Lög um þjóðareign auðlinda hafsins minna á lög um bann við hundahaldi, sem fólu í sér, að hundahald var þá fyrst opinberlega leyft. Í upphafsgrein hundalaganna var sagt, að hundahald væri bannað, en allar hinar greinarnar fjölluðu um framkvæmd hundahalds.

Þegar Alþingi setur lög um afhendingu auðlinda hafsins í hendur fárra, hefjast þau lög einnig alltaf á málsgrein um, að auðlindirnar séu eign þjóðarinnar. Síðan fjalla allar hinar greinar laganna um, hvernig útgerðarmenn eigi þessar auðlindir í raun.

Síðast á þessu ári samþykkti Alþingi lög um, hvernig veðsetja megi eignarhald útgerðarmanna á auðlindunum. Þegar stuðningsmenn eignarhalds þjóðarinnar kvörtuðu, var þeim bent á, að í upphafi laganna stæði skýrum stöfum, að þjóðin ætti auðlindirnar!

Þetta minnir líka á skáldsöguna “1984″ eftir George Orwell, þar sem lögregluráðuneytið hét “ástarráðuneyti” og stríðsráðuneytið hét “friðarráðuneyti”. Íslenzkir stjórnmála- og embættismenn hafa náð töluverðri leikni í að gera martröð Orwells að íslenzkum veruleika.

Vafalaust hafa sumir þingmenn verið nógu heimskir til að samþykkja veðsetningarheimildina í góðri trú, en aðrir hafa gert það í markvissum stuðningi við þá, sem veiðileyfin, völdin og peningana hafa. Eignarhald útgerðarmanna er verndað af fulltrúum þjóðarinnar.

Sumir styðja eignarhald hinna fáu á þeim forsendum, að féð haldist heima í héraði. Raunar er svo ekki, eins og dæmin sanna. Kvótar flytjast milli landshluta. Á endanum fara sjóðirnir úr landi, þegar kvótaerfingjar selja og flytjast með gróðann til Karíbahafs.

Eignarhald útgerðarmanna á svonefndum auðlindum þjóðarinnar tekur á sig margvíslegar myndir. Komið hefur í ljós, að þetta eignarhald erfist eins og aðrar eignir. Einnig hefur komið í ljós, að þetta eignarhald er orðið að þungamiðju eignaskipta við hjónaskilnaði.

Sem dæmi um, að þjóðin er farin að átta sig á þessu, hafa menn nú í flimtingum, að senn muni mikill kvóti á Vestfjörðum lenda í höndum hins mikla mannvinar Moons, sem ekur um á tíu kádíljálkum og lætur sanntrúaða Moonista arfleiða sig að eigum sínum.

Sumir hagsmunagæzlumenn útgerðar eru að átta sig á, að svo kunni að fara, að þjóðin sætti sig ekki við, að auðlindunum sé stolið með lögum frá Alþingi. Einn þeirra hefur stungið upp á, að öllum landsmönnum verði send ávísun á kvóta til veiða á norsk-íslenzkri síld.

Stofnað hefur verið félag áhugamanna um, að þjóðin endurheimti aftur auðlindirnar, sem alþingismenn hafa stolið og afhent útgerðarmönnum. Félagið er núna að stofna deildir í einstökum kjördæmum og verður vonandi nógu öflugt til að valda skelfingu pólitíkusa.

Gegnsæ er orðin sú ímyndun, að eignarhald á auðlindunum hafi ekki verið afhent litlum hópi. Núna er hlegið, ef stjórnmálamaður eða embættismaður vísar til lagagreinar um, að þjóðin eigi auðlindirnar. Núna veit almenningur um veðin, arfinn og skilnaðarmálin.

Vegna hinna afkáralegu dæma um raunverulegt eignarhald útgerðarmanna á auðlindunum hefur myndast jarðvegur fyrir þá, sem vilja skipuleggja pólitíska andstöðu við ábyrgðaraðila stuldarins og vilja láta þá svara skipulega til saka í næstu þingkosningum.

Fólk er seinþreytt til vandræða, þótt það telji rangt og ósiðlega að málum staðið. En svo má brýna deigt járn, að bíti. Kannski veldur kvótinn þeim þáttaskilum.

Jónas Kristjánsson

DV

Skipafélögin tvö hafa náð undir sig miklum hluta vöruflutninga á landi í skjóli þeirra sérréttinda að þurfa ekki að greiða virðisaukaskatt af flutningunum. Einyrkjarnir, sem áður stunduðu þessa flutninga, verða að greiða skattinn og eru því ekki samkeppnishæfir.

Virðisaukaskattur til ríkisins er 24,5% af flutningskostnaðinum, það er að segja umtalsverður hluti hans. Þessi mismunun á samkeppnisaðstöðu af völdum ríkisins er því lykill að heljartökunum, sem skipafélögin hafa náð á vöruflutningum á þjóðvegum landsins.

Útþensla skipafélaganna tveggja í vöruflutningum með bílum á landi stafar ekki af, að þau séu samkeppnishæfari en einyrkjarnir í rekstri. Útþenslan stafar eingöngu af gífurlega verðmætum forréttindum, sem skipafélögin njóta, en eigendur flutningabíla ekki.

Fyrir tilstilli ríkisins hefur samkeppnismarkaði þannig verið breytt í fáokun. Hinir tveir stóru hafa rutt litlu körlunum út af markaði að frumkvæði ríkisins, sem ákveður leikreglurnar. Þetta er ný staðfesting á, að skipafélögin eru fremst í flokki gæludýra ríkisins.

Skipafélögin tvö hafa löngum verið hornsteinar forréttindakerfis, sem áratugum saman var kallað helmingaskiptafélagið, en í seinni tíð fremur þekkt sem kolkrabbinn og smokkfiskurinn. Hvort gæludýrið um sig nýtur stuðnings annars ríkisstjórnarflokksins.

Það hefur hamlað framförum í landinu, að mikilvægir þættir viðskiptalífsins lúta ekki markaðslögmálum, heldur lögmálum fáokunar. Skortur á samkeppni gerir þessa þætti mun dýrari en þeir eru í öðrum löndum og veldur atvinnulífi og almenningi miklum kostnaði.

Hóp ástsælustu gæludýranna mynda tvö skipafélög, tvö tryggingafélög, hálft þriðja olíufélag, eitt flugfélag, þrír bankar og eitt hermangsfélag. Milli þeirra eru eignatengsli á ýmsa vegu og þau eiga síðan stóra og smáa hluti í fyrirtækjum í allt öðrum rekstri.

Stærra skipafélagið er þannig aðaleigandi flugfélagsins, sem er síðan eigandi hótela, ferðaskrifstofu og bílaleigu, sem mælt er með við flugfarþega, þegar þeir eru boðnir velkomnir til landsins. Ferðamenn þurfa aldrei að yfirgefa fáokunarhringinn á dvalartíma sínum.

Oft njóta þessi fyrirtæki opinberrar fyrirgreiðslu umfram önnur fyrirtæki, svo sem sýnir mismununin í virðisaukaskatti í landflutningum. Annað dæmi var áratuga einkaréttur á olíuverzlun. Stærsta dæmið var síðan einkaréttur gæludýrakerfisins á áætlunarflugi.

Þegar mismunun af hálfu ríkisvaldsins hefur tryggt gæludýrakerfinu yfirburðastöðu, er stundum fallið frá hinni opinberu mismunun, en í staðinn kemur mismunun, sem byggist á sölu viðskiptapakka, þar sem viðskiptamenn fá afslætti, ef þeir kaupa allan pakkann.

Einkareknar bílaleigur, ferðaskrifstofur og hótel geta ekki keppt við bílaleigu, ferðaskrifstofu og hótel, sem eru innan fáokunarhringsins. Viðskipti innan fáokunarhringsins njóta sérstakra fríðinda, sem eru brot á alþjóðlegum reglum um viðskiptasiðferði.

Yfirtaka skipafélaganna á vöruflutningum á landi er dæmi um ástand, þegar báðar leiðir eru farnar samtímis. Annars vegar niðurgreiðir ríkið flutninga á vegum skipafélaganna og hins vegar bjóða skipafélögin viðskiptapakka um flutninga á sjó og landi í senn.

Þetta hafa áratugum saman verið hin raunverulegu stjórnmál landsins. Þau eru pólitíska deildin í starfsemi gæludýranna tveggja, kolkrabbans og smokkfisksins.

Jónas Kristjánsson

DV

Reykjavík mun áfram verða illræmd af ófagurri framkomu fólks að næturlagi um helgar. Austurvöllur mun áfram verða hættulegri en Dam og Kongens Nytorv, Times Square og Leicester Square. Máttarvöld ríkis og borgar hafa ákveðið, að ástandið verði óbreytt.

Engin merki eru um, að hér verði farið að með svipuðum hætti og gert hefur verið í borgum á borð við Amsterdam og New York til að tryggja borgurum og ferðamönnum óáreitta göngu um miðborgir. Leiðirnar til þess eru þekktar, en þeim verður ekki beitt hér.

Afstaða máttarvalda á borð við dómsmálaráðuneyti, lögreglustjóraembætti og borgarstjórn byggist á útbreiddum skorti meðal þjóðarinnar á tilfinningu fyrir því, hvað sé ósæmileg hegðun. Því miður er ölæði viðurkennd hegðun á íslenzku almannafæri.

Miklir hagsmunir eru einnig í húfi, innlendir sem erlendir. Mjög öflugir eru þeir, sem hafa hag af sölu og dreifingu áfengis. Þeir ráða til dæmis ferðinni í Verzlunarráði. Þeir stefna að auðveldari sölu og dreifingu áfengis sem þáttar í auknu viðskiptafrelsi hér á landi.

Erlendar rannsóknir sýna, að aukið framboð áfengis eykur neyzlu þess og hin margvíslegu vandræði, sem fylgja henni, svo sem slys og sjúkdóma, skemmdir og vinnutap. Fleiri knæpur og fleiri útsölur og fleiri auglýsingar valda auknum áfengisvandamálum.

Þrátt fyrir þetta verður frelsið aukið. Sumpart er það vegna þrýstings frá útlöndum, einkum frá Evrópusambandinu. Sá mikli kontór hefur að einu meginhlutverki sínu að gæta hagsmuna vesturevrópsks landbúnaðar, sem rekur gífurlega offramleiðslu á víni og áfengi.

Svíar hafa rekið sig á, að sjónarmið hollustu og heilsugæzlu mega sín lítils, þegar hagsmunir offramleiðslunnar ryðjast fram í skjóli hugsjóna frjálsrar verzlunar. Vegna aðildar sinnar að evrópsku samstarfi neyðast þeir til að fara að liðka lög um dreifingu og sölu áfengis.

Hér á landi eru hagsmunaaðilar í þann mund að brjóta á bak aftur bann við auglýsingum áfengis. Þeir veifa ennfremur hótunum um málaferli fyrir evrópskum dómstólum, ef ekki verði auðveldað aðgengi fólks að áfengi. Einkavæðing áfengisverzlunar er líkleg.

Hin ytri skilyrði stuðla þannig ekki að hnignun áfengisvandamála Íslendinga. Við komumst ekki hjá því að horfast í augu við þjóðarbölið sjálft. Það felst í, að hér á landi er þjóðfélagslega viðurkennt, að menn megi láta sjást á sér, að þeir séu undir áhrifum áfengis.

Þar sem sterkar félagslegar skorður eru við áfengislegri hegðun í útlöndum fá unglingar og ungt fólk allt önnur skilaboð frá umhverfinu en hér á landi. Á meginlandi Evrópu er ekki talið fínt að veltast um í spýju sinni, létta af sér á þinghúsdyr, góla og garga.

Ef máttarvöld þjóðfélagsins fengjust til að lýsa yfir neyðarástandi og kalla út öryggissveitir til að hreinsa miðborg Reykjavíkur að næturlagi, væri stigið fyrsta skrefið í þá átt að senda ný skilaboð til ungra og aldinna um, að ölæði sé ekki lengur viðurkennd hegðun.

Í útlöndum eru foreldrar látnir sækja börn sín á lögreglustöðvar og sektaðir, ef um ítrekuð mál er að ræða. Í útlöndum eru menn umsvifalaust sektaðir fyrir að kasta af sér vatni og fleygja rusli á götur. Þar er framfylgt banni við útivist barna á kvöldin.

Samanlögð áhrif slíkra aðgerða fela í sér byltingu. Í New York hefur morðum fækkað um 40%. Stórglæpir hjaðna, þegar tekið er á ölæði almennings.

Jónas Kristjánsson

DV

Bitur reynsla íslenzkra kaupsýslumanna, sem komu á fót lakkrísverksmiðju í Kína, sýnir vel, hversu vitlaust er að fórna fé og fyrirhöfn í viðskipti við aðila, sem skipta um tromp í miðju spili. Viðskipti án vestrænna leikreglna eru ávísun á fjárhagstjón og tímasóun.

Íslendingarnir voru engir græningjar í viðskiptum. Þeir komu úr ýmsum þáttum athafnalífsins, einkum verzlun og sjávarútvegi. Þeir lögðu fram séríslenzka þekkingu á lakkrísgerð og lakkrísmarkaði og rúmlega hundrað milljónir króna í hlutafé og rekstrarfé.

Á móti lögðu kínverskir aðilar fram rústir af verksmiðjuhúsi. Það var gert upp sem nýtt og keyptar vélar fyrir íslenzka hlutaféð. Þegar auka þurfti hlutafé í fyrirtækinu, lögðu kínversku aðilarnir aldrei fram krónu en héldu samt eignarhluta sínum óbreyttum.

Hvenær sem vandamál komu upp, voru búnar til nýjar leikreglur á staðnum, íslenzku aðilunum í óhag. Þegar fyrirtækið strandaði eftir eitt ár, urðu Íslendingarnir að hypja sig heim með skottið milli fótanna, en kínversku aðilarnir héldu nýuppgerðri verksmiðju.

Íslenzka utanríkisráðuneytið hefur ekkert gert til aðstoðar við að fá skaðabætur vegna eignarnámsins, sem fólst í geðþóttaákvörðunum í Kína. Ráðuneytismenn eru með það á heilanum, að ekki megi styggja kínverska ráðamenn út af viðskiptahagsmunum.

Þessir hagsmunir eru nánast engir, enda er viðskiptajöfnuðurinn okkur afar óhagstæður. Við flytjum út til Kína fyrir um það bil hálfan milljarð króna á ári, sem er afar lítið, til dæmis miðað við Taívana, sem kaupa af okkur fyrir tvo milljarða króna á ári.

Reynsla Íslendinga af viðskiptum við Kína er ekki óhagstæðari en margra erlendra aðila. Munurinn er fyrst og fremst sá, að íslenzka utanríkisráðuneytið gerir ekkert til að fá Kínverja til að virða leikreglur, heldur sendir embættismenn til að slefa fyrir þeim.

Mörg fjölþjóðleg stórfyrirtæki þreyja þorrann til að vera komin með fótinn inn fyrir dyrnar, þegar farið verði að virða spilareglur viðskiptanna í Kína. Þessi fyrirtæki hafa bolmagn til að tapa peningum árum saman, en það hafa Íslendingar engan veginn.

Við höfum hvorki bolmagn né stuðning ráðuneytis til að starfa með Kínverjum. Þeir hafa engar afurðir að bjóða, sem við getum ekki fengið annars staðar. Við ráðum aldrei við að framleiða fyrir nema brot af þeim hluta heimsins, sem virðir lög og rétt í viðskiptum.

Reynslan sýnir, að nýlega opnað sendiráð Íslands í Kína er ekki bara gagnslaust, heldur beinlínis skaðlegt. Það stuðlar raunar að því, að fleiri íslenzkir aðilar tapi fé og tíma á kínverskum markaði. Kostnaði við sendiráðið væri betur varið í sendiráð í Tokyo.

Japan er glæsimarkaður fyrir íslenzkar afurðir. Þar eru keyptar dýrum dómi ýmsar vörur, sem áður höfðu ekki markað. Þar er farið eftir leikreglum, en ekki skipt um tromp í miðju spili. Við eigum auðvitað að efla slík viðskipti með því að koma á fót sendiráði þar.

Sannleikurinn um Kínaviðskiptin nær því miður ekki eyrum þeirra, sem stjórna utanríkismálum okkar. Þvert ofan í staðreyndir er sífellt verið að tauta gamlar klisjur um mikla möguleika í Kína. Þessi meinloka er inngróin í heilabúið og læknast ekki með upplýsingum.

Einn eigenda íslenzku lakkrísverksmiðjunnar í Kína komst að kjarna málsins, þegar hann lýsti viðskiptunum með því að segja: “Þetta eru villimenn”.

Jónas Kristjánsson

DV

Stórhveli fjármagnsmarkaðarins berjast um þjóðarsálina um þessar mundir. Þau auglýsa grimmt og láta framleiða fyrir sig skoðanakannanir með hlöðnum spurningum til að hjálpa hinum spurðu að komast að niðurstöðu, sem er greiðanda skoðanakönnunarinnar í hag.

Hér er feitan lífeyrisgölt að flá. Lífeyrissjóðir vilja halda fáokunartökum sínum á sparnaði landsmanna. Bankar og nýsprottnar fjármálastofnanir vilja komast að kötlunum. Báðir aðilar vilja stýra innihaldi lífeyrisfrumvarpsins, áður en það verður að lögum.

Fleiri hafa hagsmuna að gæta en þeir, sem fyrirferðarmestir eru í áróðursstríðinu. Einn þessara aðila er ríkisvaldið fyrir hönd skattgreiðenda. Það eru augljósir hagsmunir skattgreiðenda, að fólk leggi svo mikið í sameignarsjóði, að ríkið þurfi ekki að bæta þar við.

Sameignarsjóðirnir hafa þann kost, að þeir greiða fólki, hvort sem það lifir lengur eða skemur og hvort sem það forfallast frá vinnu fyrr vegna örorku eða síðar vegna aldurs. Í sameignarsjóðunum felst trygging, sem sparar ríki og skattgreiðendum velferðarkostnað.

Ríki og skattgreiðendur geta litið svo á, að ekki sé fært að leyfa fólki að afla meiri ávöxtunar í séreignarsjóðum, því að það leiði til þess, að margir éti út slíkan sparnað með óvæntri örorku eða langlífi og verði þá að leita sér velferðar í sameiginlega sjóði þjóðarinnar.

Með núgildandi 10% lífeyrissparnaði í sameignarsjóðum má telja, að hóflegur elli- og örorkulífeyrir fáist af 120.000 króna mánaðartekjum. Þegar slíku tekjumarki er náð, er eðlilegt að fara að gæta fleiri sjónarmiða en hagsmuna ríkis, skattgreiðenda og velferðar.

Eðlilegt er, að sparendur geti við einhver slík mörk farið að ráða eðli sparnaðarins. Það gerist með því að gefa fólki kost á að leggja umframsparnaðinn í séreignarsjóði. Þeir gefa fólki betri ávöxtun en sameignarsjóðir, þegar það er búið að tryggja velferð sína.

Mikilvægt er, sparendur geti valið sér sjóði í báðum kerfum. Lífeyrissjóðum hefur tekizt misjafnlega vel að ávaxta sitt pund. Sparendum og þjóðinni kemur vel, að lélegum sjóðum verði refsað með fólksflótta, en góðir sjóðir verði verðlaunaðir með aukinni aðsókn.

Því miður eru hagsmunir verkalýðsrekenda samofnir hagsmunum þeirra sjálfra sem stjórnarmanna í lífeyrissjóðum. Ótilneyddir sleppa þeir ekki hendinni af stéttarfjötrum, sem þeir hafa lagt á félagsmenn með því að skylda þá til að vera í sjóði stéttarfélagsins.

Bezt væri, að hafa frjálsan markað sameignarsjóða og séreignarsjóða, en skylda sjóðina til að hafa skörp skil milli þessara tveggja deilda. Ennfremur þarf að setja starfsemi sjóða svo strangar og traustar reglur, að ekki sé umtalsverð hætta á, að þeir verði gjaldþota.

Litlar líkur eru á, að samið verði um skynsamlegustu leiðina. Verið er að reyna að bræða saman misjafna hagsmuni og ekki endilega þá, sem mestu máli skipta fyrir sparendur og skattgreiðendur, heldur þá, sem eru mest í þágu fyrirferðarmestu þrýstihópanna.

Niðurstaðan verður jákvæð að því leyti, að sett verða mörk við einhverja krónutölu á mánuði milli verksviðs sameignarsjóða og séreignarsjóða. Hún verður neikvæð að því leyti, að stuðningur verkalýðsrekenda verður keyptur með verndun stéttafjötra í lífeyrissjóðum.

Niðurstaðan verður meira jákvæð en neikvæð, því að hún felur í sér, að jafnóðum verði sparað, en vandanum ekki varpað á skattgreiðendur framtíðarinnar.

Jónas Kristjánsson

DV

Utanríkisráðherra ætti ekki að heimsækja Indónesíu. Ferðaþörf ráðherrans væri betur þjónað hjá einhverju af okkar góðu viðskiptalöndum, þar sem nægir möguleikar eru á auknum viðskiptum. Indónesía er ekki eitt af slíkum löndum, heldur svarthol í tilverunni.

Við getum ekki selt öllum heiminum vörur okkar. Til þess erum við of fáir og umheimurinn of fjölmennur. Bezt er að halda áfram að gera það, sem okkur hefur gefizt bezt. Það er að leita uppi auðugar viðskiptaþjóðir, sem vilja kaupa fiskafurðir okkar dýru verði.

Þessi ríki eru öll í Vestur-Evrópu, Norður-Ameríku og í Japan. Samtals eru þessir þrír markaðir raunar miklu meira en níu tíundu hlutar heimsmarkaðarins. Við getum því aldrei annað meira en brotabroti af þeim ágætu mörkuðum, sem við erum þegar að rækta.

Fullyrðingar um markaði í öðrum heimshlutum, svo sem í Kína og Indónesíu, eru helbert rugl, sem þjónar ekki öðrum tilgangi en að afsaka ferðalög ráðamanna. Það þarf miklu öflugri þjóðir en okkur til að hasla sér völl í löndum, sem virða ekki viðskiptareglur.

Indónesía hlýtur að vera einna neðst á óskalista íslenzkra kaupsýslumanna. Að vísu er ekki eins vonlaust að festa fé og fyrirhöfn þar og í Kína. Risinn á meginlandinu vermir botnsætið, af því að hann tekur fé og fyrirhöfn manna í gíslingu til að kúga þá til þjónustu.

Indónesía er hins vegar stærsta þjófræðisríki heimsins, síðan Marcos hrökklaðist frá völdum á Filippseyjum. Ætt Suhartos forseta mjólkar þjóðina sér til framdráttar. Erlendir kaupsýslumenn eru metnir eftir því, hvað þeir geta mútað ættinni stórkarlalega.

Nái íslenzkur kaupsýslumaður fótfestu í Indónesíu, þýðir það aðeins, að hann hefur borgað vel undir borðið. Ef hann rekur sig síðan á, að allt er unnið fyrir gýg, stafar það af, að annar hefur komið og boðið betur. Íslendingurinn situr uppi með tapað fé og fyrirhöfn.

Spillingarkostnaður í Indónesíu er 20% af vinnsluvirði. Til samanburðar er slíkur kostnaður í Taílandi 10%. Spillingarkostnaðurinn í Indónesíu er tvöfaldur launakostnaðurinn, sem er 10% af vinnsluvirði. Hér á landi er launakostnaður 80­90% af vinnsluvirði.

Þessar grófu hlutfallstölur sýna sérkennilegt viðskiptaástand í Indónesíu. Þjófræðið er þó ekki eina vandamál ríkisins, því að ofbeldi ríkisvaldsins er það, sem illræmdast hefur orðið í umheiminum. Friðarverðlaunanefnd Nóbels minnti nýlega á þá staðreynd.

Herinn í Indónesíu er frægur fyrir að hafa slátrað 300.000 pólitískum andstæðingum þjófræðisins og 200.000 íbúum eyjarinnar Tímor. Þetta eru mestu fjöldamorð áratuganna, sem liðnir eru síðan Hitler var upp á sitt bezta, næst á eftir fjöldamorðunum í Rúanda.

Ef utanríkisráðherra Íslands er svo ferðasjúkur, að hann þiggur boð um að heimsækja svartholið Indónesíu, mun það senda röng skilaboð til umheimsins, eftir að Ísland var áður búið að senda rétt skilaboð vegna Eystrasaltsríkjanna og síðan vegna Taívans.

Ekki er ástæða til að ætla, að utanríkisráðherra okkar gangi betur að ýta þjófum og morðingjum ríkisstjórnar Indónesíu inn á þröngan veg dyggðanna en honum hefur gengið að sannfæra stjórnir Tyrklands og Noregs um að taka mark á kvörtunum sínum og kveini.

Sú staðreynd, að ferðalag til Indónesíu skuli vera til umræðu í utanríkisráðuneytinu, staðfestir, að þar sitji menn, sem ekki valda verkefnum sínum.

Jónas Kristjánsson

DV

Þekktur Íslendingur, sem ferðaðist til Kína án þess að þurfa sjálf að borga fyrir það, sagði fyrir helgina í blaðagrein, að hundruð, ef ekki þúsundir Íslendinga hefðu heimsótt Kína fyrir milligöngu kínverska sendiherrans. Lægri talan er sennilegri, en óhugnanlega há samt.

Greinarhöfundur vakti sérstaka athygli á, að mikið af þessu fólki væri úr röðum yfirstéttarinnar, þar á meðal æðstu stjórnmála- og embættismenn ríkisins. Hvatti hún þetta fólk til að taka saman höndum til varnar sendiherranum, núna þegar að honum er sótt.

Vitað er um einn ferðalanganna, að hann telur sig ekki eiga pólitíska skuld að gjalda sendiherranum eða ríkisstjórninni að baki honum. Það er Davíð Oddsson forsætisráðherra, sem tók eðlilega á málunum, þegar varaforseti Taívans vildi koma hingað til lands.

Við vitum ekki um hina, en vonandi eru fáir sama sinnis og greinarhöfundur að telja sig þurfa að endurgjalda kínverska sendiherranum greiða með því að styðja ömurlegan málstað hans og ríkisstjórnarinnar að baki honum. Slíkt héti ekkert annað en spilling.

Ein af aðferðum ríkisstjórnar Kína til að koma óviðurkvæmilegum áhugamálum sínum á framfæri í öðrum löndum er að hlaða gestrisni á fólk, sem það telur vera í lykilstöðum í þjóðfélaginu. Þetta er gömul mútuaðferð, sem kínversk stjórnvöld telja vera í fullu gildi.

Önnur aðferð, sem ríkisstjórn Kína beitir til að efla málstaðinn, er að taka í gíslingu fé og fyrirhöfn þeirra manna, sem ginntir hafa verið til að líta á Kína sem taumlausa markaðsmöguleika. Þetta minnir á, þegar lénsherrar tóku syni lénsmanna í fóstur á miðöldum.

Í Kína ríkja ekki fastar leikreglur um stöðu fjár og fyrirhafnar eins og við þekkjum á Vesturlöndum. Yfirvöld ríkisins og einstakra héraða fara með slíkt að geðþótta og nota gerræðisvaldið óspart til að þvinga útlenda gróðahyggjumenn til að þjónusta hagsmuni sína.

Mörg vestræn stórfyrirtæki hafa sökkt miklum fjármunum í þessa botnlausu mýri. Forstjórar þeirra eru eins og útspýtt hundsskinn við að sannfæra ráðamenn vestrænna þjóða um að þeir eigi að vera góðir við Kínastjórn og leyfa frekju hennar að ná fram að ganga.

Íslendingar hafa ekki farið varhluta af þessu. Tilraun var gerð til að setja á fót íslenzka lakkrísverksmiðju í Kína. Þegar allt var komið í gang, skiptu stjórnvöld á staðnum um tromplit í miðju spili og bjuggu til sjónhverfingar, sem gerðu verksmiðjuna gjaldþrota.

Menn eiga erfitt með að læra af mistökum annarra. Þess vegna eru sumir Íslendingar í biðröð hjá kínverska sendiherranum til að fá tækifæri til að festa fé og fyrirhöfn í Kína eða viðskiptum við Kína. Sumir þeirra munu vafalaust styðja pólitísk markmið Kínastjórnar.

Jarðarkringlan er stór. Hún er þúsund sinnum stærri en hugsanlegt áhrifasvið samanlagðra íslenzkra athafnamanna. Til eru ótal ríki milljónaþjóða, þar sem fé og fyrirhöfn útlendinga njóta verndar laga og réttar án þess að vera stjórnað að geðþótta stjórnvalda.

Þess vegna er bezt, að kínverski sendiherrann og ríkisstjórnin að baki honum framkvæmi ógeðfelldar hótanir um að tefja fyrir viðskiptum Kínverja og Íslendinga. Það verður til þess eins að draga úr líkum á, að Íslendingar verði fyrir tjóni af slíkum viðskiptum.

Í umræðunni um þessi mál eru marklaus innlegg þeirra, sem telja sig þurfa skuld að gjalda fyrir að hafa ferðazt til Kína án þess að borga sjálfir fyrir það.

Jónas Kristjánsson

DV

Lögreglustjórinn í Reykjavík sagði í blaðaviðtali í gær, að hann ætlaði að biðja um lista yfir veitingahús, sem eru án vínveitingaleyfis, en veita eigi að síður vín. Þessi merkilega yfirlýsing segir milli lína, að lögreglustjórinn hafi þá ekki enn látið semja slíkan lista.

Komið hefur fram í fréttum, að veitingahúsið, sem menn sækja helzt, áður en þeir drepa fólk, hefur í mánuð veitt vín án leyfis. Nágrannar hafa óspart og árangurslaust kvartað út af þessum illræmda stað, sem er að hluta í eigu sonar lögreglustjórans í Reykjavík.

Lögreglustjórinn sagði í sama blaðaviðtali, að hann hefði beðið lögfræðideild sína um að vinna af kappi við að finna hreint og klárt mál um brot á lögum um auglýsingar á áfengi. Þessi merkilega yfirlýsing segir milli lína, að kapp deildarinnar hafi verið einkar lítið.

Fyrir vankunnáttu tapaðist mál fyrir héraðsdómi, þar sem ekki var um að ræða hreina áfengisauglýsinu, heldur dulbúið millistig auglýsingar og fréttar. Þessi úrskurður skelfdi lögreglustjórann svo mjög, að hann þorir ekki að láta dómstóla reyna á fleiri mál að sinni.

Lögreglustjóraembættið í Reykjavík er ekki eitt um skort á athafnavilja gegn brotum, sem tengjast áfengi. Dómsmálaráðuneytið hefur tekið fram fyrir hendur lögreglunnar og veitt leyfi margkærðum veitingamanni, sem ítrekað brýtur áfengis- og barnaverndarlög.

Borgarstjórnin í Reykjavík er engu skárri og vísar mest á stofnanir ríkisins, sem eigi að halda uppi lögum og reglu í borginni. Um mitt síðasta ár ætlaði hún að hætta að mæla með vínveitingaleyfum í borginni, en hefur ekki enn komið samþykktinni til framkvæmda.

Getuleysi stjórnvalda er magnað með hótunum áfengissala, sem meðal annars segjast siga Evrópusambandinu á stjórnvöld, ef þau makki ekki rétt. Þeir hafa þannig komizt upp með að þverbrjóta lög um bann við áfengisauglýsingum og færa sig hratt upp á skaftið.

Fyrirhugaðar öryggismyndavélar í miðborginni eru eini ljósi punkturinn í almennri uppgjöf þeirra stjórnvalda, sem stjórna brennivínsmálum borgarinnar. Erlend reynsla er fyrir því, að slíkar vélar snarfækka minni og meiri háttar glæpum í miðborgum.

Fyrir nokkrum áratugum var ástandið svipað í miðborg Amsterdam og borgin eins illræmd og Reykjavík er að verða. Þá var óeirðalögreglan kölluð til að hreinsa miðborgina. Síðan geta borgarar og ferðamenn gengið óáreittir að nóttu og degi um miðborg Amsterdams.

Það sama væri auðvitað hægt að gera hér, ef við hefðum lögreglustjóra með bein í nefinu, hvað sem núverandi lögreglustjóri segir. Lögreglustjóri með bein í nefi mundi afla sér stuðnings annarra stjórnvalda ríkis og borgar við að spúla ósómanum út úr miðborginni.

Hörð viðbrögð gegn brotum á lögum um áfengi og hliðstæðum lögum leysa ekki drykkjuvanda þjóðarinnar á einu bretti. En reynslan frá útlöndum sýnir, að slík viðbrögð draga úr afbrotum og ónæði, sem hljótast af ótæpilegri neyzlu áfengis og annarra fíkniefna.

Með núverandi getuleysi lögreglustjóra, dómsmálaráðuneytis, alþingis og borgarstjórnar er verið að afsiða ungu kynslóðina í borginni. Hún er í miðborginni að læra af fullorðnu drykkjurútunum hversu langt er hægt að ganga í að hætta að vera í húsum hæfur.

Því meira, sem fjallað er um þetta mál í fjölmiðlum, þeim mun ljósara verður, að embættis- og stjórnmálamenn hafa gersamlega brugðizt skyldu sinni.

Jónas Kristjánsson

DV

Hagfræðistofnun Háskólans hefur reiknað, að sparnaður þjóðarinnar vegna lækkunar iðgjalda í bílatryggingum nemi 2,3 milljörðum króna á þessu ári. Þar af er 1,1 milljarður beinn sparnaður bíleigenda og 1,2 milljarðar sparnaður þjóðarinnar af 0,4% lækkun vaxtastigs.

Minni útgjöld heimilanna af bílatryggingum lækka vísitölu neyzluverðs. Stór hluti skulda heimilanna er verðtryggður með tengingu við vísitölur. Þar af leiðandi verða vextir lægri en ella hefði orðið. Þess vegna leggst 1,2 milljarðs sparnaður ofan á 1,1 milljarðs sparnað.

Þetta er árangurinn af framtaki nokkurra manna í Félagi íslenzkra bifreiðaeigenda. Þeir neituðu að trúa fullyrðingum íslenzkra tryggingafélaga um, að tap væri á bílatryggingum hér á landi. Þeir bentu á, að bílatryggingar væru mun ódýrari í nágrannalöndunum.

Niðurstaðan af athugunum leiddi til samnings við erlent tryggingafélag um að koma inn á íslenzka markaðinn með lægri tryggingar en áður höfðu þekkzt hér á landi. Gömlu fáokunarfélögin neyddust til að lækka sínar tryggingar og þjóðin öll naut framtaks fárra.

Auðvelt verður fyrir þjóðina að tapa aftur þessum 2,3 milljörðum á ári. Það gerir hún með því að halda tryggð við fáokunarfyrirtækin, svo að nýja tryggingafélagið festist ekki í sessi og verði á endanum keypt af fáokunarfyrirtækjunum eins og fyrra Skania-dæmið sýndi.

Stór hluti þjóðarinnar heldur enn tryggð við einokunarflugfélagið, sem sagði, að tap væri á rekstri innanlandsflugs, áður en það lækkaði verð til að mæta nýrri samkeppni. Þar sem of fáir fluttu sig milli félaga, munu innlend flugfargjöld hækka að nýju á næsta ári.

Meðan samkeppnin stendur í innanlandsflugi spara landsmenn ógrynni fjár í flugfargjöldum og annað eins í minni verðbólgu á samkeppnistímanum. Þegar samkeppnin dofnar aftur, missir fólk sparnaðinn til baka, bæði fargjaldasparnaðinn og verðbólgusparnaðinn.

Tímabundinn sparnaður þjóðarinnar í innanlandsflugi og vonandi varanlegur sparnaður hennar í bílatryggingum eru hrein skiptimynt í samanburði við sparnaðinn, sem hlytist af samkeppni banka. Okkur vantar sárlega útlendan banka hingað til lands.

Reiknað hefur verið, að íslenzkir bankar taka tvöfalt meira af veltunni í rekstrarkostnað en útlendir bankar. Þetta stafar af gífurlegum afskriftum vegna tapaðra útlána. Vaxtamunur inn- og útlána er tvöfalt hærri en hann væri við eðlilegan rekstur bankanna.

Af samanlögðum slíkum ástæðum telja stjórnvöld víða á Vesturlöndum hagkvæmt að auka viðskiptafrelsi erlendra aðila og stækka þannig markaðinn, svo að samkeppni aukist og fólk spari peninga. Þetta dregur úr verðbólgu og léttir stjórnvöldum vinnu sína.

Hér á landi eru stjórnvöld hins vegar lítt gefin fyrir samkeppni. Þau knúðu fram sameiningu flugfélaga og eru að reyna að sameina banka. Öll slík sameining dregur úr samkeppni og hækkar kostnað fólks. Hún hækkar vísitölur, sem stjórnvöld reyna að halda niðri.

Dýrasta fáokunarhneigð stjórnvalda felst í kvótakerfum landbúnaðar og sjávarútvegs. Þessi opinberu skömmtunarkerfi draga úr samkeppni í atvinnulífinu, sem sést bezt af snöggum flutningi auðs í fáar hendur. Uppboð veiðileyfa mundu færa þjóðinni hagnaðinn.

Þjóðin verður sjálf að hafa þrek til að gæta hagsmuna sinna. Hún getur ekki treyst, að alltaf séu einhverjir úti í bæ, sem færi henni vinning á silfurfati.

Jónas Kristjánsson

DV

Ljóst er orðið, að engin ákvæði Dayton-samkomulags vesturveldanna og málsaðila í Bosníu ná fram að ganga. Ekkert hefur gengið að sameina landið í eitt ríki. Ekkert hefur gengið að hafa hendur í hári stríðsglæpamanna. Ekkert hefur gengið að byggja upp stofnanir lýðræðis.

Þjóðahreinsun málsaðila var að mestu lokið, þegar Atlantshafsbandalagið drattaðist á staðinn. Menn skera ekki lengur hver annan á háls. Deila má svo um, hvort það sé að þakka nálægð Nató eða þeirri staðreynd, að málsaðilar búa nú að mestu hver í sínu lagi.

Hitt er víst, að setuliðið verður einhvern tíma að fara og að þá hefst blóðbað að nýju, meðan arftakaríki Bosníu eru að laga landamæri sín. Setuliðið fer, af því að bandaríska þingið mun ekki sætta sig við langvinna þátttöku Bandaríkjanna í misheppnaðri aðgerð.

Þegar það hentar einhverjum málsaðila í Bosníu, munu nokkrir bandarískir hermenn falla í valinn og Bandaríkin fara á taugum, eins og þau gerðu í Líbanon og Sómalíu. Bandaríska setuliðið mun þá flýja af hólmi, eins og það gerði á sínum tíma í Líbanon og Sómalíu.

Þá fara evrópsku hermennirnir líka. Málsaðilar í Bosníu verða skildir eftir til að gera út um mál sín með því að skera hver annan á háls. Miklu betra er að skipta landinu áður formlega í þjóðahreinsuð svæði og styrkja fólk til að flytjast til svæða fólks af sama þjóðerni.

Bezt væri að lagfæra landamærin, þótt það kosti enn meiri þjóðflutninga. Þá verður léttara að verja landamærin, þegar ýfingar hefjast um svæði, sem málsaðilar girnast í garði náungans. Vesturveldin gætu meira að segja veitt tímabundna aðstoð við landamæravörzlu.

Vesturveldunum ber nú að játa ósigur sinn og fara að búa jarðveginn undir brottförina. Mikilvægt er að byrja á því að viðurkenna loksins, að sameining Bosníu í eitt ríki er óframkvæmanleg. Bezt er, að þjóðirnar þrjár fái að búa hver út af fyrir sig í eigin ríki.

Frá því að Dayton-samkomulagið var undirritað, hafa aðeins 30.000 minnihlutaíbúar flutzt aftur til fyrri heimkynna, en 80.000 minnihlutaíbúar hafa flúið heimkynni sín. Íbúum blandaðra svæða hefur því fækkað í heild um 50.000 manns við afskipti vesturveldanna.

Þannig heldur flóttamannastraumurinn áfram, en í öfuga átt við það, sem Dayton-samkomulagið gerir ráð fyrir. Bosnía er því hægt og bítandi áfram að breytast í þrjú aðskilin og þjóðahreinsuð svæði, sem hvert fyrir sig lýtur yfirráðum róttækustu stríðsglæpamannanna.

Vesturveldin bættu gráu ofan á svart með því að hefja afskipti af valdastríði geðveikrar kerlingar og geðveiks karls, sem höfðu haft sig svo mikið í frammi í þjóðahreinsunum, að ekki mátti á milli sjá. Plavsic og Karadzic eiga raunar bæði heima í stríðsglæpafangelsi.

Atlantshafsbandalagið og vesturveldin þurfa ekki lengur að sanna sig í Bosníu. Fullreynt er, að afskipti þeirra hafa reynzt gagnslaus með öllu. Niðurlægingin er fyrir löngu orðin að staðreynd, sem ekki verður breytt. Skipulagt undanhald er eina leiðin úr stöðunni.

Atlantshafsbandalagið og vesturveldin áttu valið, þegar Dayton-samkomulagið var ferskt. Með hörku og festu hefði þá verið hægt að knýja það fram. En langvinnur ræfildómur hefur gert ókleift með öllu að reyna að gera það núna, sem þá hefði verið kleift.

Friður er líklegastur í Bosníu, ef þjóðirnar verða algerlega aðskildar í verjanlegum ríkjum og reistar verða voldugar varnargirðingar á landamærum þeirra.

Jónas Kristjánsson

DV

Við getum ekki látið fulltrúa Kínastjórnar leika hlutverk skömmtunarstjóra í samskiptum okkar við útlenda aðila. Við getum ekki leyft ruddalegum sendiherra Kína hér á landi að flagga hótunum um, að Íslandi verði refsað fyrir samskipti við varaforseta Taívans.

Sendiherra Kína á Íslandi líkist ráðamönnum Kína að því leyti, að hann kann ekki mannasiði. Hann á því ekki að vera sendiherra hér á landi. Þar með er ekki sagt, að Kínverjar kunni ekki mannasiði. Þeir ráða bara engu um framferði dólganna, sem þar ráða ríkjum.

Kínverjar hafa enga skoðun á því, hvort ráðamenn erlendra ríkja eigi að taka á móti sendimönnum Taívans. Þeir eru bara þegnar í ríki, sem er stjórnað af ófyrirleitnum glæpaflokki, sem reynir að auka áhrif sín í útlöndum með alls konar hótunum og ögrunum.

Viðtal forsætisráðherra Íslands við varaforseta Taívans er engin móðgun við Kínverja. Virðingu Kína hefur hins vegar sett ofan við dólgslæti sendiherrans. Þeir, sem kunna ekki mannasiði, missa virðingu, en afla sér hennar ekki. Virðing kemur nefnilega að innan.

Raunar ber siðameistara utanríkisráðuneytisins að kalla sendiherra Kína á sinn fund og minna hann á mannasiði. Slíkt mundi senda þau skilaboð til glæpaflokksins í Kína, að dólgslæti hafi ekki áhrif hér á landi frekar en í Danmörku eða öðrum siðuðum ríkjum.

Því miður er utanríkisráðherra okkar hræddur að eðlisfari og mun verða í felum í máli þessu. Hann er alltaf hræddur, þegar útlendingar byrsta sig, svo sem í ljós kom í misheppnuðum samskiptum hans við norsk stjórnvöld út af hagsmunum Íslendinga á hafinu.

Ef frá er skilin lömun utanríkisráðuneytisins, er heimsókn varaforseta Taívans hið bezta mál. Hún undirstrikar, að við seljum fjórum sinnum meira til Taívans en til Kína, enda fara viðskipti við Taívan eftir markaðslögmálum, en ekki eftir geðþótta glæpaflokks.

Við erum bara 260.000 manna þjóð og getum aðeins framleitt vörur fyrir lítið brot af heiminum. Við eigum endalausa kosti í löndum, sem stunda heilbrigða viðskiptahætti og fara eftir lögum og rétti. Við þurfum því ekki að taka áhættu af geðþóttaviðskiptum við Kína.

Glæpaflokkar eru víðar við völd en í Kína. Við skiptum okkur ekki af slíku, enda viljum við síður blanda viðskipti stjórnmálum. Við áttum til dæmis mikil viðskipti við Sovétríkin sálugu, áður en þau hurfu snögglega af sjónarsviðinu sællar minningar.

Munurinn á Kína og öðrum slíkum ríkjum er, að ráðamenn í Kína eru jafnan reiðubúnir að taka viðskiptin í gíslingu til að reyna að ná markmiðum sínum í utanríkismálum. Þess vegna eru viðskipti við Kína allt önnur og áhættusamari en þau voru við Sovétríkin.

Fyrr eða síðar kasta Kínverjar af sér oki glæpaflokksins og koma á heilbrigðum viðskiptum við umheiminn. Fram að þeim tíma ætti íslenzk kaupsýsla ekki að kosta miklu til áhættusamra viðskipta og snúa sér heldur að réttarríkjum viðskipta á borð við Taívan.

Eðlilegt framhald af uppákomu vikunnar í sendiráði Kína er, að sendiherrann verði látinn fara og beðið verði um annan, sem veit meira um, hvað teljist til mannasiða í umheiminum. Virðing og sæmd fer ekki eftir afli, heldur eftir framgöngu og framkomu hvers og eins.

Sendiherra Kína á Íslandi hefur áður gerzt brotlegur við mannasiði. Hann er fyrir löngu orðinn þaulsætnari hér á landi en viðurkvæmilegt má teljast.

Jónas Kristjánsson

DV

Sums staðar á Vesturlöndum hefur verið reynt að hamla gegn fáokun með því að setja lög um hámarksstærð fyrirtækja eða markaðshlutdeild þeirra á tilteknu sviði. Þetta hefur verið rökstutt með því, að umrætt svið sé svo mikilvægt, að þar megi ekki ríkja fáokun.

Undantekningarlaust hefur þessi aðferð mistekizt. Löng reynsla kennir, hvernig hægt er að leika á slík lög, einkum með því að stofna eignarhaldsfélög. Þannig verður til eignarhald, sem virðist dreift við fyrstu sýn, en er í rauninni þjappað, ef skoðað er ofan í kjölinn.

Í stöku tilviki hafa slíkar reglur valdið fáokunarfyrirtækjum tímabundnum erfiðleikum. Það gerist, þegar markaðshlutdeild þeirra er yfir nýju mörkunum og þau þurfa á skömmum tíma að búa til sjónhverfingar, sem koma markaðshlutdeild niður fyrir mörkin.

Miklu betri aðferð til að losna við fáokun er að bæta leikreglurnar og opna markaðinn. Það gerist meðal annars með því að afnema hömlur, sem bregða fæti fyrir nýja eða utanaðkomandi samkeppnisaðila. Í sjávarútvegi væri það gert með því að bjóða út kvóta.

Nefnd á vegum sjávarútvegsráðherra hefur ákveðið að fara vonlausu leiðina og framleiða lagafrumvarp, sem gerir ráð fyrir hömlum á kvótaeign útgerðarfélaga. Markmiðið er sagt vera að koma í veg fyrir samþjöppun kvóta í fáum höndum og minnkun á samkeppni.

Ekkert útgerðarfélag er nálægt mörkum frumvarpsins. Þau hafa nægan tíma til að þróa eignarhald á þann veg, að þau geti haldið áfram að þenja sig út innan hins þrönga skömmtunarkerfis, þannig að formlegt eignarhald hvers og eins verði innan við 8% kvótans.

Þetta vita allir eins og þeir vita, hver reynslan hefur verið í útlöndum. Nýja frumvarpið er ekki samið í góðri trú bjálfans, heldur er það tilraun til að slá ryki í augu þjóðarinnar. Markmið frumvarpsins er að búa til sjónhverfingu, sem sætti þjóðina við kvótakerfið.

Ef sjávarútvegsráðherra og ríkisstjórnin hefðu raunverulegan áhuga á að lúta þjóðarvilja í þessu máli, yrði smíðað lagafrumvarp um, að auðlindir hafsins væru eign þjóðarinnar og í umsjá ríkisins, sem leigði kvótann til hæstbjóðandi svo sem einu sinni á ári.

Útboð á leigukvóta tryggja margt í senn, eign þjóðarinnar á auðlindinni, tekjur þjóðarinnar af henni og harða samkeppni í atvinnugreininni. Fákeppnisfyrirtækin fengju samkeppni frá nýjum aðilum úr skyldum greinum eða allt öðrum greinum atvinnulífsins.

Raunar væri hægt að slá tvær flugur í einu höggi og kaupa aðild að Evrópusambandinu með því að leyfa erlendum aðilum að taka þátt í uppboði leigukvótans. Þjóðin fengi arð sinn af kvótanum, hvort sem hæstbjóðendur yrðu innlendir eða erlendir aðilar.

Ef ekki er áhugi á aðild að Evrópusambandinu, má takmarka uppboðið við innlenda aðila, en ná samt töluverðri hagræðingu og miklum arði. Sjómenn og skipstjórar, fiskvinnslur og fiskheildsalar, svo og ýmsir aðrir innlendir aðilar vilja vafalaust ná í leigukvóta.

En sjávarútvegsráðherra og ríkisstjórnin hafa ekki áhuga á að reka erindi þjóðarinnar á einhvern slíkan hátt. Ráðherrarnir vilja þvert á móti þjónusta þá, sem hafa sölsað undir sig þjóðareignina í skjóli kvótareglna, sem stjórnmála- og embættismenn hafa framleitt.

Ráðherrar finna samt fyrir vaxandi andstöðu við afsal þjóðareignar. Þeir eru því að reyna að finna leiðir til að kasta ryki í augu þjóðarinnar og sefa reiði hennar.

Jónas Kristjánsson

DV

Ánægjulegt er að fá hingað í heimsókn Lli Tsjen, varaforseta Taívans. Við höfum ekkert nema gott af því ríki að segja. Viðskipti landanna fara vaxandi og fylgja leikreglum. Við hæfi er, að Davíð Oddsson forsætisráðherra skuli sýna honum kurteisi og hitta hann að máli.

Ánægjulegast af öllu er þó, að forsætisráðherra skuli virða að vettugi kveinstafi umboðsmanna Kínastjórnar út af þessum samskiptum Íslands og Taívans. Kominn var tími til, að íslenzkir ráðamenn létu af fyrra undirlægjuhætti gagnvart dólgastjórninni í Beijing.

Á tímabili voru íslenzkir ráðamenn á sífelldum ferðalögum með fríðu föruneyti til Kína, vafalaust í þeim tilgangi að auka viðskipti ríkjanna. Komið var á fót dýru sendiráði, sem betur hefði verið stofnað í Japan, þar sem við rekum hundrað sinnum meiri viðskipti.

Mikill skaði er að vestrænum fjárfestingum í Kína. Stjórnvöld þar í landi virða ekki leikreglur og koma fram af geðþótta við erlend fyrirtæki. Þetta fundu nokkrir skjólstæðingar Halldórs Blöndals, þegar þeir reistu þar lakkrísverksmiðju, sem gerð var gjaldþrota.

Kínastjórn hefur tekið erlenda fjárfestingu í gíslingu til að knýja eigendur hennar til að ganga erinda Kínastjórnar í stjórnmálum. Þannig hafa bandarísk fyrirtæki, með Microsoft í broddi fylkingar, hvað eftir annað reynt að fá Bandaríkjastjórn til að styðja Kínastjórn.

Microsoft er að reyna að verja fjárfestingu sína í Kína og fá kínverska herinn til að hætta að reka fjölföldunarverksmiðjur, þar sem hugbúnaði fyrirtækisins er stolið. Samtals rekur herinn í Kína um þrjátíu risaverksmiðjur, sem eingöngu starfa að stuldi hugverka.

Engin ríkisstjórn í heiminum er eins hættuleg umhverfi sínu og Kínastjórn. Hún hefur ráðizt með vopnavaldi á öll nágrannaríki sín. Hún stundar ögrandi heræfingar á alþjóðlegum siglingaleiðum og lætur landgönguliða stíga á land á eyjum nágrannaríkja.

Fyrsta verk Kínastjórnar eftir valdatökuna í Hong Kong var að taka kosningarétt af miklum meirihluta íbúanna og fela staðarvöld í hendur fámennum hópi auðkýfinga, sem reka erindi Kínastjórnar. Þetta var í stíl annarra aðgerða Kínastjórnar gegn mannréttindum.

Kínastjórn er sérstaklega uppsigað við mannréttindi og telur þau vera ógnun við vald sitt. Hún þverbrýtur alla fjölþjóðasamninga á því sviði, þótt hún hafi skrifað undir þá. Hún er ill og ómerkileg í senn. Hún varpar skugga á alla, sem nudda sér utan í hana.

Sem betur fer eru menn að byrja að átta sig á þessu. Kínversk-íslenzka félagið sýndi nýlega sjálfstæði sitt með því að bjóða Dalai Lama til Íslands, þótt það yrði til þess, að kínverska sendiráðið ryfi samskipti við félagið. Og nú hefur forsætisráðherra Íslands skipt um stefnu.

Eðlilegt framhald nýs skilnings á illu eðli Kínastjórnar er, að menn átti sig á, að íslenzkt sendiráð á ekki heima í Beijing, heldur í Tokyo, þar sem menn virða lög og reglur í viðskiptum eins og á öðrum sviðum og hafa reynzt vilja kaupa íslenzkar vörur dýru verði.

Allir þeir, sem eiga um sárt að binda vegna yfirgangs dólganna í Beijing, eiga að vera okkar vinir. Þar á meðal er auðvitað fulltrúi ríkis, sem sætir sífelldum ögrunum frá meginlandinu. Þess vegna er varaforseti Taívans talinn velkominn gestur hér á landi.

Hugsanlegar hefndaraðgerðir Kínastjórnar verða okkur seint eins þungar í skauti og uppbygging ótryggra viðskipta við Kína og fjárfestinga þar hefði orðið.

Jónas Kristjánsson

DV

Líkur benda til, að þess sé ekki langt að bíða, að farið verði að meta ýmiss konar áhættu í erfðum fólks. Þetta ætti að geta flýtt aðgerðum, sem koma í veg fyrir sjúkdóma, svo að fólk fái færi á þeim í tæka tíð. Það ætti að gera fólki kleift að taka aukna ábyrgð á eigin heilsu.

Nýlega stofnað íslenzkt fyrirtæki hefur vakið mikla athygli erlendis, svo sem sjá má í víðlesnum tímaritum. Þetta er Íslensk erfðagreining, sem safnar íslenzkum erfðaefnum og upplýsingum um erfðir. Með rannsóknum er leitað að litningum sem stjórna þessum erfðum.

Flestir algengir sjúkdómar liggja að hluta í erfðum, þar á meðal menningarsjúkdómar nútímans, svo sem hjartabilun, krabbamein og áfengissýki. Sumir eru að erfðum veikari fyrir ákveðnum sjúkdómum en annað fólk og þurfa því að gæta sín betur en aðrir.

Að baki sjúkdóma liggja fleiri áhættuþættir, einkum umhverfisþættir á borð við uppeldi og menntun, skapgerð og mataræði, störf og venjur, fjölskylduaðstæður og félagsskap. Mikið framboð eiturlyfja á borð við nikótín og alkóhól er einnig mikilvægur áhættuþáttur.

Ef fólk fær í tæka tíð að vita, að það kunni að hafa fengið í arf meiri líkamlega viðkvæmni fyrir ákveðnum sjúkdómum heldur en gengur og gerist, getur það fyrr en ella tekið á áhættuþáttum umhverfisins og þannig dregið úr líkum þess, að erfðir skapi sér vandamál.

Á slíkum forsendum getur fólk fyrr en ella gripið til almennra aðgerða, sem stuðla að góðri heilsu. Þar á meðal er minni neyzla á kjöti, hertri fitu og sykri, aukin neyzla grænmetis, svo og annað mataræði í samræmi við meðmæli Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar.

Aðrar almennar aðgerðir felast í hóflegri hreyfingu á borð við göngu, skokk, sund og hjólreiðar. Ennfremur slökun af margvíslegu tagi, sem vinnur gegn áhættuþáttum af völdum taugaveiklaðs umhverfis. Allar slíkar aðgerðir eru ódýrar og í valdi hvers og eins.

Á sömu forsendum getur fólk fyrr en ella gripið til sértækra aðgerða til mótvægis þeim sérstöku áhættuþáttum, sem tengjast forfeðrum þess. Þannig geta erfingjar hjartabilunar hafnað kjöti og hertri fitu og þannig geta erfingjar áfengissýki hafnað alkóhóli.

Íslenzku erfðafræðirannsóknirnar gagnast mannkyni öllu, ef af þeim spretta gagnleg lyf og ný ráð um fyrirbyggjandi aðgerðir. En þær gagnast mest því fólki, sem er í sjálfum erfðabankanum. Það eru forréttindi Íslendinga að vera einmitt hinn rannsakaði hópur.

Að sjálfsögðu þarf að kosta miklu til að fara sérstaklega vandlega með upplýsingar, sem snerta einstaklinga, svo að óviðkomandi aðilar geti ekki komizt í þær og valdið þeim tjóni, til dæmis með því að raða þeim í áhættuflokka, til dæmis í starfi eða líftryggingu.

Vel heppnuð varðveizla einkamála í tengslum við erfðabanka sést á þann hátt, að utanaðkomandi aðilar geta ekki notað upplýsingarnar, en viðkomandi fólk getur sjálft notað þær til að haga lífi sínu að nokkru leyti á annan hátt, en það hefði að öðrum kosti gert.

Því fleiri, sem nota slíkar upplýsingar til að taka aukna ábyrgð á eigin heilsu, þeim mun auðveldara verður fyrir samfélagið í heild að axla almenna ábyrgð á heilsufari þjóðarinnar. Um þessar mundir er ríkið hins vegar fjárhagslega að sligast undir sinni ábyrgð.

Þótt margir taki ábyrgð á eigin heilsu án sérstakrar hvatningar af erfðafræðilegum toga, má samt búast við, að slík hvatning muni ráða úrslitum hjá miklu fleiri.

Jónas Kristjánsson

DV

Einhverjir hljóta að bera ábyrgð á hvarfi 62 milljarða króna úr bönkum og sjóðum landsins á tæpum áratug. Þetta er mesta verðmætahrun í sögu landsins. Það jafngildir um kvartmilljón á hvert mannsbarn í landinu. Þetta á ekki að geta gerzt allsendis eftirmálalaust.

Af þessum 62 milljörðum eru 45 milljarðar þegar gufaðir upp. Afgangurinn er í afskriftasjóðum banka og sjóða. Hann verður notaður til að greiða tjón af lánum, sem vitað er, að þarf að afskrifa, hafa enn ekki verið afskrifuð, en verða afskrifuð á næstunni.

Kröfuhafar eru fyrst og fremst viðskiptamenn bankanna, en að nokkru leyti einnig skattgreiðendur, af því að ríkið varð að bjarga Landsbankanum með því að spýta í hann viðbótarpeningum. Viðskiptamenn hafa einkum greitt tjónið í formi vaxtamunar inn- og útlána.

Fyrirferðarmesti hópur viðskiptamanna banka- og sjóða eru fyrirtækin í landinu, sem hafa orðið að greiða óeðlilega mikinn vaxtamun í stað þess að ná hagnaði til að byggja sig upp. Þetta hefur líka skaðað afkomu starfsmanna fyrirtækjanna og þjóðarinnar í heild.

Beinast er að líta til banka- og sjóðastjóranna sjálfra. Þetta eru tiltölulega fáir einstaklingar, sem sumir hverjir bæta veru í sjóðsstjórnum við bankastjórarstarfið. Þetta eru karlarnir með höndina á púlsinum, þegar lánað var gæludýrum kerfisins villt og galið.

Sumir bankastjóranna hafa unnið sig upp í bönkunum, en aðrir eru stjórnmálamenn, sem hafa hreppt stóla í herfang. Sumir hinna síðarnefndu voru annálaðir óráðsíumenn í fjármálum, þegar þeir voru í pólitík, og hafa greinilega lítið skánað síðan í bönkunum.

Næst er að líta til bankaráðanna og tilsvarandi stjórna í sjóðunum. Þetta eru nefndirnar, sem eiga að gæta þess, að banka- og sjóðastjórar geri ekki vitleysur. Þetta eru nefndirnar, sem ráða og reka bankastjóra. Lagalega bera ráðsmennirnir svipaða ábyrgð og bankastjórarnir.

Fulltrúar og trúnaðarmenn stjórnmálaflokkanna skipa bankaráð og sjóðsstjórnir að mestu. Sumpart eru þetta handrukkarar, sem safna í flokkssjóði, sumpart kvígildi flokkanna og sumpart duglegir bitlingasafnarar. Flokkarnir bera ábyrgð á þessu ógæfulega liði.

Stjórnmálaöflin í landinu bera þannig beina ábyrgð á bankaráðunum og óbeina ábyrgð á bankastjórnunum, svo og tilsvarandi liði hjá sjóðunum. Þau bera þar á ofan ábyrgð á því fáokunarkerfi, sem ríkir á lánamarkaði undir stjórn ríkisvaldsins og að mestu í eigu þess.

Eitt helzta áhugamál valdamanna hefur lengi verið að sameina banka, svo að fáokunin verði þrengri en áður. Því þrengri sem fáokunin verður, þeim mun minni líkur eru á, að ein stofnun brjótist út og bjóði hagstæðari lánakjör á forsendum minni óráðsíu í útlánum.

Tvær leiðir virðast helzt vænlegar til úrbóta í bankakerfinu. Önnur er sú, að ríkið selji bankana og sjóðina einhverjum aðilum, sem ekki taka svipaðan þátt í óráðsíunni og eini einkabankinn gerir núna. Hin er sú, að erlendir alvörubankar setji upp útibú á Íslandi.

Enn er ónefndur aðili, sem ber fulla ábyrgð á hvarfi 62 milljarða króna úr vörzlu banka og sjóða. Það eru kjósendur stjórnmálaflokkanna, sem láta þetta eins og annað yfir sig ganga möglunarlaust. Þeir láta sér fátt um finnast og halda áfram að éta það, sem úti frýs.

Kostulegast við ruglið er, að hjálpar er að venju ekki von frá bankastjórum -ráðsmönnum, pólitíkusum eða kjósendum, heldur einu sinni enn frá útlendingum.

Jónas Kristjánsson

DV