Íslenzka menntanetið á umtalsverðan þátt í heimsmeti Íslendinga í notkun Internetsins, sem er 50% útbreiddara hér á landi en í upphafslandinu Bandaríkjunum. Fyrirtækið hefur haft forgöngu um fræðslunotkun netsins og mótað nýja möguleika í menntakerfinu.

Þetta skiptir miklu í strjálbýlu landi. Netið er happasending fyrir þjóð, sem vill búa vítt um dreifðar byggðir og ná samt efnahagslegri hagkvæmni þéttbýlis. Með netinu getur fólk stundað fjarnám með áhrifamiklum hætti og það getur einnig stundað arðbær störf í einrúmi.

Fjarnámstækni á netinu er orðin svo þróuð, að unnt er að stunda nám við bandaríska háskóla og taka þar próf án þess að mæta í skóla nema einu sinni á ári eða sjaldnar. Athuganir benda til, að fjarnemendur séu áhugasamari og standi sig betur en staðarnemendur.

Íslenzka menntanetið er einkafyrirtæki, sem hefur vakið athygli víða um heim fyrir frumkvæði í notkun netsins í menntakerfinu. Það lagði í vetur í fjárfestingu við að koma upp netþjónum í öllum símaumdæmum landsins og varð sú fjárfesting fyrirtækinu ofviða.

Menntaráðuneytinu rann blóðið til skyldunnar. Það keypti gjaldþrota fyrirtækið með manni og mús fyrir 21 milljón króna til að tryggja, að áfram héldist þjónustan, sem Menntanetið veitir skólakerfinu og er talin vera ómissandi vegna 300 fjarnemenda á netinu.

Ráðuneytið fór offari í þessu efni. Það gat tryggt hagsmuni hinna 300 fjarnemenda með broti af þessari upphæð. Það hefði getað greitt áskriftargjöld fyrir þá og skóla landsins hjá öðrum einkafyrirtækjum, sem bjóða sömu þjónustu og Menntanetið á svipuðu verði.

Ráðuneytið hefði stuðlað að heilbrigðri samkeppni í þjónustu við netið með því að bjóða út netviðskipti skólakerfisins. Starfrækt eru í landinu nokkur fyrirtæki á þessu sviði, þannig að Menntanetið er ekki lengur ómissandi, þótt það eigi merka afrekasögu.

Búnaðurinn, sem ráðuneytið fékk með kaupunum á Menntanetinu, nemur í verðmætum um helmingi af upphæðinni, sem það greiddi fyrir kaupin. Þannig felur hálf upphæðin í sér óeðlilegt handafl á markaðnum og hinn helmingurinn felur í sér þakklætisvott ráðuneytisins.

Þegar ráðuneyti vill ganga svona langt í björgunaraðgerðum, sem fela í senn í sér markaðsmismunun og þakklætisvott, átti ráðuneytið að leita samþykkis þeirra aðila, sem fara með fjárveitingavaldið í landinu. Það gerði menntaráðherra ekki og gróf þannig undan þingræðinu.

Ef ráðuneytið tekur þessa 21 milljón af tölvukaupafé, svo sem fullyrt hefur verið því til afsökunar, verða íslenzkir skólar mörgum tugum tölva fátækari en ella hefði orðið. Ráðuneytið hamlar þannig gegn brýnni tölvuvæðingu skólanna með kaupum sínum á Menntanetinu.

Komið hefur í ljós, að flestir þingmenn eru eftir á að hyggja sammála kaupum ráðuneytisins á Menntanetinu og vilja væntanlega veita sérstaklega fé til þeirra, svo að það verði ekki tekið af tölvukaupafé skólanna. Vonandi láta þeir verkin ekki tala síður en orðin.

Sighvatur Björgvinsson þingmaður stóð einn í gagnrýni sinni á kaupin. Hans gagnrýni var eigi að síður réttmæt. Kaupverðið var hátt yfir raunvirði. Ráðuneytið hefði sparað peninga með því að bjóða út þjónustuna og reyndi ekki einu sinni að ganga úr skugga um það.

Mál þetta sýnir ráðuneyti, sósíaliskan ráðherra og Alþingi, sem sameiginlega eru ófær um að hugsa mál á grundvelli alþjóðlega viðurkenndra markaðslögmála.

Jónas Kristjánsson

DV

Samningur strandríkja Íslandshafs um veiðar á norsk- íslenzku síldinni er okkur afar óhagstæður og kemur ekki í veg fyrir ofveiði, af því að Evrópusambandið stendur utan við samninginn og hefur ítrekað, að það muni halda fast við 150 þúsund tonna veiði sína.

Færeyingar, Íslendingar, Norðmenn og Rússar verða nú að fara sameiginlega bónarveg að Evrópusambandinu og biðja það um að semja um minni síldarkvóta fyrir sig á næsta fiskveiðiári. Ekki er enn vitað um neinn ádrátt um slíkt af hálfu Evrópusambandsins.

Ekki bendir heldur nein reynsla til þess, að Evrópusambandið sé veikt fyrir rökum um stofnverndun og skipulega fiskveiði. Hingað til hafa áhrif bandalagsins jafnan leitt til aukinnar ofveiði á hafsvæðum bandalagsþjóðanna, svo sem í Norðursjó og á Biskayaflóa.

Samkvæmt samningnum veita Íslendingar Norðmönnum og Rússum einhliða leyfi til síldveiða í fiskveiðilögsögu Íslands. Þessi furðulega heimild kemur eins og þruma úr heiðskíru lofti og er í algerri þversögn við grundvallarforsendur landhelgisbaráttu okkar.

Á móti fá Íslendingar hvorki leyfi til síldveiða í norskri né rússneskri fiskveiðilögsögu. Samkvæmt Jan Mayen samkomulaginu frá 1980 höfum við þegar heimild til slíkra veiða á því svæði, sem er utan fiskveiðilögsögu Noregs, og þurfum ekki nýja heimild til þess.

Samkomulag náðist upp á þau býti, að Íslendingar gáfu eftir 54 þúsund tonn af 244 þúsund tonna kröfu sinni og fara niður í 190 þúsund tonn. Norðmenn og Rússar gefa hins vegar ekki eftir nema 24 þúsund tonn af 851 þúsund tonna samanlögðum kröfum sínum.

Þegar Íslendingar gefa eftir 23% af kröfu sinni og Norðmenn og Rússar gefa eftir 4%, hlýtur að vakna sú spurning, til hvers var allt þetta samningaþóf. Ef ætlunin var alltaf að gefast upp, var hægt að gera það strax og ná betri tíma til undirbúnings að veiðunum.

Samkvæmt samningnum eiga Íslendingar 17% af síldinni, unz samið verður um hlut Evrópusambandsins, en þá lækkar hlutur okkar sennilega í 14%. Þetta er afar lágt hlutfall í sagnfræðilegum samanburði, því að í gamla daga höfðum við 30-40% af norsk-íslenzku síldinni.

Óljóst er það ákvæði samningsins, sem vekur þá ímyndun íslenzku samningamannanna, að semja megi síðar um hærri hlut Íslendinga, ef norsk-íslenzka síldin fer að ganga í miklu magni inn í lögsögu Íslands. Slíkt yrði háð velvilja hinna erlendu viðsemjenda.

Samningamenn okkar verja undirskrift sína með því að segja mikilvægast að ná samkomulagi um takmörkun veiða, svo að síldin nái að verða sjö ára og eldri, þannig að hún fari í meira mæli í fiskveiðilögsögu Íslands, eins og hún gerði á áratugum síldarævintýrisins.

Þar sem Evrópusambandið stendur utan hins nýja samnings og segir hann hljóma sem flugusuð í eyrum sér, eru engar sérstakar ástæður til að ætla, að hann leiði til stækkunar síldveiðistofnsins og betri aldursdreifingar síldarinnar. Um það er enn öldungis ósamið.

Mjög hefur lækkað risið á Íslendingum í fjölþjóðlegum samningum um fiskveiðilögsögu og fiskveiðiréttindi, síðan þorskastríðin voru háð við Breta og nokkrar þjóðir á meginlandi Evrópu. Í deilunum um Jan Mayen kom í ljós, að Íslendingar voru farnir að linast.

Nýi samningurinn sýnir, að enn hefur ástandið versnað. Ekki er lengur neitt bein í nefi íslenzkra ráðamanna, er þeir heyra erkibiskups boðskap í Noregi.

Jónas Kristjánsson

DV

Íslendingar borða mun minna grænmeti en aðrar þjóðir. Við erum lengst allra þjóða Vestur-Evrópu frá því að ná þeirri hlutdeild grænmetis í fæðinu, sem mælt er með af Alþjóða heilbrigðisstofnuninni og í hliðstæðum ráðleggingum heilbrigðisráðuneyta á Vesturlöndum.

Við erum hins vegar nær vestrænum stöðlum í ávaxtaneyzlu og skerum okkur að því leyti ekki úr hópnum. Mismunurinn á neyzlu okkar á grænmeti og ávöxtum sýnir, að við erum ekki á móti hollustufæði, heldur eru það önnur atriði, sem fæla frá grænmetisnotkun.

Munurinn stafar af, að grænmeti er ræktað í landinu, en ávextir ekki. Það þýðir, að ríkið setur verndartolla á innflutt grænmeti til að vernda það innlenda, en setur ekki slíka tolla á innflutta ávexti. Verndartollarnir valda því, að grænmeti verður of dýrt fyrir neytendur.

Þegar ríki heimsins ákváðu fyrir rúmu ári að lækka tolla og koma á fót Alþjóða viðskiptastofnuninni, voru íslenzk stjórnvöld svo forstokkuð í verndarstefnu sinni, að þau notuðu tækifærið til að setja meiri ofurtolla á innflutt grænmeti en nokkru sinni fyrr.

Þetta getur fólk sannreynt í útlöndum. Við samanburð fínustu grænmetisborða í verzlunum á Íslandi og venjulegra borða af því tagi í erlendum verzlunum leynir sér ekki, að grænmeti er þar margfalt fjölbreyttara en hér og kostar ekki nema brot af því, sem það kostar hér.

Áhrif verndarstefnunnar leiða einnig til þess, að inn er flutt grænmeti af ódýrasta tagi. Gæðavara er ekki flutt inn, af því að hún yrði stjarnfræðilega dýr í tollareikningi landbúnaðarráðuneytisins. Innflutt grænmeti á Íslandi er raunar mestmegnis stórvaxið skepnufóður.

Þverpólitísk samstaða er um, að landbúnaðarráðuneytið sé hagsmunagæzlustofnun landbúnaðar gegn almannahagsmunum og að það fái alltaf að ráða ferðinni, þegar hagsmunir landbúnaðar eru í húfi. Þannig var það í síðustu ríkisstjórn og þannig er það í þessari.

Allir stjórnmálaflokkar bera jafna ábyrgð á þessum glæp. Það gildir einnig um Alþýðuflokkinn, sem sat í síðustu ríkisstjórn, er kom á fót ofurtollakerfi grænmetis, sem við búum nú við. Allir stjórnmálaflokkar taka hagsmuni landbúnaðar fram yfir hagsmuni neytenda.

Ein afleiðingin af þessu er minni grænmetisnotkun Íslendinga en ella væri og verra heilsufar. Það er ekki að ástæðulausu, að Alþjóða heilbrigðisstofnunin mælir með stóraukinni grænmetisnotkun. Það stafar af, að hún bætir heilsu og dregur úr menningarsjúkdómum.

Herkostnaður þjóðarinnar af verndun innlendrar garðyrkju er mikill. Hann lýsir sér í auknum kostnaði við hjartasjúkdóma og krabbamein. Hluti af kostnaði þjóðarinnar af sjúkrahúsakerfinu stafar beinlínis af ofurtollum stjórnvalda á innfluttu grænmeti.

Ef þjóðin hefði nógu mikinn áhuga á heilsu sinni, mundi hún ekki þola stjórnmála- og embættismönnum að skaða heilsu fólks á þennan hátt, valda því hjartasjúkdómum og krabbameini til að halda uppi háu verði á grænmeti. En þjóðina skortir áhuga á þessu.

Þetta breytist vonandi smám saman, þegar fleiri Íslendingar kynnast útlöndum og komast að raun um, að við erum þriðja flokks þjóð á þessu sviði. En það á langt í land, því að enn eru mál hér í þeim farvegi, að ríkið er að efla verndartolla á innfluttu grænmeti.

Þekkingin á þessu sviði er þó orðin svo mikil, að ljóst er, að stjórnmála- og embættismenn eru í þröngri hagsmunagæzlu vísvitandi að skaða heilsu þjóðarinnar.

Jónas Kristjánsson

DV

Forseti Íslands er sameiningartákn þjóðarinnar og kemur fram fyrir hönd hennar inn á við og út á við. Þar sem hann tekur ekki þátt í pólitísku dægurþrasi, ber þjóðin virðingu fyrir honum sem heiðurstákni. Hún rís úr sæti, þegar forsetinn gengur í salinn.

Stjórnarskráin gerir ráð fyrir, að forsetinn sé um leið öryggisventill, ef Alþingi og ríkisstjórn villast af spori lýðræðis. Þar sem Ísland er rótgróið lýðræðisríki, hefur forseti hingað til ekki haft ástæðu til að beina viðkvæmum deilumálum í farveg þjóðaratkvæðagreiðslu.

Ekkert bendir til, að forsetinn muni í náinni framtíð telja sig knúinn til að beita hemlunarvaldi sínu. Þjóðfélagið mun áfram haldast um sinn í föstum lýðræðisskorðum, svo að forsetinn mun ekki þurfa að beita þessu valdi. En það er eigi að síður hans vald.

Sem sameiningartákn ferðast forsetinn um þjóðfélagið og talar við háa og lága. Hann ferðast um landið og gerir vart við sig hjá öllum þjóðfélagshópum. Hann gefur þjóðinni þannig tækifæri til að muna eftir sjálfri sér sem slíkri. Hvar sem hann kemur, er hátíð í bæ.

Forsetinn kemur einnig fram fyrir hönd þjóðarinnar út á við. Hann kemur þannig fram, að athygli vekur og að á hann er hlustað. Hann kemur á framfæri hagsmunum þjóðarinnar, hvort sem þeir eru menningarlegir eða viðskiptalegir og eflir þannig gengi þjóðfélagsins.

Forsetinn forðast að taka afstöðu í dægurþrasi og bilar ekki í þeim hlutverkum, sem hér hafa verið rakin. Þannig gefur hann ekki tilefni til gagnrýni. Um leið hugsa gagnrýnendur sig um tvisvar, áður en þeir taka afstöðu gegn gerðum eða orðum eða háttum forsetans.

Forsetinn er ekki hafinn yfir gagnrýni, en hún er spöruð eins og kostur er. Hingað til hafa verið lítil tilefni til slíkrar gagnrýni og lítið verið um hana. Ekkert bendir til, að fleiri tilefni verði á næstu árum, og ekkert bendir heldur til, að meira verði um gagnrýni.

Forsetar eru ekki steyptir í sama mót. Hver þeirra fyllir embættið með sínum hætti. Þróunin hefur þó verið sú, að þjóðin gerir æ meiri kröfur til hans. Hún hefur til dæmis gert hann sýnilegri en áður var. Hún vill gjarna, að hann sé meira á ferðinni en áður tíðkaðist.

Fólk býður sig ekki fram sem forseta, nema það telji sig þeim kostum búið, er henta embættinu. Fólk getur verið afar vel gert að flestu leyti án þess að vera heppilegt forsetaefni. Til dæmis hentar embættið aðeins þeim, sem hafa ómælda ánægju af að umgangast annað fólk.

Forsetinn er óhjákvæmilega hófsmaður, af því að hátíðahöld eru allt í kringum hann. Hann er óhjákvæmilega alþýðlegur og lítillátur, af því að fyrirmenn safnast kringum hann og byrgja sýn hans til annarra. Hann losar sig úr böndum hrokans og nær til fólksins sjálfs.

Hingað til hefur þjóðin talið sér takast vel að kjósa sér forseta. Hún hefur jafnan viljað, að hinn kjörni sitji sem lengst. Hún metur mikils frelsi sitt að velja sér forseta beint og milliliðalaust, en hún hefur ekki áhuga á að gegna því hlutverki á fjögurra ára fresti.

Þótt lýðveldið sé ungt og þar með forsetaembættið einnig, hefur þegar mótazt hefð, sem þjóðin er sátt við. Þessi hefð lagar sig eftir aðstæðum hvers tíma og persónu hvers forseta á þann hátt, að þjóðin lætur sér vel líka. Embættið er rótgróið, en ekki staðnað.

Þótt margt hafi aflaga farið á skammri sjálfstæðisbraut þjóðarinnar, hefur henni þó jafnan tekizt að veita embætti forseta Íslands í farsælan farveg.

Jónas Kristjánsson

DV

Gerð hefur verið framkvæmdaáætlun um friðun 3000- 4000 ferkílómetra lands á öræfum og afréttum Mývatnssveitar fyrir ágangi sauðfjár. Markmiðið er að stöðva gróðureyðingu á einu mesta landrofssvæði jarðarinnar og koma í veg fyrir, að Mývatnssveit verði að auðn.

Til þess að fá sauðfjárbændur Mývatnssveitar til að samþykkja áætlunina og taka þátt í henni er gert ráð fyrir, að þeir verði hafðir með í ráðum, fái landgræðsluvinnu og verði studdir til að bæta gróður í heimahögum til að bæta sauðfénu upp missi úthaganna.

Þetta er gömul og viðurkennd aðferð, sem notuð er á óknyttaunglinga, þegar þeir eru teknir í lögregluna og verða að nýjum og betri mönnum. Brátt munu þeir verða gerðir að landvörðum, sem áður fluttu fé sitt í vornóttinni á sandinn, “af því að nálin er svo holl”.

Ofbeit Mývetninga hefur stuðlað að sandfoki og magnað vítahring gróðureyðingar, sem um þessar mundir ógnar Dimmuborgum og mun fyrr eða síðar breyta í sandauðn mestum hluta svæðisins milli Vatnajökuls og Öxarfjarðar, Laxár í Aðaldal og Jökulsár á Fjöllum.

Auðvitað er það mest Mývetningum sjálfum í hag, að vítahringurinn verði stöðvaður. Miklir hagsmunir eru í húfi í ferðaþjónustu, auk þess sem umsvifin í landgræðslu tryggja atvinnu fyrir fjölda manns. Því má fastlega búast við, að þeir fallist á ráðagerðina.

Mývatnssvæðið hefur verið tilnefnt á heimsminjaskrá Mennta- og vísindastofnunar Sameinuðu þjóðanna sem ein af helztu náttúruperlum heims. Það er óbærileg tilhugsun, að hinar ríku kynslóðir, sem nú byggja Ísland, glutri perlunni úr höndum sér í andvaraleysi.

Raunar er ekki seinna vænna að fara að taka til höndum. Árum saman hefur í leiðurum þessa blaðs verið hvatt til þeirrar friðunar, sem nú er orðin að áætlun í ríkiskerfinu. Á meðan hefur landauðnin aukizt hröðum skrefum í skjóli forgangsréttar sauðfjárræktar.

Undanfarin ár hefur Landgræðsla ríksins haft lagaheimild til að setja tímamörk á upprekstur sauðfjár á afréttir Mývetninga. Sauðfjárbændur hafa jafnan virt þessar reglur að vettugi án þess að Landgræðslan hafi reynt að fylgja rétti sínum eftir á viðeigandi hátt.

Nú er svo komið, að afréttir Mývetninga eru versta rofsvæði landsins og sennilega allrar Evrópu. Leita verður suður til Sahara til að finna sambærilega framsókn eyðimerkurinnar. Gróðurtapið á afréttum og öræfum Mývetninga er upp undir 500 hektarar á hverju ári.

Landeyðingin hefur hingað til verið studd af héraðsráðunauti Búnaðarfélagsins, gróðurverndarnefnd Suður- Þingeyjarsýslu, landbúnaðarnefnd og hreppsnefnd Skútustaðahrepps. Þessir aðilar hafa opinberlega sagt, að unnt sé að reka 5000-6000 fjár á sandinn!

Tímabært er orðið að taka ráðin af þessum mönnum, sem gefa skít í náttúruna, þjóðina og umheiminn. Á þetta reynir enn einu sinni í vor, þegar sauðfjárbændur vilja sturta fé sínu í sandrokið í trássi við lög og reglur. Vonandi næst áður samkomulag um landgræðsluáætlunina.

Um leið er nauðsynlegt að minna á, að fagrar ráðagerðir stjórnvalda á pappír draga ekki úr þeirri skyldu þeirra að sjá um, að lögum og rétti sé fylgt á afréttum Mývetninga fram að tíma hinnar algeru friðunar fyrir sauðfé, sem gert er ráð fyrir í landgræðsluáætluninni.

Fróðlegt verður að fylgjast með, hvort sauðfé Mývetninga verður að þessu sinni hleypt á nálina í sandinum og hvort það verður á sama tíma og undanfarin ár.

Jónas Kristjánsson

DV

Vegagerðardans undanfarinna ára hefur verið stiginn eitt skref áfram og annað aftur á bak á þann hátt, að á haustin er vegagerðarfé skorið niður til að snyrta fjárlög ríkisins og á vorin er það aukið aftur til að efla atvinnu í landinu. Þetta hefur þótt sjálfsögð sjálfsblekking.

Að þessu sinni telja ráðamenn, að farið sé að birta af degi í atvinnulífinu eftir kreppu síðustu ára og því þurfi ekki að verja fjármunum sérstaklega til atvinnuskapandi aðgerða. Þess vegna er ekki reiknað með í vor, að Vegagerðin endurheimti fjárlaganiðurskurð haustsins.

Þetta er óvenjulega bagalegt, því að 200 milljónir króna vantar til að ljúka breikkun Vesturlandsvegar yfir Elliðaárdal og Ártúnsbrekku. Skilin verður eftir brúin yfir Sæbraut, svo að þar mun Vesturlandsvegur þrengjast snögglega á 100 metra kafla og skapa slysahættu.

Þetta eru í senn hættuleg og óhagkvæm vinnubrögð, en um leið hefðbundin. Vegagerð á Íslandi hefur löngum einkennzt af bútavinnu. Lagðir eru nokkurra kílómetra kaflar á sem flestum stöðum, en lítið sem ekkert reynt að hefja verk og ljúka því í einum og sama áfanga.

Upphaflega stafaði þetta af óskráðu jafnvægi í baráttu kjördæma, sýslna og hreppa um vegagerðarfé. Í senn var reynt að stinga árlegri dúsu upp í sem flesta hagsmunaaðila og búa til aðstæður þess, að heimamenn fremur en aðkomumenn gætu haft atvinnu af vegagerðinni.

Eftir að útboð framkvæmda komu til sögunnar, var reynt að auka líkur á, að heimamenn væru samkeppnishæfir í tilboðum, með því að hafa útboðin nógu lítil hverju sinni. Af ýmsum slíkum ástæðum hafa smákaflar haldið áfram að vera einkennistákn Vegagerðarinnar.

Dreifbýlismennirnir, sem stjórna þjóðmálum og vegagerð landsins, telja því í lagi að fresta frágangi Vesturlandsvegar yfir Dalbraut um óákveðinn tíma. Þeir telja, að það sé bara svipað og aðrir landsmenn verði að búa við, þótt verkið sjálft sé öllu umfangsmeira.

Þeir vilja ekki taka 200 milljónirnar, sem vantar, af annarri vegagerð, því að margir hagsmunaaðilar úti um allt land mundu finna fyrir því, sem gert yrði fyrir einn. Og það hefur ekki spurzt vel í dreifbýlinu, að verið sé að hossa Reykvíkingum umfram aðra landsmenn.

Leysa mætti málið á Alþingi þegar á þessu vori með því að samþykkja heimild handa ríkisstjórninni til að verja 200 milljónum af tekjum ríkisins umfram áætlun fjárlaga til þessarar ákveðnu vegagerðar, svo að henni megi ljúka í einum áfanga þegar á þessu ári.

En þingmenn annarra kjördæma en Reykjavíkur og Reykjaness eru áhugalitlir um verklegar framkvæmdir á höfuðborgarsvæðinu. Og þingmenn Reykjavíkur eru í senn óvanir að fylgja eftir málum af þessu tagi og allt of latir til þess. Þannig verður slysagildran til.

Ekki er einu sinni svo gott, að treysta megi því, að verkinu verði lokið á næsta ári. Framhald þess er ekki komið á neina áætlun hjá Vegagerðinni, svo að vitað sé. Gamla brúin yfir Sæbraut getur staðið ein sér árum saman sem minnisvarði um verksvit Íslendinga.

Óþarfi er að taka fram, að reiknað hefur verið, að þetta sé arðsamasta framkvæmd í vegagerð á Íslandi. Hefðbundið er að taka lítið tillit til arðsemi í forgangsröðun vegagerðarframkvæmda, svo að það atriði hefur lítil áhrif á framgang brúarsmíðinnar yfir Sæbraut.

Eini kostur þessa hættulega og óhagkvæma brúarleysis er, að það gefur langvinnt tækifæri til að hafa ríkisstjórnina, Alþingi og Vegagerðina að háði og spotti.

Jónas Kristjánsson

DV

Sá sem flettir nýrri ársskýrslu Landsvirkjunar án þess að þekkja málavexti, gæti freistazt til að halda, að fyrirtækið væri eins konar náttúruverndarsamtök, en ekki orkufyrirtæki, sem hefur hagsmuna að gæta, sumpart í andstöðu við þekkt náttúruverndarsamtök.

Þetta er ný stefna ímyndarfræða, sem hefur rutt sér til rúms í Bandaríkjunum á allra síðustu árum. Þar taka samtök hagsmunaaðila upp nöfn eins og Skógasamtökin, Fenjasamtökin og Fossasamtökin og gefa út gróðursæla litabæklinga til að villa á sér heimildir.

Áður reyndu fyrirtæki og hagsmunaaðilar að nudda sér utan í vinsæl mál í þeirri von, að eitthvað af ljómanum færðist yfir á sig. Þannig auglýsa olíufélög, að þau séu eins konar landgræðslu- og skógræktarfélög til að fá fólk til að gleyma okri þeirra í skjóli fáokunar.

Algengast er, að fyrirtæki og hagsmunaaðilar reyni að nudda sér utan í flokkaíþróttir á borð við handbolta og fótbolta til að reyna að skapa sér ímynd frá alls óskyldum vettvangi. Nýtt er, að slíkir aðilar fari á leiðarenda og reyni að skapa sér öfuga ímynd við veruleikann.

Aðferðafræðin er þó gömul. Henni hefur bezt verið lýst í 1984, hryllingssögu George Orwell, þar sem hermálaráðuneytið hét friðarmálaráðuneyti og pyndingamálaráðuneytið hét ástarmálaráðuneyti. Heimsbókmenntirnar síast hægt inn hjá ímyndarfræðingunum.

Sú aðferð að segjast vera þverstæða sjálfs sín byggist á tvenns konar forsendum. Annars vegar, að fólk sé almennt bæði heimskt og leiðitamt, og hins vegar, að það hafi ekki aðgang að réttum upplýsingum. Báðar forsendurnar eru óneitanlega til í töluverðum mæli.

Það kemur raunar fram í kosningum, að kjósendur eru furðulega heimskir og leiðitamir. Úr því að hægt er að draga fólk endalaust á asnaeyrunum í almennum stjórnmálum, þar sem umræða er mikil, er full ástæða til að ætla, að það sé hægt í málum hagsmunaaðila.

Slíkir aðilar njóta þess stundum, að engin umræða og engin fræðsla skyggir á möguleika þeirra til að móta ímynd sína að eigin vali og jafnvel búa til ímynd, sem gengur þvert á raunveruleikann. Nokkur hluti auglýsingamarkaðarins er undir slíkum áhrifum.

Þannig hafa tóbaksframleiðendur annars vegar verið að selja ímynd útivistar og félagslyndis til að dylja raunveruleika eiturs og fíknar. Og þannig hafa þeir reynt að hanna niðurstöður rannsókna og koma í veg fyrir að niðurstöður óháðra rannsókna komist á almannafæri.

Almenningur á erfitt með að verjast ímyndum af þessu tagi. Þekkingarforði ímyndarfræðanna fer sífellt vaxandi, en neytendafræðsla og pólitísk fræðsla er af skornum skammti. Engin efahyggja eða önnur varnartækni neytenda og kjósenda er kennd í skólum landsins.

Stundum eru fjölmiðlar og einkum dagblöð að reyna að gefa lesendum sínum færi á fræðslu af þessu tagi, einkum í stjórnmálum, en minna í neytendamálum. Yfirleitt túlka hagsmunaaðilar þessa fræðslu sem “gula” pressu, æsifréttamennsku, sem ekki sé marktæk.

Þegar þessi leiðari notar ársskýslu Landsvirkjunar til að sýna dæmi þess, hversu forstokkaðar ímyndarfræðingar og umbjóðendur þeirra eru orðnir, verður það vafalaust talið stafa af illum hvötum og óbeit á viðkomandi fyrirtæki. Þannig týnist málið úti í mýri.

Líklega fær lýðræðisfyrirkomulagið hægt andlát, því að kunnátta og ósvífni misnotkunarmanna þess vex margfalt hraðar en varnir skjólstæðinga þess.

Jónas Kristjánsson

DV

Nokkrir íslenzkir þingmenn fengu ákúrur fyrir hálfu þriðja ári, þegar þeir vildu ekki sitja til borðs með stríðsglæpamanninum Símoni Peres í opinberri heimsókn hans til Íslands, og DV fékk sömuleiðis ákúrur fyrir að segja sannleikann um hann í leiðara blaðsins.

Peres hafði sem hermálaráðherra Ísraels borið ábyrgð á barnamorðunum í Palestínu, þegar hundruð barna voru skotin til bana fyrir að kasta grjóti. Hann stjórnaði refsiaðgerðum gegn ættingjum grunaðra hryðjuverkamanna og eyðileggingu efnahags Palestínu.

Peres og samstarfsmenn hans hafa margbrotið hvert einasta ákvæði alþjóðlegra laga um meðferð stríðsfanga og um meðferð fólks á hernumdum svæðum. Þeir reka eitt helzta hryðjuverkaríki heims um þessar mundir og haga sér að ýmsu leyti verr en nazistar Hitlers.

Árásir Ísraels á Líbanon á undanförnum dögum hafa kostað að minnsta kosti 136 óbreytta borgara lífið. Þetta er refsing Peresar og Ísraels fyrir fall eins óbreytts borgara Ísraels á þessum sama tíma. Þetta á að vera eins konar auga fyrir auga að mati Ísraelsmanna.

Herleiðing hugarfarsins er ekki bundin við ráðamenn Ísraels. Mikill meirihluti þjóðarinnar lítur á sig sem guðs útvalda þjóð, sem sé ofar alþjóðalögum og heimilt að ofsækja nágrannaþjóðirnar á svipaðan hátt og forfeður hennar reyndu að gera fyrir þúsundum ára.

Ísrelar eru almennt gegnsýrðir hinu krumpaða hugarfari, sem lengi hefur einkennt ráðamenn landsins. Morðin Í Líbonon hafa ekkert hernaðarlegt eða utanríkispólitískt gildi. Þau eru ekkert annað en aðferð Peresar við að ná endurkosningu sem forsætisráðherra.

Því fleiri sem Peres lætur drepa í Líbanon, þeim mun meiri líkur eru á, að hann nái kosningu. Með morðunum hefur honum tekizt að snúa á stjórnarandstöðuna og skrúfa sjálfan sig upp vinsældalistann. Þessi staðreynd sýnir vel ástand hinnar hrokafullu þjóðar.

Áratugum saman hefur þetta krabbamein Miðausturlanda verið ræktað af ráðamönnum Bandaríkjanna. Þau leggja Ísrael til upphæðir, sem nema árlega nokkur hundruð milljörðum íslenzkra króna. Bandarískt fjármagn hefur gert Ísrael að hrokafullu yfirgangsríki.

Ísrael og Bandaríkjunum hefur tekizt að rústa efnahag Palestínu og Líbanons, nú síðast að koma hálfri milljón óbreyttra Líbanonsmanna á flótta frá heimilum sínum. Sameiginlega bera Ísrael og Bandaríkin fjárhagslega ábyrgð á þessum afleiðingum gerða sinna.

Engin leið virðist vera að koma vitinu fyrir Bandaríkjamenn, enda eiga frásagnir af hryðjuverkum Ísraela erfitt uppdráttar í bandarískum fjölmiðlum. Undirritaður horfði í Jerúsalem á lögregluárás á kristna skáta, sem þagað var um í öllum bandarískum fjölmiðlum.

Ekki þarf að vera lengi í Ísrael til að taka eftir, hvernig þjóðin hefur krumpazt af hrokafullri kenningu um sig sem guðs útvalda þjóð. Hún lítur á Líbanons- og Palestínumenn sem hunda og hagar sér í samræmi við það. Hún kýs sér þá leiðtoga, sem mestri hörku lofa.

Stríðsglæpamaðurinn Símon Peres veit þetta. Blóðbaðið í Líbanon hefur ekkert með hernaðarlega eða utanríkispólitíska stöðu landsins að gera. Blóðbaðið í Líbanon er liður í innanríkispólitík Ísraels. Það kostar blóð að safna atkvæðum meðal hryðjuverkaþjóðarinnar.

Íslenzkir stjórnmálamenn eru sem betur fer að byrja að átta sig á, að allt var það satt, sem sagt var hér í leiðara DV um Peres og Ísrael fyrir hálfu þriðja ári.

Jónas Kristjánsson

DV

Eftir hrakförina gegn rússneska landhelgisbrjótnum er heldur lágt risið á landhelgisgæzlunni. Síðustu daga hefur borið á því, að erlendir togarar fari svo sem hálfa sjómílu inn fyrir 200 mílna fiskveiðilögsöguna. Hefur tveimur togurum verið stuggað út fyrir 200 mílur.

Samkvæmt þessu hefur verið tekin upp ný stefna í landhelgisgæzlu. Búið hefur verið til grátt svæði innan 200 mílnanna, þar sem ekki gilda togaratökur og dómsmál, heldur aðvaranir og áminningar. Afleiðingin er, að brotum á gráa svæðinu hefur skyndilega fjölgað.

Landhelgisgæzlan vill auðvitað ekki óð og uppvæg leggja í mikinn kostnað við eftirför og uppgöngu í skip landhelgisbrjóta, ef hún fær síðan fyrirmæli frá dómsmálaráðherra um að láta skipið í friði. Ódýrara er að sigla um og senda skipstjórum tóninn í talstöð.

Vægðar- og sparnaðarstefnan hefur hliðarverkanir. Erlendir fiskiskipstjórar missa virðingu fyrir gæzlunni og komast á þá skoðun, að það sé eftirmálalaust að læðast lítillega inn fyrir 200 mílna mörkin. Ef til þeirra sjáist, fái þeir aðeins tiltal, en engan kostnað.

Þetta er svipað og þegar borgin lét setja upp myndavélakassa við Miklatorg, en setti engar myndavélar í kassana. Þegar ökumenn áttuðu sig á, að kassarnir eru ekki notaðir, létu þeir umferðarreglur sem vind um eyru þjóta, rétt eins og engir kassar væru á staðnum.

Íslenzkir ráðamenn hafa aldrei viljað taka afleiðingunum af sigri í deilunum um 200 mílna fiskveiðilögsögu. Í stað þess að byggja upp löggæzlu fyrir margfalt stærra hafsvæði en áður, var landhelgisgæzlan látin drabbast niður í fjársvelti og úreltum skipakosti.

Um þessar mundir er með veikum mætti verið að reyna að halda uppi lögum á 200 mílum með tækjakosti, sem hentar 12 mílna lögsögu. Aðeins tvö skip geta verið úti og flug er stopult, því að fjárlög ríkisins gera alls ekki ráð fyrir neinum landhelgisbrotum.

Fæst landhelgisbrot komast því upp og ríkið hefur ekki ráð á að fylgja þeim fáu eftir, sem upp komast. Þetta þýðir í raun, að íslenzka ríkið hefur ekki reynzt hæft til að takast á herðar þær skyldur, sem fylgja alþjóðlegri viðurkenningu á 200 mílna fiskveiðilögsögunni.

Á þetta reyndi, þegar landhelgisgæzlan vaknaði óvart til lífsins, veitti rússneskum togara samfellda eftirför og tjáði sig hafa aðstöðu til að senda menn um borð til að taka þar skipstjórnarvöld. Íslenzki dómsmálaráðherrann heimtaði þá, að togarinn yrði látinn í friði.

Eftir afskipti dómsmálaráðherra er augljóst, að landhelgisgæzlan leggur ekki aftur í hliðstæðan eltingaleik. Hér eftir getur hún bara áminnt landhelgisbrjóta. Óhjákvæmilegt er, að þeir færi sig upp á skaftið á næstu dögum og vikum. Eyða í löggæzlu er alltaf misnotuð.

Spurningin er því núna, hver fiskveiðilögsagan sé um þessar mundir. Er hún 199 mílur eða minni? Erlendir landhelgisbrjótar munu smám saman færa sig lengra inn fyrir til að kanna, hversu stórt gráa svæðið er. Kannski er fiskveiðilögsagan 195 mílur í raun. Eða 190 mílur.

Löggæzluóvissa af þessu tagi er skaðleg. Heppilegast er, að mörk laga og lögleysis séu klippt og skorin. 200 mílna fiskveiðilögsaga á að þýða 200 mílna fiskveiðilögsögu og ekkert annað. Grá svæði eru alltaf til vandræða og kalla jafnan á útþenslustefnu lögbrjóta.

Ofurvarfærni landhelgisgæzlunnar stafar af fjárskorti ríkisins og sameiginlegri skoðun dómsmála- og utanríkisráðherra, að útlendinga megi alls ekki styggja.

Jónas Kristjánsson

DV

Einn helzti skipherra Landhelgisgæzlunnar hefur sagt starfi sínu lausu og gerzt trillukarl, af því að hann er ósáttur við, hvernig ráðamenn þjóðarinnar hafa leikið Landhelgisgæzluna. Skipherrann er Höskuldur Skarphéðinsson, sem fjallað er um á öðrum stað í blaðinu í dag.

Meðal þess, sem fyllti mæli Höskuldar, er afturvirkt leyfi, sem hann telur, að Þorsteinn Pálsson hafi, sem dómsmálaráðherra og sjávarútvegsráðherra í senn, veitt einu skipa Einars Odds Kristjánssonar, þingmanns Sjálfstæðisflokksins, sem staðið var að ólöglegum veiðum.

Þessi skoðun er studd mannalátum þáverandi skipverja á Æsu, sem sögðu tökuna marklausa, af því að Einar Oddur mundi kippa málunum í liðinn fyrir sunnan. Það kom svo í ljós, að afturvirkt leyfi var skjótlega gefið út að kvöldlagi og taka skipsins gerð marklaus.

Einar Oddur hefur bætt gráu ofan á svart við upprifjun þessa máls og uppnefnt skipherra Landhelgisgæzlunnar sem “ofvirkan bókstafstrúarmann”. Þeir þykjast svo sem eiga ríkið þessir höfðingjar Sjálfstæðisflokksins, enda virðast ýmis fleiri dæmi staðfesta, að svo sé.

Þorsteinn Pálsson hefur margsinnis dregið taum sérhagsmuna gegn almannahagsmunum. Frægast var, þegar hann gekk framhjá lægsta tilboði í Síldarverksmiðjur ríkisins og lét vini sína í flokknum hafa þær á verði, sem var hundruðum milljóna króna undir raunvirði.

Hann hefur einnig dregið taum tryggingafélaganna, þegar þau hafa einhliða tekið saman höndum um að rýra kjör öryrkja. Mikill meirihluti lögmannastéttar landsins hefur fordæmt þann gerning, sem var dæmigerður fyrir stuðning ráðherrans við sérhagsmuni.

Verst er við mál af þessu tagi, að þjóðin lætur sér fátt um finnast. Hún æmtir hvorki né skræmtir, þótt flett sé ofan af hverju hneykslismálinu á fætur öðru. Hún hefur þannig komið sér upp stétt stjórnmálaleiðtoga, sem tekur áhyggjulausar geðþóttaákvarðanir eftir þörfum.

Raunar er venjulegur Íslendingur svo lokaður fyrir umræðu um siðalögmál, að hann hefur þær einar áhyggjur af spillingu að komast ekki í hana sjálfur. Það er ekki von, að menn endist til vera skipherrar landhelgisgæzlu og aðrir laganna verðir hjá svo siðlausri þjóð.

Fyrir nokkrum árum var í landinu fjármálaráðherra, sem lét ríkið taka verðlaus veð í ímynduðum eignum vina sinna og gaf vildarmönnum sínum ríkisfyrirtæki á Siglufirði. Hann var óvenjulega frakkur við geðþóttaákvarðanir í svipuðum stíl og dómsmálaráðherrann.

Þessi fyrrverandi fjármálaráðherra, sem er fjarri því að vera vammlaus, nýtur nú feiknarlegra vinsælda þjóðarinnar og verður sennilega orðinn forseti lýðveldisins í sumar. Ekki er hægt að hugsa sér átakanlegra dæmi um víðtækt siðleysi Íslendinga almennt.

Áhugaleysi Íslendinga um fastar leikreglur í lagalegum römmum á veigamikinn þátt í erfiðleikum þjóðarinnar, þar á meðal minni hagvexti en hjá nágrannaþjóðunum. Efnahagsleg velgengni markaðshyggjuþjóðfélaga byggist nefnilega á föstum og sjálfvirkum leikreglum.

Hér fer gengi stórfyrirtækja minna eftir rekstrarárangri heldur en eftir aðstöðu þeirra í kerfinu, samböndum þeirra við valdamenn, sem taka ákvarðanir eftir geðþótta, óbundnir af skrifuðum og óskrifuðum lögmálum, svo og möguleikum þeirra til að misnota sér fákeppni.

Hér á landi skiptir meiru, að útgerðarmaður sé í pólitík og helzt á þingi, svo að hann fái fyrirgreiðslu ráðherra, heldur en að hann kunni að reka fyrirtæki.

Jónas Kristjánsson

DV

Fátt virðist geta komið í veg fyrir, að Ólafur Ragnar Grímsson verði kosinn næsti forseti Íslands. Í skoðanakönnun DV í gær var hann kominn með hreinan meirihluta svarenda og nærri helming alls úrtaksins. Þetta er fjórfalt fylgi þess frambjóðanda, sem næst kom.

Með þessu hrynur kenningin um, að þjóðin vilji ekki virkan stjórnmálamann í embætti forseta. Hún getur ekki aðeins hugsað sér stjórnmálamann í embætti landsföður, heldur getur hún meira að segja hugsað sér óvæginn pólitískan slagsmálamann í þetta embætti.

Skoðanir þjóðarinnar á frambjóðendum skipta miklu, því að þeir hafa misjafna afstöðu til embættisins. Ólafur Ragnar hefur til dæmis lagt áherzlu á mikil samskipti forsetans við útlönd, þar með á vægi hans í utanríkismálum og enn frekar í málefnum utanríkisviðskipta.

Meðal forustumanna í stjórnmálum er andstaða við víkkaða túlkun á verksviði forsetans. Forsætisráðherra tók af skarið í löngu nöldurviðtali um helgina, þar sem hann fordæmdi almennt þá frambjóðendur, sem þá voru komnir fram, og kallaði þá “farandsendiherra”.

Hjá honum eins og sumum pólitískum valdamönnum koma fram áhyggjur af, að næsti forseti hafi tilhneigingu til að neita að skrifa undir lög á umdeildum sviðum og þvingi þannig fram þjóðaratkvæðagreiðslur, sem mundu trufla hefðbundið valdakerfi í landinu.

Kominn er forsetaframbjóðandi, sem fellur að þessum sjónarmiðum. Pétur Kr. Hafstein vill túlka embættið þrengra en aðrir frambjóðendur. Hann vill ekki, að forseti skyggi á þingræðið í landinu. Og hann vill ekki, að forsetinn sé eins konar farandsendiherra í útlöndum.

Skoðanakönnunin sýnir, að skoðanir Davíðs og Péturs eiga erfitt uppdráttar hjá kjósendum. Það staðfestir kenningu í leiðara DV fyrir réttri viku um, að þjóðin muni sjálf finna sér forseta hjálparlaust og muni ekki láta valdakerfið í landinu segja sér fyrir verkum.

Íslendingar eru yfirleitt þýlyndir og láta flest yfir sig ganga möglunarlítið. Þeir endurkjósa stjórnmálamenn og -flokka, sem hafa ítrekað valtað yfir fólkið í landinu og valdið því stórtjóni, t.d. með ríkisrekstri landbúnaðar. En þrælaþjóðin tekur sér frí í forsetakosningum.

Þetta tengist þeirri staðreynd, að ráðherrar og ráðuneytisstjórar, með forsætisráðherra í broddi fylkingar, hafa ekki fengið umboð sitt beint frá þjóðinni, sem hins vegar fær að kjósa sér forseta beint og tekur greinilega sjálfstæða og jafnvel róttæka afstöðu til þess.

Enda sagði forsætisráðherra í áðurnefndu viðtali, að það væri álitamál, hvort hér ætti yfirleitt að vera forseti og hvort hann ætti að öðrum kosti ekki fremur að vera kosinn af Alþingi heldur en í beinni þjóðaratkvæðagreiðslu. Orð hans endurspegla vanda valdakerfisins.

Hin eindregna afstaða forsætisráðherra til forsetaembættisins, sem kom þá fyrst í ljós, þegar hann var sjálfur hættur við að bjóða sig fram til þess, hefur án efa farið þversum í fólk og eflt þau sjónarmið, sem hann var að gagnrýna í áðurnefndu nöldurviðtali í málgagninu.

Þar sem þrír fjórðu hlutar kjósenda hafa nú þegar gert upp hug sinn til frambjóðenda og fjórir efstu skipta með sér öllum þorra fylgisins, má búast við, að nýir frambjóðendur hafi ekki erindi sem erfiði. Hin eiginlega kosningabarátta er því að hefjast óvenjulega snemma.

Ef ekki verður mikil breyting á fylgishlutföllum efstu frambjóðenda á næstu tveimur vikum, siglir Ólafur Ragnar við góðan byr og beina leið til Bessastaða.

Jónas Kristjánsson

DV

Tvær sterkar röksemdir eru fyrir fjármagnstekjuskatti, sem breið samstaða hefur náðst um hér á landi. Í fyrsta lagi er slíkur skattur í nágrannalöndunum. Vaxtaskattur hefur staðizt pólitíska umræðu í öðrum löndum og virðist ekki vera þar umdeildur að neinu ráði.

Í öðru lagi virðist sanngjarnt, að tekjur, sem peningar afla, taki þátt í rekstri samfélagsins, alveg eins og tekjur, sem hugur og hönd afla. Raunar halda margir fram, að ekki eigi að gera neinn greinarmun á þessu. Láta skuli vexti bera sömu skatta og aðrar tekjur.

Niðurstaðan varð þó sú, að fjármagnstekjur beri lægri skatta en aðrar tekjur, það er að segja flatan 10% skatt. Þessi niðurstaða er dæmigerð málamiðlun. Um hana náðist víðtæk samstaða í nefnd, sem skipuð var fulltrúum allra þingflokka og aðila vinnumarkaðarins.

Andstæðingar skattsins telja, að hann muni hækka vexti eða draga úr sparnaði fólks, nema hvort tveggja verði. Raunar virðist eðlilegt, að vextir hækki sem nemur skattinum, svo að meiri líkur séu á, að sparnaður haldist í horfinu, sem hlýtur að teljast brýnt.

Andstæðingar skattsins segja líka, að innheimta hans muni kosta nokkur hundruð milljónir króna á ári í fjármálastofnunum landsins. Innheimta hans verði dýr, sem stafar meðal annars af þeirri málamiðlun, að skatthlutfallið er annað en í tekjuskattinum.

Enn er óvíst um sum hliðaratriði fjármagnstekjuskattsins. Í niðurstöðu nefndarinnar er lagt til, að ýmsar breytingar verði gerðar í tengslum við aðra skatta um leið og kemur til sögunnar þessi nýi skattur, sem á að útvega ríkinu allt einn milljarð króna á ári.

Þessi hliðaratriði munu vafalaust hafa nokkur áhrif á mat manna á niðurstöðu málsins. Kjarni hennar er þó sá, að náðst hefur víðtæk samstaða stjórnmálaafla og vinnumarkaðar um þessa ákveðnu niðurstöðu, þannig að um hana mun ríkja sómasamlegur friður.

Stuðningsmenn og andstæðingar vaxtaskattsins munu eiga auðvelt með að finna galla á niðurstöðunni. Hún er dýr í rekstri og hefur ýmsa aðra annmarka, sem jafnan fylgja málamiðlunum. En pólitískur friður skiptir miklu máli og hefur verið hafður að leiðarljósi.

Frá lýðræðislegu sjónarmiði er til fyrirmyndar, hvernig staðið hefur verið að undirbúningi vaxtaskattsins. Nefndin hefur gefið sér góðan tíma til starfa. Afgreiðslu málsins var um skeið frestað til að reyna að sætta ólík og í mörgum tilvikum gagnstæð viðhorf.

Saga málsins er raunar dæmisaga um kosti og lesti lýðræðislegra vinnubragða. Þau kosta stundum mikinn tíma og leiða ekki alltaf til hagkvæmustu niðurstöðu. En þau gera mikilvægustu málsaðilana að þátttakendum framvindunnar og að ábyrgðaraðilum hennar.

Þannig heldur þjóðfélagið saman. Þetta er sama viðhorfið og kemur fram í ýmsum þjóðarsáttum, sem gerðar hafa verið á snertiflötum stjórnmála og atvinnumála á undanförnum árum. Víðtæk samstaða um einstök mál eflir samstöðu þjóðarinnar í heild um tilveru sína.

Lítils háttar upphlaup hefur orðið á Alþingi í kjölfar niðurstöðunnar, enda er ekki laust við, að sumir hafi fengið bakþanka. Þetta upphlaup leitar væntanlega í dag útrásar í útvarps- og sjónvarpsumræðu og er eðlilegur þáttur í lýðræðislegri framvindu málsins.

Fólk getur haft ýmsar skoðanir á, hvort vaxtaskattur sé góður eða vondur, en flestir munu þó fallast á, að gott sé að hafa víðtækt samkomulag um niðurstöðuna.

Jónas Kristjánsson

DV

Fjármálaráðuneytið hefur reynt að banna fólki að reikna. Þessi misheppnaða tilraun er í nýrri reglugerð, sem bannar fólki að vinna úr álagningar- og skattskýrslum, svo sem að áætla tekjur út frá gjöldum og að framreikna upphæðir til líðandi stundar.

Ekki mun neinn taka mark á reglugerðinni. Mun hver sem er reikna eins og honum sýnist, enda mun ráðuneytinu ekki takast að koma reglugerðinni til framkvæmda. Það getur alveg eins bannað mönnum að lesa og skrifa eins og að reikna eða reynt að banna jólin.

Fjármálaráðuneytið neyðist til að draga reglugerðina til baka eftir að hafa orðið fyrir hæfilegu athlægi, enda stenzt hún hvorki lög né stjórnarskrá, fjölþjóðlega dómstóla né almennt siðferði. Hún verður ekkert annað en minnisvarði um bjálfa í fjármálaráðuneytinu.

Reglugerðin var samin að beiðni hagsmunaaðila úti í bæ, Verzlunarráðs Íslands, að fenginni jákvæðri umsögn Tölvunefndar, annarrar ríkisstofnunar, sem oft kemur af fjöllum. Reglugerðin er tilraun til að hindra umræðu fjölmiðla um skatta fyrirtækja og áhrifafólks.

Reglugerðin er eins konar harmsaga um ástandið í fjármálaráðuneytinu, sem hefur leitt til þess, að ráðuneytið hefur orðið afturreka með ýmis mál, til dæmis eftir áminningar og háðsyrði forsætisráðherra, sem auðvitað hafa beinzt að fjármálaráðherranum sjálfum.

Hina misheppnuðu reglugerð var ekki hægt að framleiða nema saman færi heimska og hroki í nægilega miklum hlutföllum. Hrokinn er landlægur í ráðuneytunum, en hefur einkum fengið að geisa í fjármálaráðuneytinu í tíð núverandi ráðherra, sem er liðtækur á því sviði.

Heimskan á rætur í þeirri staðreynd, að 265.000 manna þjóð getur ekki mannað alla þjóðfélagspósta á frambærilegan hátt. Við slíkar aðstæður er óhjákvæmilegt að ýmsir þeir, sem ekki eru færir um að vinna fyrir sér, lendi á ríkisjötunni og dundi sér þar á lágu kaupi.

Ýmsir bjálfar lenda í stöðum í ráðuneytum út á lágt kaup eða pólitík og komast þar smám saman í áhrifastöður vegna aldursreglna um framaferil manna. Ýmsar reglugerðir og lagafrumvörp stjórnvalda draga dám af þessu ástandi, sem byggist á fámenni þjóðarinnar.

Ráðherrar og ráðuneytisstjórar bera auðvitað ábyrgð á því, sem kemur úr ráðuneytunum. Þeim bera að haga mannahaldi þannig, að sem minnstur skaði verði af óhæfum millistjórnendum. En þeir geta það ekki, nema þeir skilji vandann og viðurkenni tilvist hans.

Bezta leiðin til að koma í veg fyrir tjón af völdum vanhæfra embættismanna og ráðherra er að draga úr þörf á nýjum lögum og reglugerðum. Annars vegar má gera það með því að nota hliðstæða erlenda vinnu, til dæmis frá Norðurlöndunum og Evrópusambandinu.

Hins vegar má gera það með því að draga úr notkun reglugerða sem innviða í þjóðfélaginu, til dæmis með því að auka vægi sjálfvirkra lögmála á borð við markaðslögmálin. Því fleira sem verður sjálfvirkt í þjóðfélaginu, þeim mun minni hætta er á mannlegum mistökum.

Við erum svo fámenn þjóð, að við getum ekki mannað alla pósta á sama hátt og milljónaþjóðirnar geta. Þess vegna þurfum við að gera þjóðfélagsgerðina eins einfalda og framast er unnt og beita sjálfvirkni sem allra mest, en leggja niður sem flestar geðþóttaákvarðanir.

Tilraun bjálfa fjármálaráðuneytisins til að banna fólki að reikna er góð ábending um, að þjóðfélagið ber að reka á annan hátt en með reglugerðum úr ráðuneytum.

Jónas Kristjánsson

DV

Engin málefnaleg rök hníga að aukningu þorskveiðikvóta núna á miðju kvótaári, þótt komið hafi í ljós, að meiri þorskur sé í sjónum en áður hafði verið gert ráð fyrir. Við upphaf kvótaársins var þegar búið að heimila 15.000 tonn umfram það, sem ráðlegt þótti þá.

Þá var ríkisstjórnin búin að samþykkja aflareglu, sem fól í sér, að árlega verði nýtt 25% af veiðistofni þorsks. Aflareglan byggðist á langvinnum rannsóknum fiskifræðinga og hagfræðinga á því, hvernig hagkvæmast væri að byggja upp og nýta þorskstofninn við landið.

Af því að kjarkur stjórnmálamanna er jafnan lítill, þegar á reynir, var farið 15.000 tonnum umfram þessa samþykktu reglu, þegar kvóti ársins var ákveðinn. Ríkisstjórnin stóðst ekki í haust þrýsting vinsældakapphlaupara á Alþingi.

Ráðherrar og aðrir vinsældakapphlauparar fara með rangt mál, þegar þeir halda fram, að þorskveiðirallið sýni, að óhætt sé að veiða meira en kvótann. Rallið sýnir ekki annað en, að óhætt er að veiða kvótann, en ekkert umfram hann. Það eru staðreyndir málsins.

Ef nýjasta þorskveiðirallið hefði leitt í ljós, að heldur minni þorskur væri í sjónum en gert var ráð fyrir í haust, hefðu engir vinsældakapphlauparar á Alþingi haft uppi kröfur um að kvótinn yrði skyndilega minnkaður á miðju kvótaári.

En þeir eru á fullri ferð um þessar mundir, af því að rallið hefur sýnt, að þorskurinn er heldur meiri en gert var ráð fyrir. Samt er gildandi kvóti svo mikill, að hann er í samræmi við nýja stofnmatið. Hagsmunaaðilarnir hafa fengið að éta út aukninguna fyrirfram.

Athyglisvert er, að skekkjureikningar vinsældakapphlaupara hníga alltaf í sömu átt til aukins afla. Þeir miða alltaf við grunntölu plús einhverja sveiflu, en aldrei mínus neina sveiflu. Þannig hefur þorskstofninn verið keyrður niður í sögulegt lágmark.

Þessir vinsældakapphlauparar bera ábyrgð á, að þorskstofninn hrundi. Þeir hafa verið við völd í ríkisstjórn og á Alþingi allan þann tíma, er þorskstofninn snarminnkaði frá ári til árs. Orð þeirra nú eru marklaust fleipur.

Þegar loksins hefur með ærnu erfiði tekizt að finna 25% aflaregluna, sem að beztu manna yfirsýn nægir til að efla stofninn og hafa nýtingu hans í skynsamlegu hámarki, vilja þessir marklausu og ábyrgðarlausu aðilar brjóta hana af skammsýni á miðju kvótaári.

Aðilarnir, sem sjávarútvegsráðherra hefur haft samráð við um helgina, gáfu misvísandi svör. Aðeins smábátaeigendur og sumir yfirmenn fiskiskipa vildu auka kvótann. En sjómenn, vélstjórar og útgerðarmenn vildu halda honum óbreyttum. Vonandi verður sjávarútvegsráðherra sammála hinum síðuranefndu.

Fyrir helgina voru stjórnmálamenn, sem þekktastir allra eru að eltingaleik við skammtíma upphlaupsmál, farnir að heimta aukinn þorskkvóta. Af forsögu þessara sömu stjórnmálamanna má ráða, að þeir ráða ekki heilt, hvorki í þessu máli né neinu öðru, sem þeir káfa á.

Upphlaupið í þjóðfélaginu vegna jákvæðrar niðurstöðu þorskveiðirallsins sýnir, hversu lítið þanþol þjóðin hefur. Hvenær sem glæta sést í einhverjum búskap, eru menn roknir upp til handa og fóta til að eyða hagnaðinum fyrirfram. Biðlund og úthald eru í lágmarki.

Órökrétt aukning þorskveiðikvóta á miðju kvótatímabili væri enn ein staðfesting þess, að þjóðin og stjórnin eigi afar erfitt með að sjá fótum sínum forráð.

Jónas Kristjánsson

DV

Minnkandi kvótar í ríkisreknum hlutum landbúnaðarins hafa leitt til offramleiðslu í greinum, sem standa utan við kvóta og ríkisrekstur. Um leið og sauðfé og nautgripum fækkar, fjölgar hrossum langt umfram auknar þarfir markaðarins og burðargetu sumra bújarða.

Offramleiðsla reiðhrossa hefur lækkað markaðsverð miðlungshrossa niður fyrir framleiðsluverð þeirra. Hrossarækt byggist í vaxandi mæli á nógum tíma fólks, sem reiknar sér ekki mikið kaup við ræktun og tamningar, en hefur grundvallartekjur sínar af öðru.

Því miður er hluti þessarar óarðbæru ræktar stjórnlaus með öll. Til eru bújarðir, þar sem hrossum fjölgar nánast með villtum hætti, án þess að bóndinn stundi neitt ræktunarskipulag að heitið geti. Sumir þessara bænda hafa hreinlega orðið gjaldþrota á slíku.

Þekktar eru nokkrar jarðir á landinu, sem eru nauðbeittar af hrossum. Á mörgum fleiri jörðum eru til ofbeitt hólf, sem sums staðar stinga mjög í augu við þjóðvegi landsins. Þessi mikla beit er minnisvarði um misvitra hrossabændur, sem hafa misst ræktunartökin.

Að vísu þarf að gera greinarmun á þessari ofbeit og ofbeit sauðfjár, sem stunduð er á afréttum, þar sem ríkir uppblástur og landeyðing. Ofbeit hrossa er stunduð í heimahögum, þar em ekki er hætta á uppblæstri og landeyðingu. Hún er því ekki sams konar vandamál.

Ofbeit hrossa er eigi að síður vandamál og þar að auki gersamlega ástæðulaust vandamál. Markaðurinn þarf ekki öll þessi hross og engir opinberir sjóðir koma þeim bændum til bjargar, sem sitja uppi með ofbeitta haga og hundruð hrossa, er enginn vill kaupa.

Af þessari ástæðu er nauðsynlegt að herða opinbert eftirlit með hrossahaldi og burðargetu bújarða, ef til vill á svipaðan hátt og löngum hefur verið með skepnuhaldi og vetrarfóðri. Unnt þarf að vera að grípa fyrr í taumana hjá þeim, sem ekki finna fótum sínum forráð.

Samtök á borð við Félag hrossabænda og hrossaræktarsambönd héraðanna þurfa að taka miklu öflugra frumkvæði í þessum efnum. Með því gættu þau almennra markaðshagsmuna félagsmanna og um leið hagsmuna ruglukollanna, sem ofbeita sér til tjóns.

Almenn samtök hestamanna þurfa líka að taka til hendinni vegna almennra hagsmuna í greininni. Nauðbeit nokkurra jarða og fjölmargra hrossahólfa kemur óorði á hestahald og stuðlar að ýktum hugmyndum hjá fólki um meinta skaðsemi hrossa í náttúrunni.

Margir telja til dæmis, að hross haldi til á afréttum og stuðli að uppblæstri og landeyðingu. Þeir telja, að ferðalög með hross um óbyggðir séu óeðlilegt álag á landkosti þessara staða. Hvort tveggja er misskilningur, sem stafar af sýnilegri ofbeit hrossa í heimahögum.

Ekki er hægt að sjá, að sumarumferð manna með hrossahópa um merkilega gróðurstaði á borð við Marardal við Hengil og Þjófadali á Kili hafi nokkur skaðleg áhrif á gróðurfar. Auðvitað eru hrossagötur alls staðar í landslaginu eins og þær hafa verið í þúsund ár.

Nú er svo komið, að þúsund ára gamlar hrossagötur hafa verið merktar sem gönguslóðir og reynt að banna umferð hesta um þær. Þetta gerist í skjóli óorðs, sem fer af hestamennsku vegna ástæðulausrar ofbeitar á allt öðrum stöðum í landinu, í heimahögum við þjóðvegi.

Hagsmuna sinna vegna þurfa því samtök ræktenda, seljenda, leigjenda og notenda hrossa að taka upp hvassari stefnu gegn staðbundinni ofbeit hrossa.

Jónas Kristjánsson

DV