeyrar.

Kvótakerfið hélt innreið sína um svipað leyti. Eins og fleiri stjórnendur á Vestfjörðum áttu stjórnendur sjávarútvegsins á Þingeyri erfitt með að laga sig að breytingunni. Þeir kunnu ekki að hagræða með því að kaupa og selja kvóta eftir aðstæðum hverju sinni.

Íbúar staðarins tóku þátt í einum dýrasta þætti byggðagildrunnar árið 1995 með því að slá saman í hlutafé til að bjarga útgerð Sléttanessins. Byggðagildra er íslenzkt fyrirbæri, sem felur í sér, að staðbundnu krabbameini er dreift um allt bæjarfélagið.

Sveitarfélög nota útsvarsfé í hlutabréf í stað þjónustu við bæjarbúa. Skólarnir versna og koma unga fólkinu ekki til mennta. Íbúarnir safna saman í hlutafé í stað þess að spara. Lífeyrissjóðir fjárfesta í lélegum heimafyrirtækjum í stað þess að varðveita lífeyri fólks.

Göng til Ísafjarðar og aðild að nýju sveitarfélagi urðu Þingeyri ekki til hjálpar. Reksturinn flutti í nokkrum áföngum til Ísafjarðar og sumpart til Eyjafjarðar. Fólkið sat eftir og vildi ekki sækja vinnu til Ísafjarðar, þótt Hafnfirðingar sæki vinnu til Reykjavíkur.

Þótt Þingeyringar hafi um fimmtán ára skeið fallið í flestar gryfjur byggðaröskunar, hefur verið nóg að gera í plássinu fram á þetta ár. Sjötíu Pólverjar voru í hópi þeirra, sem urðu atvinnulausir, þegar erfiður rekstur Rauðsíðu var stöðvaður í síðasta mánuði.

Fólkið situr eftir með uppgufaðan sparnað í verðlausum húsum og hlutabréfum og börnin eru vanmenntuð til að taka þátt í atvinnuævintýrum nútímans. Opinberir sjóðir munu koma til skjalanna, en þeir lækna ekki mein þeirra, sem eru bitrir og fastir í fortíðinni.

Þjóðfélagið gerir ráð fyrir, að nýjar hátekjugreinar fyrir sunnan leysi færibandavinnu sjávarplássa af hólmi. Það gerir ráð fyrir, að kvótinn safnist á færri hendur og endi allur að lokum í kvosinni í Reykjavík. Þjóðfélagið hefur sagt skilið við lífshætti sveita og sjávarsíðu.

Þeir, sem eru fljótir að átta sig á þessu og hafa sveigjanleika til að flytja sig inn í sólskinið, ná forskoti fyrir sig og afkomendur sína, meðan aðrir streitast í byggðagildrunni og brenna verðmætum. Segullinn fyrir sunnan er Íslandssaga tuttugustu aldar í hnotskurn.

Þetta ferli hefur ekki verið framleitt af vondum stjórnmálamönnum með vonda vexti og vondan kvóta. Það hefur verið eins konar náttúrulögmál, óhjákvæmileg afleiðing þess, að Íslendingar hafa viljað fylgja nágrannaþjóðum sínum á siglingu frá fortíð til framtíðar.

Örlagavaldurinn í óláni Þingeyrar er atvinnusagan sjálf, þar sem sumir berjast og brotna, en aðrir láta sig berast með straumnum til áður óþekktra tækifæra.

Jónas Kristjánsson

DV

Flug rússneskra sprengjuflugvéla umhverfis Ísland löngu eftir lok kalda stríðsins vekur grunsemdir um, að yfirvöld í Rússlandi hafi ekki stjórn á herforingjum sínum. Flugið stríðir gegn anda núverandi samstarfs vesturveldanna og Rússlands í öryggismálum Evrópu.

Flugið minnir á hraðferð nokkur hundruð rússneska hermanna frá Bosníu um Serbíu til flugvallarins í Pristina í Kosovo. Ferðalagið kom utanríkisráðherra Rússlands og öðrum samningamönnum Rússa jafnmikið á óvart og það kom ráðamönnum vesturveldanna.

Síðar hefur komið í ljós, að rússneskir herforingjar ætluðu að nota flugvöllinn til að taka á móti fjölmennu herliði rússnesku. Ráðagerðin hrundi, af því að fyrrverandi fylgiríki Sovétríkjanna sálugu neituðu flugher Rússa um leyfi til að nota lofthelgi sína.

Þessi krókur á móti bragði lokaði rússnesku hermennina frá Bosníu inni í greni þeirra á flugvellinum. Þeir fengu hvorki liðsauka né birgðir úr lofti og urðu loks að leita á náðir Breta um vistir. Á meðan hafa hermenn vesturveldanna komið sér fyrir um alla Kosovo.

Víðar um heim valda athafnasamir herforingjar stjórnvöldum sínum vandræðum. Alvarlegasta dæmið um það er innrás nokkur hundruð hermanna frá Pakistan inn á yfirráðasvæði Indlands í Kasmír-fjöllum, sem auðveldlega gæti leitt til kjarnorkustríðs.

Á Vesturlöndum er ekki tekið mark á fullyrðingum Pakistana um, að þetta séu sjálfstæðir skæruliðar. Raunar er talið, að herforingjar í Pakistan hafi verið að skipuleggja aðgerðina á sama tíma og leiðtogar Indlands og Pakistans hittust í vetur til að efla frið landanna.

Sem betur fer hafa indverskir ráðamenn tekið af æsingslausri festu á málinu, svo að vandinn hefur ekki stigmagnazt. En Pakistan hefur orðið sér til minnkunar á alþjóðlegum vettvangi og mun hér eftir eiga erfitt með að ljúga út efnahagsstuðning frá vesturveldunum.

Indónesía er þriðja dæmið um, að óeirnir herforingjar gangi lausir. Stjórnvöld landsins ákváðu að leyfa íbúum Austur-Tímor að greiða atkvæði um aðild að Indónesíu eða sjálfstæði. Herinn í Indónesíu hefur leynt og ljóst reynt að grafa undan þessari ákvörðun stjórnvalda.

Herinn hefur vopnað glæpasveitir landnema og horfir aðgerðalaus á, þegar þær vaða um með brennum og morðum. Hann hefst ekki einu sinni að, þegar ráðist er á samþykktar eftirlitsstöðvar Sameinuðu þjóðanna og einn fulltrúi þeirra meira að segja drepinn.

Herinn í Indónesíu er að reyna að hindra samstarf stjórnvalda landsins við Sameinuðu þjóðirnar um Tímor. Herinn í Pakistan er að reyna að hindra landamærasamstarf við Indland. Herinn í Rússlandi er að reyna að hindra samstarf við vesturveldin í öryggismálum.

Í öllum þremur ríkjunum eru stjórnvöld veikburða, einkum vegna spillingar og efnahagserfiðleika. Herforingjar nota sér vesaldóm borgaralegra stjórnvalda og fara sínu fram án samráðs við þau og í trássi við tilraunir þeirra til að efla frið við umheiminn.

Svo aum geta stjórnvöld orðið, að Jeltsín forseti þykist eftir á hafa vitað um kappakstursmálið og verðlaunar herforingjann með auknum titlum. Ef hann hefði beðið í nokkra daga, hefði hann komizt að raun um, að ævintýramennska hersins færi út um þúfur.

Það rýrir öryggi jafnvel hér langt norður í höfum, að herforingjar gangi í auknum mæli lausir og tefli tapskákir sínar þvert á skákir borgaralegra stjórnvalda.

Jónas Kristjánsson

DV

Við söfnum sjálf til elliáranna hér á landi, ólíkt flestum öðrum þjóðum, sem annað hvort búa við ótryggt ævikvöld eða treysta meira eða minna á gegnumstreymi lífeyris á vegum opinberra aðila. Unga fólkið á Íslandi er ekki lengur að safna lífeyri fyrir gamla fólkið.

Málin hafa fallið hratt í þennan farveg, síðan farið var að miða lífeyrisgreiðslur við raunverulegar tekjur, en ekki strípaða taxta; síðan lífeyrisprósentan var hækkuð um 2,2 stig; og síðan farið var að bæta séreignasjóðum og séreignadeildum ofan á eldra sameignarkerfi.

Gegnumstreymi er algengt lífeyriskerfi á Vesturlöndum. Tekið er af þeim, sem eru á atvinnualdri, til að greiða þeim, sem eru hættir að vinna. Þetta gengur vel, þegar aldursskipting þjóðar er þannig, að hlutfall eftirlaunafólks af heildarmannfjölda er fremur lágt.

Eftir því sem þjóðir eldast, svo sem gerzt hefur hratt á Vesturlöndum, minnka líkur á, að starfandi fólk geti staðið undir eftirlaunum aldraðra. Opinbera lífeyriskerfið sligast að lokum hreinlega undir þunga gegnumstreymis, sem virtist svo ódýrt og þægilegt í fyrstu.

Hollendingar og Bretar hafa gengið þjóða lengst í að reka lífeyriskerfið á raunverulegum sparnaði liðins tíma. Við komum í þriðja sæti, næst á undan Svíum og Írum. Þetta eru þær þjóðir, er búa við traustan lífeyri, sem mun standast ágjöf breyttrar aldursskiptingar.

Mikill og raunverulegur lífeyrissparnaður að okkar hætti safnar enn fremur lausu og dreifðu fjármagni í öfluga sjóði, sem taka þátt í að efla atvinnulífið. Íslenzki hlutabréfamarkaðurinn hefur á síðustu árum einkennzt af mikilli og öflugri þátttöku lífeyrissjóða.

Mikilvægt er þó, að lífeyrissjóðir gangi ekki of langt í eltingaleik við skammtímahagsmuni. Samkeppni um arðsemi má ekki leiða til áhættusamra fjárfestinga, sem stríða beinlínis gegn þeirri grundvallarforsendu lífeyrissjóða að skila höfuðstólnum langt inn í framtíðina.

Við uppsöfnunarkerfi lífeyrismála okkar bætist svo, að fyrir löngu var hætt að niðurgreiða byggingalán. Fólk getur ekki lengur reist sér húsnæði fyrir lánsfé, sem brennur upp. Við erum fyrir löngu hætt að velta vandamálum neikvæðra vaxta inn í framtíðina.

Uppsöfnun lífeyris og jákvæðir húsnæðisvextir stuðla beint og óbeint að jafnvægi milli kynslóða á mælikvarða svokallaðra kynslóðareikninga. Við erum nokkurn veginn hætt að senda ungu fólki og ófæddum börnum reikninginn fyrir að lifa sjálf um efni fram.

Árið 1995 hefðu skattar okkar þurft að vera 5% hærri til að núverandi kynslóðir standi sjálfar undir opinberum rekstri. Talan hefur síðan lækkað og er líklega í núlli um þessar mundir. Það þýðir, að við erum hætt að senda reikninga til ófæddra barna og barnabarna.

Fáar þjóðir hafa borið gæfu til að draga úr þessu gegnumstreymi skatta milli kynslóða. Írar, Bretar og Danir, Nýsjálendingar, Ástralir og Kanadamenn eru í álíka góðum málum og við í opinberum rekstri, nálægt hinu eftirsóknarverða núlli í kostnaðarjafnvægi kynslóðanna.

Hér eftir verður erfiðara fyrir skammtímasinnaða stjórnmálamenn að sukka í samneyzlu og opinberum fjárfestingum eins og tíðkaðist fyrr á áratugum. Við erum orðin meðvituð um, að halli á ríkisbúskapnum jafngildir álögum á ófædda afkomendur okkar.

Í fornöld seldi fólk börn sín í ánauð til að afla brauðs. Við mætum hins vegar nýrri öld með hreinu borði. Við erum hætt að hlaða byrðum á afkomendur okkar.

Jónas Kristjánsson

DV

Sagt er, að pabba-bílskúrar séu fullir af rusli, en mömmu-bílskúrar séu auðir og hreinir. Þess vegna séu hinir síðarnefndu kjörnir staðir til að stofna bílskúrsfyrirtæki ungra tölvuáhugamanna. Þannig hafa undrafyrirtæki verið stofnuð í Ameríku og á Íslandi.

Miklar fjárfestingar eru ekki lengur forsenda vaxtar í atvinnulífinu. Gömlu, vélvæddu atvinnugreinarnar eru á undanhaldi fyrir hávaxtargreinum, þar sem fátt er áþreifanlegt. Tveggja manna bílskúrsfyrirtæki verður á fjórum árum að 140 manna hálaunafyrirtæki.

Danir eru gott dæmi um þjóð, sem á lítið af auðlindum, öðrum en þeim, sem búa í höfði fólksins í landinu. Þeir hafa í staðinn skarað fram úr í hugmyndaauðgi og kaupsýslu. Áður fyrr seldu þeir danska hönnun og nú selja þeir danska forritun af miklum krafti.

Kaupsýsla er kjarni málsins. Hún hefur sígildið umfram vaxtargreinar hvers tíma. Hún selur bíla, þegar þeir eru vaxtargreinin; tæknihönnun, þegar hún er vaxtargreinin; tölvuforritun, þegar hún er vaxtargreinin; umhverfisvernd, þegar hún er vaxtargreinin.

Þjóð, sem sameinar kaupsýslu og framleiðslu huglægra verðmæta í vaxtargreinum hvers tíma, er ofan á í lífinu. Þjóð, sem heldur verndarhendi yfir gömlum og úreltum atvinnugreinum á borð við landbúnað, fiskvinnslu og áliðnað er á undanhaldi í tilverunni.

Við sjáum af hreyfingu fyrirtækja milli landa, hvar stöðnunin er að halda innreið sína. Lélegar eru greinar, sem flýja frá Vesturlöndum til Japans. Verri eru greinar, sem flýja frá Japan til Suður-Kóreu. Verstar eru greinar, sem flýja frá Suður-Kóreu til Malasíu.

Þannig eru skipasmíðar og áliðnaður meðal þeirra greina, sem gefa minnst af sér, þótt fjárfesting sé mikil. Slíkar greinar flytjast til þróunarlandanna. Framleiðsla vélbúnaðar fer bil beggja og flyzt til nýríku þjóðanna. En framleiðsla hugbúnaðar er vestræn sem fyrr.

Við eigum að haga skólamálum okkar í samræmi við það, sem við höfum séð gerast í heiminum og sjáum vera að gerast. Við eigum að stórauka fræðslu á sviðum kaupsýslu og forritunar, hönnunar og umhverfismála, því að þetta eru vaxtargreinar nánustu framtíðar.

Því miður er skólakerfi okkar staðnað í fúski og leikjum Piagets, eins og komið hefur fram í fjölþjóðlegum samanburði. Með einkarekstri skóla eða með öðrum þeim hætti, sem hristir upp í skólakerfinu, þarf að gera skóla hæfa til að búa fólk undir líf í framtíðinni.

Við þurfum skóla, er skila frá sér fólki, sem þekkir kaupsýslu upp á sína tíu fingur; leysir forritunarvandamál eins og ekkert sé; hannar áþreifanlega og óáþreifanlega hluti á þann hátt, að allir vilja eiga; og kann að varðveita einstætt vistkerfi okkar fyrir stóriðju.

Með einni snjallri hugmynd er rifið upp úr engu fyrirtæki, sem veitir jafnmörgum vinnu og eitt stykki álver; borgar tvöfalt meira kaup en álverið; notar lítið af takmörkuðum auðlindum; kostar enga milljarða í fjárfestingu; og heimtar ekki, að Eyjabökkum sé fórnað.

Með vel menntuðu fólki í kaupsýslu og forritun hafa verið rifin og verða rifin upp úr engu ótal fyrirtæki, sem eru margfalt verðmeiri en samanlagðir villtustu stóriðjudraumar hættulegustu stjórnmálamanna landsins, sem vilja halda þjóðinni á frumframleiðslustigi.

Ódýrasta og arðbærasta leiðin inn í óvissa framtíð er ungt fólk, sem kann til verka í nýjum atvinnugreinum og hefur aðgang að ígildi mömmubílskúrs.

Jónas Kristjánsson

DV

Leiðtogar vesturveldanna og einkum Bandaríkjanna leggja mikla áherzlu á að sleikja fýluna úr ráðamönnum Rússlands með því að fjölyrða um mikilvægi landsins og leiðtoga þess í heimsmálunum. Þeir hafa gert Rússland að heiðursfélaga í klúbbi sjö helztu iðnríkja heims.

Rússland hefur ekki efnahagsburði til að verða áttunda ríkið í þessum hópi. Það hefur raunar ekki lengur burði til að vera heimsveldi, því að vígvélar þess hafa lamazt vegna þjófnaðar og skorts á viðhaldi. Rússland hefur breytzt í betlara fyrir dyrum alþjóðabanka.

Rússland getur ekki einu sinni komið hermönnum til Kosovo, af því að fyrrverandi leppríki þess í Varsjárbandalaginu sáluga neita því um rétt til yfirflugs. Rússland varð að flytja 200 hermenn frá Bosníu til Kosovo til að geta sagt, að Rússland væri með á taflborðinu.

Landinu er stjórnað af fársjúkum fyllirafti, sem magnar óreiðuna með því að ráða og reka ráðherra í tíma og ótíma. Glæpamenn hafa komizt yfir eignir ríkisins og mestan hluta þróunaraðstoðarinnar. Rússneska þingið er málfundaklúbbur, sem setur ekki lög.

Samt heimtar Rússland virðingu og fær hana í orði kveðnu. Það er ekki virðing af völdum ógnar, heldur virðing af völdum pirrings. Rússland ógnar ekki lengur neinum, en getur valdið ýmsum vandræðum, sem aðrir vilja forðast. Þetta heitir pirringsgildi á fagmáli.

Vesturveldin vilja, að Rússar reyni að hafa áhrif á Serba, þótt reynslan sýni, að það eru fremur Serbar, sem stjórna Rússum. Vesturveldin vilja, að Rússar styðji Rómarfrið nútímans og auðveldi vesturveldunum að innleiða vestræn gildi víðs vegar um heim.

Vesturveldin vilja draga úr biturð og reiði Rússlands með því að efla þess hag og sýna því virðingu. Hingað til hefur þetta ekki gengið upp. Rússland verður fátækara með hverjum deginum sem líður. Biturð Rússlands og reiði vex í sífellu og þar með pirringsgildi þess.

Heiðra skaltu skálkinn, svo að hann skaði þig ekki, segir spakmælið, sem vesturveldin hafa að leiðarljósi í samskiptum við Rússland og ýmis önnur lönd, sem eru til vandræða, til dæmis Pakistan, sem hvað eftir annað hefur efnt til ófriðar á landamærum Indlands.

Til langs tíma litið kunna að gagnast þessar aðferðir við að beita sálgæzlu í heimsmálunum. Það hlýtur að minnsta kosti að vera markmiðið, því að skammtímagagnið hefur ekki reynzt vera mikið. Ef til vill verða menn smám saman fínir menn af fínimannsleik.

Slíkri sálgæzlu má líka beita við smærri lönd, sem hafa pirringsgildi. Norður í Atlantshafi er til dæmis stórauðugt eyríki, sem heimtar að fá að menga heiminn meira, þegar bláfátæk ríki lofa að menga hann minna, og æsir önnur ríki til að sýna hliðstætt ábyrgðarleysi.

Að hætti vesturveldanna má reyna að sýna slíku ríki með pirringsgildi þá virðingu að taka kvótaerfingjann, sem vill menga heiminn í þágu meintra austfirzkra stóriðjuhagsmuna, og gera hann að stjórnarformanni Evrópuráðsins í þeirri von, að mannasiðirnir leki inn.

Þegar óþekktarormurinn er orðinn háður fínimannsleik í ljóma sjónvarpsvéla, er hægt að reyna að breyta leiknum í raunverulega fínimennsku og segja honum, að eitt auðríkja heims geti ekki hagað sér gagnvart náttúrunni eins og það rambi á hengiflugi gjaldþrots.

Hvar sem skálkar eru heiðraðir, svo að þeir skaði ekki umheiminn, er brýnt, að þess sé sífellt krafizt, að þeir sýni fram á, að þeir séu virðingar verðir.

Jónas Kristjánsson

DV

Að mati Atlantshafsbandalagsins, varnarliðsins á Keflavíkurvelli og ríkisstjórnar Íslands eru hryðjuverk róttækra umhverfissinna einn alvarlegasti ófriður, sem getur steðjað að Íslendingum á næstunni. Þeir hafa sameinazt um heræfingu gegn þessum vágesti.

Róttækur utanríkisráðherra okkar kann að telja, að siga þurfi varnarliðinu á þá tvo þriðju hluta þjóðarinnar, sem eru andvígir uppistöðulóni á Eyjabökkum. Aðrir telja líklegra, að vondu kallar heræfingarinnar séu einhverjir á borð við Paul Watson í Sea Shepherd.

Við megum samt ekki gleyma, að þeir, sem sökktu hvalbátum í Reykjavíkurhöfn, komu til landsins í farþegaflugi um Keflavíkurvöll. Við megum heldur ekki gleyma, að Watson kom hingað sjálfur til að svara til saka, en stjórnvöld höfðu þá ekki lengur áhuga.

Paul Watson er vandræðamaður, en hann getur seint orðið óvinur þjóðarinnar númer eitt. Stjórnvöld hafa játað það sjálf með því að vilja ekki halda honum í fangelsi. Óvinir þjóðarinnar eru á allt öðrum stöðum í litrófinu og allra sízt á róttæka umhverfiskantinum.

Ef ígildi Watsons á vegum ígildis Sea Shepherd vildi vinna hryðjuverk hér á landi, er einfaldast fyrir stjórnvöld að senda yfirlögregluþjóninn í Reykjavík til að taka hann fastan. Sá er þrautþjálfaður í að taka úr umferð ýmsa þá, sem veifa spjöldum á tyllidögum.

Ef yfirlögregluþjónninn í Reykjavík nægir ekki, má senda sýslumanninn í Rangárþingi á vettvang, enda er hann sérfræðingur í að ná upp vafasömum fánum, sem róttækir umhverfissinnar hafa komið fyrir í uppistöðulónum. Þar með ættum við að geta slakað okkur.

Heræfingin Norður-Víkingur á vegum Atlantshafsbandalagsins, varnarliðsins á Keflavíkurvelli og ríkisstjórnar Íslands lyktar hins vegar að krumpuðum ranghugmyndum um lífið og tilveruna. Hún sýnir, hvað atvinnulitlir herforingjar geta látið sér detta í hug.

Íslandi stafar hætta af kjarnorkuslysum austur í Rússlandi, af eyðingu ozon-lagsins og hitabreytingum í andrúmsloftinu. Íslandi stafar hætta af flutningi úrgangsefna með hafstraumum frá Sellafield og úr ruslahaugum í hafinu frá úreltum kjarnorkuverum.

Öll sú hætta, sem fræðilega getur steðjað að Íslandi á næstu árum, stafar af aðgerðum róttækra stóriðjumanna og herforingja víða um heim, en engin af aðgerðum róttækra umhverfissinna. Þáttakendur Norður-Víkings kunna engin ráð við raunverulegum hryðjuverkum.

Mikilvægt gæti verið að æfa viðbrögð við dauðum fiski, sem flýtur upp um allan sjó vegna eiturefna í straumum. Mikilvægt gæti verið að æfa viðbrögð við stórflóðum á landi vegna skemmda á stíflugörðum af völdum eldgosa, hraunrennslis og jarðskjálfta.

Janiver Solana, David Architzel og Halldór Ásgrímsson eru ekki að æfa aðgerðir til að milda áhrif róttækra umhverfishryðjuverka. Þvert á móti eru þeir að æfa aðgerðir gegn ímyndaðri hættu af völdum þeirra, sem vara okkur við hryðjuverkum gegn umhverfinu.

Í bezta lagi er heræfingin Norður-Víkingur vandræðagangur atvinnulítilla og illa gefinna herforingja og í versta lagi er hún yfirlýsing um illa krumpuð viðhorf til lífsins og tilverunnar. Hvort tveggja er málsaðilum til álitshnekkis, sem rétt er að hafa í flimtingum.

Miklu ódýrara og einfaldara er fyrir Janiver, David og Halldór að fara til Kaliforníu og skiptast þar á vöktum um að fylgjast með ferðum og hátterni Pauls.

Jónas Kristjánsson

DV

Tvær helztu röksemdir nýskipaðs umhverfisráðherra fyrir því, að ekki þurfi umhverfismat fyrirhugaðrar Fljótsdalsvirkjunar eru, að Samfylkingin sé klofin í málinu og að nokkrir leiðtogar stjórnarandstöðunnar hafi óbeint samþykkt virkjunina fyrir sex árum.

Kjarni málsins er einmitt sá, að fátt hefur breytzt hraðar en almannarómur í umhverfismálum. Fyrir nokkrum árum hafði umhverfið lítinn forgang og fólk vissi lítið um Eyjabakka, en nú hefur það séð kvikmynd um þá og veit, að þeim má alls ekki sökkva.

Siv Friðleifsdóttir ber jafnlitla virðingu fyrir rökum og umhverfinu. Meintur ágreiningur Samfylkingarinnar um málið felst í slæðingi af atkvæðum á Austfjörðum, sem hafa ekki einu sinni mann á þingi. Aðeins henni dytti í hug að flytja slík rök gegn umhverfismati.

Reynslan sýnir, að nýi umhverfisráðherrann er framgjarnari en títt er um stjórnmálamenn og er þá mikið sagt. Hún mun áreiðanlega fyrr eða síðar leggja til atlögu við orkumálaráðherrann um varaformennsku í Framsóknarflokknum, helzta óvini íslenzkrar náttúru.

Ef það hentar Siv að beita umhverfismálum í slagnum við Finn Ingólfsson, mun hún gera það. Ef það hentar henni að halda friðinn til að grafa undan honum, mun hún gera það. Í báðum tilvikum verða umhverfismálin afgangsstærð á framabraut ráðherrans.

Guðmundur Bjarnason var að því leyti skárri umhverfisráðherra, að hann skammaðist sín fyrir að þurfa að láta umhverfið víkja fyrir landbúnaði að kröfu Framsóknarflokksins. Honum leið svo illa út af þessu, að hann hætti hreinlega afskiptum af stjórnmálum.

Hann lenti hvað eftir annað í úlfakreppu milli stóriðjudrauma flokksins og skyldustarfa sinna sem ráðherra, eins og bezt kom í ljós í afskiptum hans af Ríó-samkomulaginu í umhverfismálum og Kyoto-bókuninni í beinu framhaldi. Hann gat í hvorugan fótinn stigið.

Hinn nýi umhverfisráðherra mun því miður ekki lenda í neinni slíkri úlfakreppu. Hún er áhugalaus í umhverfismálum, að öðru leyti en því sem sá málaflokkur kunni að varða tilraunir hennar til að komast upp fyrir orkumálaráðherra í goggunarröð Framsóknar.

Þeir, sem telja, að varðveita beri Eyjabakka eins og Þjórsárver, eiga því ekki aðeins mikið starf fyrir höndum, heldur harða baráttu. Framsóknarflokkurinn gefur ekki með góðu eftir molana, sem hrjóta af allsnægtaborði framkvæmda við orkuver og stóriðju.

Íslenzkt náttúruverndarfólk þarf ekki aðeins að halda vöku sinni, heldur taka upp andóf til að koma í veg fyrir, að Eyjabökkum verði sökkt sem skiptimynt í goggunarstríði ráðherra orku- og umhverfismála. Eyjabakkar verða ekki varðir með nokkrum ráðstefnum.

Framsóknarmenn munu rægja erlenda stuðningsaðila málsins á borð við World Wildlife Fund og kalla þá öfgahópa, sem ætli að segja Íslendingum fyrir verkum. Það mun falla í kram þjóðernissinnaðra öfgamanna, sem eru fjölmennir meðal kjósenda Framsóknarflokksins.

Staðan er verri en hún var fyrir kosningar. Samkvæmt ummælum umhverfisráðherra telja framsóknarmenn sig hafa upp úr kjörkössunum umboð kjósenda til að gera það, sem þeim þóknast gegn náttúru Íslands, þótt kannanir sýni stuðning fólks við Eyjabakka.

Fyrstu ummæli nýs umhverfisráðherra benda til, að baráttan gegn hinum pólitísku landeyðingaröflum þurfi að verða óvenjulega hörð á þessu kjörtímabili.

Jónas Kristjánsson

DV

Ríki eiga ekki að fara í þorskastríð með því að beita freigátum eins og múrbrjótum. Léttbyggð skip eru dæmd til að tapa árekstrastríði fyrir varðskipum, sem eru styrkt til siglinga innan um ísjaka. Þannig er sagnfræðin full af reynslu, sem getur nýtzt í nútímanum.

Einn merkasti lærdómur hernaðarsagnfræðinnar er, að ríki eiga ekki að fara í hálf stríð eða kvartstríð. Þau eiga annað hvort að fara í heil stríð eða ekki fara í stríð. Þannig áttu Aþeningar ekki að senda tíu herskip til hjálpar Korkýringum, heldur tvöhundruð eða ekkert.

Ríki, sem hafa ætlað sér með sýndarmennsku að spara sér að fara í stríð, hafa lent í að vera dregin stig af stigi út í fullt stríð, sem varð þeim mun dýrara en það hefði orðið, ef þau hefðu tekið slaginn strax. Þannig varð stríðið um Kosovo lengra en það þurfti að vera.

Það er gömul saga, að gróin og þreytt herveldi hafa ranglega ofmetið eina sérgrein hernaðar, venjulega einhverja aðra en landhernað. Í gamla daga var sjóhernaður talinn allra meina bót, en í seinni tíð hafa ráðamenn þreyttra risavelda tekið trú á lofthernað.

Þannig ímynduðu Aþeningar sér, að ósigrandi floti þeirra mundi þreyta landher Spartverja í Pelopsskagastríðinu. Þannig ímynduðu Rómverjar sér, að yfirburðafloti þeirra mundi þreyta landher Hannibals frá Karþagó. Báðir greiddu ímyndunina dýru verði.

Svipað var uppi á teningunum í aðdraganda heimsstyrjalda tuttugustu aldarinnar. Bretar töldu sér trú um, að þeir gætu teflt þær skákir án marktæks landhers, í fyrra skiptið með flota og í síðari skiptið með flugher. Því urðu þeir að heyja illa undirbúin stríð.

Sagan segir okkur, að stríð er jafn algengt og friður og að friður ver sig ekki sjálfkrafa. Það þarf að verja hann með viðbúnaði. Á þessu flöskuðu Vesturveldin í aðdraganda heimsstyrjalda tuttugustu aldarinnar, en unnu síðar kalda stríðið með því að halda vöku sinni.

Stríð byggjast á því, að oftast eru til ófullnægð herveldi, sem vilja komast ofar í goggunarröðina eða þenja út áhrifasvæðið. Reynslan sýnir, að blóðbaðið verður minna, ef þau eru stöðvuð í upphafi. Þannig áttu Vesturveldin að vera búin að stöðva Serbíu í tæka tíð.

Edward Grey í fyrri heimsstyrjöldinni og Neville Chamberlain í hinni síðari töldu sér og öðrum trú um, að ófullnægða útþenslumenn mætti hafa ofan af villu sinni með þrúkki í stíl kjarasamninga. Þessa villu hafa Vesturveldin endurtekið í tvígang á Balkanskaga.

Ronald Reagan vann hins vegar kalda stríðið með því að yfirkeyra Sovétríkin í viðbúnaði. Þau hrundu af því að Reagan hafði hækkað kostnað þeirra við að leika hlutverk heimsveldis. “Stjörnustríð” Reagans leiddi til þess, að kalda stríðinu lauk án blóðsúthellinga.

Sagan segir líka, að sjónhverfingar vinna ekki stríð. Krústjov varð að gefa eftir í Kúbudeilunni, af því að Kennedy skoðaði spilin á hendi Krústjovs og þau reyndust vera hundar. Þessi reynsla kom Vesturveldunum ekki að gagni í þrúkkinu við Serbíu á Balkanskaga.

Mánuðum og misserum saman höfðu Vesturveldin í hótunum við Serbíu út af yfirgangi hennar í Bosníu og síðan Kosovo. Milosevic Serbíuforseti taldi jafnan, að þetta væru orð án innihalds. Hann reyndist lengst af hafa rétt fyrir sér og gekk sífellt lengra á lagið.

Af þessu má ráða, að stórveldisdagarnir séu taldir, þegar ríki má ekki lengur sjá blóð sinna manna. Það er íhugunarefni fyrir Vesturveldin, einkum Bandaríkin.

Jónas Kristjánsson

DV

Talsmaður Spalar spurði nýlega í fjölmiðlum, hvort slökkviliðið í Reykjavík teldi, að Spölur ætti að borga brunavarnir fyrir það í göngunum í Hvalfirði. Talsmaður Bláa lónsins sagði skömmu síðar í fjölmiðlum, að “fullnægjandi” öryggis væri gætt í lóninu.

Það er tízku hjá mörgum, sem hafa komizt til manna-eða peningaforráða, að vera kokhraustir, þegar vanda ber að höndum. Sjaldgæft er þó, að menn tali af slíkri léttúð á almannafæri um mikinn ábyrgðarhluta eins og þessir tveir hafa hvatvíslega gert að undanförnu.

Hlutur talsmanns Bláa lónsins er að því leyti verri, að Bláa lónið er sagnfræðilega viðurkennd dauðagildra. Þar hafa átta manns farizt á hálfum öðrum áratug eða um það bil einn maður á tveggja ára fresti. Það hæfir ekki aðstandanda þess að tala af léttúð um slík mál.

Þegar næstsíðasta dauðsfallið bar að höndum, lentu talsmenn Bláa lónsins í deilu við eftirlitsaðila, sem töldu öryggi að ýmsu áfátt í lóninu. Tilfærsla lónsins á nýjan stað eftir tvær vikur verður eðlileg afleiðing langvinnrar umræðu um reynsluna af ýmiss konar háska.

Sumir eru drukknir og aðrir veikir. Sumir fara yfir girðingar og aðrir lesa ekki eða geta ekki lesið lesið viðvörunarorð. Lónið er ekki gegnsætt og gufa byrgir mönnum sýn. Dýpi er snögglega breytilegt og hiti er snögglega breytilegur. Allt eru þetta áhættuþættir.

Jafnvel þótt farið sé í hvívetna eftir því, sem samkomulag næst um milli Bláa lónsins og eftirlitsaðila í öryggismálum, er Bláa lónið hættulegur staður. Sagan sannar það og hún sannaði það enn í þessum mánuði, þegar fórst þar útlendingur, sem kunni ekki ensku.

Rökfræðilega er út í hött að fullyrða, að öryggi sé í lagi, þegar fólk ferst á stað, þar sem margir hafa áður farizt. Aðstandendur hafa einfaldlega ekki sett sér nógu harðar öryggiskröfur og magna með hverju mannslátinu hættuna á, að Bláa lónið verði illræmt.

Hvalfjarðargöngin eru ekki sagnfræðileg dauðagildra, því að þar hefur ekkert slys orðið. Umræðan um öryggismálin þar stafar af slysum í hliðstæðum göngum í frönsku Ölpunum. Verið er ræða um, hvort byrgja eigi brunninn áður en barnið dettur í hann.

Bent hefur verið á, að öryggisreglur í göngunum séu vægari en gengur og gerist í Evrópu vestanverðri. Deilt er um, hvort takmarka eigi enn frekar umferð bíla með hættuleg efni eða hvort hreinlega eigi að láta slíka umferð fara inn fyrir fjörðinn fremur en nota göngin.

Þegar reist er mannvirki, sem kallar á allt aðrar og meiri kröfur um brunavarnar en þau mannvirki, sem fyrir eru, hlýtur sá, sem rekur mannvirkið að bera ábyrgð á brunavörnum. Það ber vitni léttúðar að vísa til slökkviliðsins í Reykjavík um öryggi í göngunum.

Slökkviliðið í Reykjavík er útbúið til brunavarna í Reykjavík. Borgin getur með reglugerðum takmarkað frelsi manna til að reisa mannvirki, sem gera meiri kröfur um brunavarnir en slökkviliðið ræður við. Borgin hefur ekkert slíkt vald yfir Hvalfjarðargöngum.

Það er léttúðugt af talsmanni Spalar að segja Reykjavík eiga að kosta brunavarnir í Hvalfirði. Hann gæti rétt eins sagt, að Akranes ætti að borga brúsann. Auðvitað eiga brunavarnir í göngunum fyrst og fremst að vera hluti kostnaðar við gerð nýstárlegs mannvirkis.

Það vekur óhug, að menn í áhrifastöðum á viðkvæmum öryggissviðum skuli tala af eins fullkomnu gáleysi og talsmenn Spalar og Bláa lónsins hafa gert.

Jónas Kristjánsson

DV

Þegar Þýzkaland lá í rústum eftir síðari heimsstyrjöldina, ákváðu Vesturveldin og þeir, sem tóku völd í vesturhluta landsins eftir stríð, sameiginlega, að í senn yrðu Vestur-Þjóðverjar heilaþvegnir og Vestur-Þýzkaland yrði endurreist eins og Vestur-Evrópa öll.

Heilaþvotturinn fólst einkum í að stimpla lýðræðishyggju í fólk. Hann gekk lengst í nýjum her Vestur-Þýzkalands, sem nú er her sameinaðs Þýzkalands. Þar voru mönnum ekki síður kennd borgaraleg hugmyndafræði lýðræðis en hefðbundin hermennska.

Árangurinn var frábær. Þjóðverjar tóku mikilvæga stöðu í hópi vestrænna lýðræðisþjóða, höfðu frumkvæði að félagslegum markaðsbúskap og urðu að lokum feiknarlega ríkir og voldugir. Enginn efast lengur í alvöru um, að Þjóðverjar séu sannfærð lýðræðisþjóð.

Lakar tókst til með Japani, enda kom MacArthur hershöfðingi í veg fyrir hliðstæðan heilaþvott þar. Lögð var meiri áherzla á að koma upp formum lýðræðis en innihaldi. Japanir héldu áfram að trúa lygum um stríðið og halda þeim í kennslubókum að æskunni.

Þess vegna hefur Japönum ekki tekizt að finna sér trausta stöðu í umheiminum eins og Þjóðverjar. Japanir eru enn hataðir af nágrannaþjóðunum, sem eru dauðhræddar við þá. Þeir geta ekki tekið pólitíska forustu í sínum heimshluta eins og Þjóðverjar geta.

Í báðum tilvikum byggðist breytingin á skilyrðislausri uppgjöf þeirra, sem báru ábyrgð á óförunum. Ekkert slíkt er uppi á teningnum í Serbíu. Þar hefur Slobodan Milosevic raunar unnið hálfan sigur, því að niðurstaðan er honum mildari en Rambouillet-samkomulagið.

Hann hefur losnað við meirihluta íbúa Kosovo úr landi. Von Atlantshafsbandalagsins um jafntefli í stríðinu byggist á, að allur þorri þessa fólks treysti sér til að hverfa aftur til fyrri heimkynna sinna. En Vesturveldin hafa enga aðstöðu til heilaþvottar á Serbum.

Með tilvísun til sagnfræðinnar er heimskulegt af ráðamönnum Vesturlanda að tönnlast á því, að ekki verði veitt nein aðstoð við uppbyggingu í Serbíu fyrr en Milosevic sé farinn frá. Það er botnlaus misskilningur, að Milosevic einn sé vandamál umheims Serbíu.

Það er þjóðin sjálf, sem er vandamál. Hún þarf á heilaþvotti að halda. Serbar eru rumpulýður Balkanskaga, sem hefur verið þar til vandræða öldum saman. Nú síðast hafa Serbar þúsundum saman vaðið um Kosovo sem morðingjar, nauðgarar og brennuvargar.

Það lagar ekki hugarástand Serba, þótt Milosevic fari frá völdum. Margir stjórnmálamenn landsins eru miklu trylltari en hann. Serbar munu nota vestræna peninga, en þeir munu ekki af sjálfsdáðum taka upp neinar vestrænar mannúðar- og vináttuhugsjónir.

Vesturveldin munu ekki hafa annað en vandræði af endurreisn árásar- og útþenslugjarnrar Serbíu, þegar fram í sækir. Forsenda þess, að Serbía verði til friðs í nánasta umhverfi sínu, er að þar fari fram hliðstæður heilaþvottur og í Þýzkalandi fyrir hálfri öld.

Einkum þarf að endurskrifa sagnfræði Serba, sér í lagi sagnfræði styrjalda þeirra í Slóveníu, Króatíu, Bosníu og Kosovo á síðasta áratug. Hreinsa þarf burtu lygarnar og setja inn sannleikann um ótrúlega mannvonzku þeirra, sem þar hafa komið fram fyrir hönd Serba.

Engin ástæða er til að kasta einni einustu evru í Serbíu án þess skilyrðis, að þjóðin verði heilaþvegin og gerð friðsöm og spök að vestrænum lýðræðishætti.

Jónas Kristjánsson

DV

Kaup staðbundinna lífeyrissjóða á hlutafé í fallvöltum fyrirtækjum staðarins er enn einn hnykkurinn á skrúfgangi vítahrings byggðagildrunnar. Nú er röðin komin að árás byggðastefnunnar á lífeyrissparnað þeirra, sem eru svo óheppnir að búa í halloka sjávarplássum.

Lífeyrissjóður Vestmannaeyja hefur fjárfest í Vinnslustöðinni, sem stendur höllum fæti. Lífeyrissjóður Vestfjarða hefur fjárfest í Básafelli, sem stendur höllum fæti. Ef þessi fyrirtæki falla, rýrna tekjur margra sjóðfélaga um leið og verðgildi ævisparnaðar þeirra rýrnar.

Það er skylda lífeyrissjóða að taka litla áhættu og dreifa þeirri áhættu, sem þeir taka. Staðbundnir lífeyrissjóðir eiga sízt af öllu að fjárfesta í heimafyrirtækjum, því að sveiflur í atvinnulífi staðarins fara saman við sveiflur í efnahag staðarfólks, sem á lífeyrinn.

Lífeyrissjóður, sem fjárfestir sérstaklega í heimabyggð, setur of mörg egg í veikbyggða körfu. Hann vanrækir lífeyrishagsmuni sjóðfélaga í þágu byggðapólitískra hagsmuna, sem ekki eru á verksviði lífeyrissjóða. Slíkur sjóður misnotar ævisparnað almennings.

Byggðastefnan ræðst með fjölbreyttum hætti að hagsmunum íbúa sjávarplássa, sem eru á undanhaldi. Sveitarfélög nota útsvarstekjur til að fjárfesta í fallvöltum fyrirtækjum í björgunarskyni í stað þess að nota þær til að bæta þjónustu við fólk og gera líf þess þægilegra.

Sagan sýnir, að slíkar fjárfestingar hafa tilhneigingu til að gufa upp og verða að engu. Íbúarnir hafa jafnframt farið á mis við þægindi, sem fallið hafa í skaut íbúum sveitarfélaga, sem ekki hafa tekið þátt í vonlitlum aðgerðum til björgunar fallvöltum fyrirtækjum.

Staðarfólk er jafnframt hvatt til að leggja sjálft fram hlutafé til þessara sömu, fallvöltu fyrirtækja. Víða um land hefur verið skorin upp herör til stuðnings fyrirtækjum, sem talin eru hornsteinar atvinnulífsins. Þetta hlutafé getur fólk ekki notað fyrir sjálft sig.

Með áróðri fyrir bjartsýnisórum eru íbúar þessara sveitarfélaga hvattir til að festa fé sitt í vönduðum og dýrum íbúðarhúsum, sem síðan rýrna að verðgildi og verða að lokum verðlaus með öllu, af því að fólksflótti hefur framkallað offramboð af lausu íbúðarhúsnæði.

Ekki skiptir máli, hvað var til á undan, eggið eða hænan. Aðalatriðið er, að allir þessir þættir snúast á sömu sveif við að herða skrúfganginn í vítahring byggðagildrunnar. Samanlagt magna þeir óhagræði fólks af því að búa á stöðum, þar sem byggðastefna ríkir.

Peningar fólks brenna í óseljanlegum íbúðarhúsum, í verðlausu hlutafé þess í hallærisfyrirtækjum, í útsvarspeningum, sem hverfa í þessum sömu fyrirtækjum og nú síðast einnig í lífeyrissjóðum, sem sóa fé til að kaupa hlutafé í fyrirtækjum, sem verða verðlaus.

Dæmi af hinum endanum er Reykjavík, þar sem engum dettur lengur í hug að halda uppi Bæjarútgerð og menn yppta bara öxlum, ef fyrirtæki eða fólk flytst til sveitarfélaganna í nágrenninu eða út á land. Peningum Reykvíkinga er ekki brennt á altari byggðastefnu.

Kostnaðarsöm verndun fyrirtækja og byggða, sem standa höllum fæti, gleypir alla peninga, sem í hana er kastað. Hún er fen, sem magnar vandann, sem átti að milda. Hún dregur úr getu fólks til að bjarga sér undan á flótta. Hún er byggðagildra, sem lokar fólk inni.

Með því að misnota staðbundna lífeyrissjóði til að soga sparifé staðarfólks inn í vítahring byggðagildrunnar, er stigið stærsta skrefið til siðleysis í byggðastefnu.

Jónas Kristjánsson

DV

Álverið, sem iðnaðar- og utanríkisráðherra vilja reisa á Reyðarfirði, er ekki lengur álver Norsk Hydro með íslenzkri eignaraðild, heldur íslenzkt álver með 20­25% eignaraðild Norsk Hydro. Þetta eru fréttir, sem ekki hafa legið á lausu fyrr en núna eftir kosningar.

Þrátt fyrir digurbarkaleg ummæli um mikla arðsemi fyrirhugaðs álvers, hefur áhugi Norsk Hydro farið ört minnkandi, ef hann er reiknaður í loforðum um hlutafjárprósentu. Nú er reiknað með, að álverið verði umtalsverður baggi á fjárfestingargetu Íslendinga.

Með því að reyna að veita fjármagnsstraumum Íslands í farveg álvers á Reyðarfirði, eru iðnaðar- og utanríkisráðherra með hjálp ríkisstjórnarinnar allrar að taka upp þriðja heims stefnu í stóriðju. Það sem Svisslendingar hafa losnað við, vilja þeir innleiða hér.

Einu sinni vildu Svisslendingar álver, af því að þeir eiga nóg vatnsafl. Langt er síðan þeir fóru að losa sig við þessi fyrirtæki, sem í senn hafa tiltölulega litla arðsemi og veita tiltölulega litla vinnu. Nú er svo komið, að Svisslendingar hafa losað sig við öll sín álver.

Svipað hefur verið uppi á teningnum í Þýzkalandi. Þar var raunar rifið álver flutt til Íslands og reist að nýju í Hvalfirði. Við erum eins konar ruslakista fyrir atvinnugreinar, sem ríku þjóðirnar vilja losna við, en geta hentað sérhæfðum byggðasjónarmiðum hér á landi.

Orkufrekur iðnaður hefur hröðum skrefum verið að flytjast frá Vesturlöndum til þriðja heimsins, því að Vesturlönd telja sér betur borgið á öðrum sviðum atvinnulífsins, í fjármálum, í þekkingariðnaði, í tölvutækni og ýmsum öðrum nútímalegum atvinnugreinum.

Álverið á Reyðarfirði á raunar sögulegar rætur að rekja til Grímsárvirkjunar, sem endur fyrir löngu var reist austur á Héraði fyrst og fremst til að framleiða byggingarvinnu handa kjósendum. Orkuverið varð frægt fyrir, að vatn skorti í steypuna, þegar það var reist.

Álver framkalla sveiflu. Mikinn mannskap þarf til að reisa þau. Á skömmum byggingartíma flæða peningar um héruð. Sú er ástæðan fyrir því, að þriðja heims stjórnmálamenn á borð við okkar iðnaðar- og utanríkisráðherra vilja troða þessu álveri upp á þjóðina.

Þegar framkvæmdum er lokið, fá tiltölulega fáir vinnu við rekstur álvera. Það er öldudalurinn eftir sveifluna, sem gleymist oft, þegar menn dreymir um orkufrekan iðnað. Miklu meiri atvinnu í héraði er hægt að framleiða með mörgum smáfyrirtækjum í ferðaþjónustu.

Í arðsemisútreikningum verksmiðjunnar er ekki gert ráð fyrir umhverfissjónarmiðum, sem koma til dæmis í veg fyrir, að frægar náttúruvinjar verði lagðar í eyði. Þótt iðnaðar- og utanríkisráðherra sé hjartanlega sama um þær, mun þjóðin aldrei leyfa eyðingu þeirra.

Það er ekki nýtt, að helztu framsóknarflokksmenn þjóðarinnar vilji ganga á skítugum skónum yfir margt af því, sem þjóðinni er kærast. En þjóðin hefur nú vaknað til vitundar um raunveruleg verðmæti landsins og mun ekki lengur láta slíkt viðgangast baráttulaust.

Norsk Hydro hefur raunar áttað sig á, að fyrirtækið hefur engan sóma af aðild sinni á málinu og er smám saman að reyna að draga sig í hlé. Iðnaðar- og utanríkisráðherra sitja með hjálp nýs umhverfisráðherra uppi með steinbarn miðlunarlóns á Eyjabökkum.

Tregða óvina íslenzkrar náttúru við að játa fyrr en seint og um síðir minnkandi áhuga Norsk Hydro sýnir vel, að álverið á Reyðarfirði er feimnismál.

Jónas Kristjánsson

DV

Einkennilegt upphlaup hefur orðið í þjóðfélaginu vegna hækkunar iðgjalda í bílatryggingum. Bíleigendur láta eins og þeir hafi orðið fyrir óvæntum hremmingum, sem Fjármálaeftirlitið eða einhverjir aðrir opinberir aðilar eigi í krafti Stóra bróður að láta ganga til baka.

Staðreyndin er hins vegar sú, að markaðurinn ræður því, hvað tryggingafélögin telja sig geta komizt upp með. Fyrir nokkrum árum var til höfuðs þeim stofnað eigið tryggingafélag bíleigenda, sem bauð þá og býður enn miklu lægri iðgjöld en gömlu tryggingafélögin.

Í Bandaríkjunum hefði atburðarásin verið á þá leið, að meirihluti bíleigenda hefði fært sig yfir til ódýra tryggingafélagsins og þar með knúið dýru félögin til skilyrðislausrar uppgjafar. Borgaraleg samstaða Bandaríkjamanna veldur lágu verði á vöru og þjónustu.

Hér hugsa menn allt öðru vísi: Hinir mega taka þátt í að lækka verð trygginga fyrir alla með því að flytja sig til nýja félagsins, en ég ætla að vera frífarþegi á þeirri braut og bíða eftir lækkun míns gamla félags. Þannig fæ ég hagnaðinn, án þess að taka þátt í aðgerðunum.

Gömlu tryggingafélögin hjálpuðu fólki til að vera stikkfrí í verðstríðinu með því að setja bílatryggingarnar í pakka með öðrum tryggingum og veifa þar með óbeint ógnuninni um að hækka iðgjöld á öðrum sviðum, ef menn hætti að tryggja bílana hjá þeim.

Afleiðingin var sú, að flestir sátu um kyrrt hjá gömlu félögunum og sannfærðu ráðamenn þeirra um, að viðskiptamennirnir mundu sitja sem fastast, á hverju sem dyndi. Enda mun koma í ljós, að upphlaup líðandi stundar reynist vera stormur í vatnsglasi.

Reikningsmenn tryggingafélaga eiga auðvelt með að semja útreikninga, sem sýna, að þau þurfi svo og svo mikla hækkun. Reikningsmenn neytendasamtaka og bíleigendafélaga eiga jafnauðvelt með að semja útreikninga, sem sýna, að hækkunin sé að mestu óþörf.

Að undanförnu hafa tryggingafélögin safnað tugum milljarða króna í bótasjóði til að mæta óvæntum áföllum. Nýja hækkunin gerir hvort tveggja í senn að mæta óvæntum áföllum og að halda áfram að safna milljörðum á hverju ári í þessa áfallasjóði án þess að þurfa það.

Reikningarnir eru samt bara eins konar menúett, sem stiginn er formsins vegna. Upphæð iðgjalda ræðst ekki af slíkum útreikningum, heldur af mati ráðamanna gömlu tryggingafélaganna á því, hvað markaðurinn þoli, hvað þeir komist upp með að hækka iðgjöldin mikið.

Þeir gera ráð fyrir, að örlítil bylgja reiðra bíleigenda flytji tryggingar sína, en öldudalurinn komi fljótt á eftir. Hækkunin muni gera margfalt meira en að bæta upp brottfall nokkurra viðskiptamanna. Og þeir meta tryggð þrælslundaðra viðskiptamanna nákvæmlega rétt.

Eins og Bandaríkjamenn geta Íslendingar sjálfir ákveðið, hvað markaðurinn þolir há iðgjöld, eins og þeir geta ákveðið, hvað markaðurinn þolir hátt bensínverð. Reynslan sýnir, að við getum sameinazt um að leggjast á bílflautur, en ekki að taka strætó einn dag.

Við lifum í þjóðfélagi, þar sem máttur vanans er mikill, þar sem menn eru vanir að lúta yfirvaldinu og reyna að finna leiðir til að væla fríðindi út úr því, en eru ófærir um að taka höndum saman um að brjótast úr viðjum þeirra, sem hafa slegið eign sinni á þjóðfélagið.

Einkunnarorð þjóðar, sem þorir hvorki né nennir að taka afleiðingum aðgerðaleysis síns, eru réttilega þessi: Þangað sækir klárinn, sem hann er kvaldastur.

Jónas Kristjánsson

DV

Biskup hefur sett séra Örn Bárð Jónsson af sem ritara kristnihátíðarnefndar í kjölfar bréfs frá forsætisráðherra um fræga smásögu Arnar, “Íslenska fjallasölu hf.”, og bætir gráu ofan á svart með orðhengilshætti um, að hann hafi ekki vikið Erni úr ritarastarfinu.

Biskupinn hefur með þessu sýnt landlægan undirlægjuhátt, sem einkennir marga þá, sem þurfa að eiga samskipti við forsætisráðherra, enda virðist sá síðarnefndi fremur en ekki hvetja til slíkrar framgöngu, svo sem sjá má af nótuskrifum hans í ýmsar áttir.

Eins og aðrir Íslendingar á biskupinn erfitt með að gera greinarmun á eðlilegum boðskiptum í lýðræðisþjóðfélagi og tilskipunum þeim, sem einvaldskonungar gáfu út fyrir nokkrum öldum. Eins og margir aðrir skelfur hann, þegar hann heyrir forsætisráðherra nefndan.

Í gær birtist í DV lesandabréf frá Íslendingi, sem hefur búið þrjá vetur í Bretlandi og nefnir ýmis dæmi um misjafnt stjórnarfar hér og þar. Endar hann grein sína á orðunum: “Íslendingar geta lært mikið af Bretum, því þeir búa við lýðræði í flestum greinum.”

Við búum við stjórnskipan, sem við höfum ekki unnið fyrir eða ræktað, heldur fengið flutta inn. Bretar eru andstæða okkar að þessu leyti. Þeir ræktuðu með sér lýðræði á löngum tíma í baráttu við konungsvaldið og fluttu það síðan með sér til annarra enskumælandi ríkja.

Norðurlandabúum, öðrum en Íslendingum, hefur tekizt öðrum þjóðum betur að tileinka sér lýðræði og haga sér eftir innihaldi þess. Það sést bezt af því, að ráðherrar taka ábyrgð á ráðuneytum sínum og segja af sér, ef ráðuneytið verður uppvíst að gerræði.

Hér segir enginn af sér, enda ber enginn ábyrgð á neinu. Í stað réttra boðleiða er stjórnað með símtölum og nótum að hætti forsætisráðherra. Þetta hentar þjóð, sem er ekki mynduð af frjálsum borgurum, heldur þegnum, sem skríða hver um annan þveran fyrir yfirvaldinu.

Bráðum verður gengið fram hjá góðum umsækjendum um starf forstjóra flugstöðvarinnar á Keflavíkurvelli. Þá verður stýrimennska hjá stórfyrirtækjum og alþjóðastofnunum einskis metin í samanburði við flokksskírteini annars, sem á skattsvik og skjalafals að baki.

Hin séríslenzka útgáfa lýðræðis er eins konar ráðherralýðræði, þar sem tíu eða tólf smákóngar eru einræðisherrar hver á sínu sviði, framleiða út og suður tilskipanir, svonefndar reglugerðir, og láta hagsmunaaðila viðkomandi sviðs reyna að keppa um hylli sína.

Þetta endurspeglast í þeim þáttum atvinnulífsins, sem tengdust eru ríkiskerfinu. Þannig færði stjórn Kaupfélags Þingeyinga Kaupfélagi Eyfirðinga mjólkursamlag á silfurfati, þótt sala þess á frjálsum markaði hefði hindrað umtalsvert fjárhagstjón þingeyskra bænda.

Í öllum tilvikum komast stórir og smáir kóngar upp með það, sem þeir eru að gera, af því að Íslendingar eru upp til hópa heybrækur, afkomendur fólks, sem kynslóðum saman var kúgað af sýslumönnum og stiftamtmönnum og var síðan gefið frelsi á dönsku silfurfati.

Ef brezkir ráðherrar og aðrir áhrifamenn höguðu sér eins og íslenzkir starfsbræður, yrðu hreinlega uppþot þar í landi. Hér muldra menn í barm sér, en gera ekkert í málinu og kjósa síðan kúgara sína aftur á fjögurra ára fresti. Spillingin er þjóðinni sjálfri í blóð borin.

Þegar biskupinn fær skjálfta af lestri orðsendingar frá stórkónginum og tekur að sér skítverk fyrir hann, er hann aðeins að fylgja fordæmi þrælaþjóðarinnar.

Jónas Kristjánsson

DV

Louise Arbour, forseti stríðsglæpadómstólsins í Haag, segir ákæru dómsins á hendur Slobodan Milosevic Serbíuforseta og helztu samstarfsmanna hans ekki hafa gert hann að vanhæfum samningamanni um Kosovo. Hún hafi bara sýnt fram á vanhæfni hans.

Hingað til hafa vesturveldin hagað sér eins og þau gætu hugsað sér að semja við Milosevic um niðurstöðu Kosovo-deilunnar. Eftir ákæruna um stríðsglæpi er sú leið úr sögunni. Gegn vilja sínum neyðist Atlantshafsbandalagið til að heyja Kosovo-stríð til enda.

Enginn vestrænn ráðamaður hefur lengur ráð á að láta mynda sig við að handsala samkomulag við Milosevic eða helztu samstarfsmenn hans. Hver sá yrði óhreinn á hendinni alla ævi. Stríðsglæpadómstóllinn í Haag hefur snögglega sýnt þeim fram á þetta.

Ákæran jafngildir því ekki, að Slobodan Milosevic fái makleg málagjöld fyrir hrikalega glæpi gegn mannkyninu. Radovan Karadzic og Ratko Mladic ganga enn lausir í Bosníu undir verndarhendi Atlantshafsbandalagsins þrátt fyrir ákæru stríðsglæpadómstólsins.

Hermála- og utanríkisráðuneyti vesturveldanna, einkum Bandaríkjanna, hafa tregðazt við að afhenda stríðsglæpadómstólnum mikilvæg gögn, sem vitað er um í Bosníumálinu. Ekkert bendir til, að tvískinnungurinn verði minni, þegar kemur að gögnum um Kosovo.

Hingað til hefur Atlantshafsbandalagið ekki aðhafzt neitt, sem auðveldi eða flýti fyrir heimkomu brotthrakinna Kosovara. Glæpasveitir Serba leika lausum hala í Kosovo og njóta algerra yfirburða í lofti, þegar þeir beita lágfleygum þyrlum gegn fólkinu í landinu.

Þegar vel viðrar er Atlantshafsbandalagið á ferðinni hæst í háloftunum og dritar sprengjum með litlum árangri. Það hefur tekið meira en tvo mánuði að gera orkuver Serbíu óvirk. Sprengjur bandalagsins hafa lent út og suður og jafnvel lengst austur í Búlgaríu.

Á meðan hefur Slobodan Milosevic getað óáreittur haldið áfram ætlunarverki sínu. Fljótlega verður hann búinn að losa sig við allan þorra íbúa Kosovo með því að drepa þá eða flæma þá úr landi. Þetta er ekki stríð af hálfu Atlantshafsbandalagsins, heldur stríðsleikur.

Við slíkar aðstæður er frábært, að stríðsglæpadómstóllinn í Haag hefur þrengt kosti vesturveldanna. Þau standa nú andspænis því að verða nauðug viljug að breyta stríðsleiknum í stríð. Þau hafa ekki efni á að hætta fyrr en ósigri hefur verið breytt í sigur.

Hér eftir verður markmið vesturveldanna ekki lengur að knýja Milosevic til að fallast á niðurstöðu Rambouillet-fundarins um lausn Kosovo-deilunnar, heldur að reka hann og helztu samverkamenn hans frá völdum, svo að hægt verði að framkvæma niðurstöðuna.

Þetta þýðir aðeins eitt. Gegn vilja sínum verða vesturveldin að byrja að beita þyrlum til að þurrka út nauðgana- og morðsveitir Serbíuhers í Kosovo og undirbúa innrás, sem hefjist á miðju sumri. Hér eftir vinnst sigur aðeins á vígvellinum, ekki við samningaborðið.

Hér eftir geta ráðamenn vesturveldanna ekki lengur leikið það að tala digurbarkalega og stunda sýndarstríð í háloftunum yfir Balkanskaga. Þeir neyðast til að mæta raunveruleikanum og velja milli þess að gefast upp eftir ósigra vorsins eða hefja stríðsrekstur í alvöru.

Framtak Stríðsglæpadómstólsins í Haag markar þáttaskil í Kosovo. Vesturveldin geta ekki lengur þyrlað upp ryki og verða að fara haga sér eins og stórveldi.

Jónas Kristjánsson

DV