Veiðar smábáta falla undir heildarstjórn þorskveiða í kvótakerfinu, þegar Alþingi hefur samþykkt smábátafrumvarp ríkisstjórnarinnar. Þar með hefur kvótakerfið náð tökum á því meginhlutverki sínu að hafa hemil á heildarveiði þorsks í fiskveiðilögsögunni.

Kvótakerfið er gallagripur, svo sem margoft hefur komið fram í umræðu undanfarinna ára. Það hefur hliðarverkanir eins og flest skipulag að ofan, framleiðir ný vandamál í stað þeirra, sem það leysir. En sem kerfi færist það þó nær innri fullkomnum með frumvarpinu.

Sjávarútvegsráðherra samdi við smábátaeigendur um, að þeir héldu þeim þorskveiðihlut, sem þeir hafa náð á síðustu árum. Sá hlutur er mun meiri en hann var fyrir fimm árum. Þessi samningur endurspeglast í frumvarpinu, sem gefur smábátunum 20% heildaraflans.

Þessi 20% eru 45.000 tonn á þessu fiskveiðiári, sem er svipað og smábátaaflinn hefur verið undanfarin fimm ár. Fiskveiðiárið 1991-1992 var smábátaaflinn 47.700 tonn. Þannig taka smábátamenn engan þátt í þeim samdrætti, sem orðið hefur í þorskveiðum á tímabilinu.

Fyrir fimm árum var heildarafli þorsks 333.000 tonn, en verður væntanleg 165.000 tonn á þessu fiskveiðiári. Með því að halda óbreyttu þorskaflamagni hefur smábátaflotanum því tekizt að auka hlutdeild sína í minnkandi heildarafla úr 14% í 21% á fimm ára tímabilinu.

Smábátamenn eru að vonum ánægðir með þessa niðurstöðu, en útgerðarmenn og togarasjómenn óánægðir. Hinir síðarnefndu segjast hafa tekið á sig allan samdrátt undanfarinna fimm ára og sé nú refsað með því að fá ekki að sama skapi aðild að árangri samdráttarins.

Þeir síðarnefndu segja enn fremur, að smábátamenn séu verðlaunaðir fyrir að fara ekki eftir fyrri reglum og hafa með frekjunni komizt úr 14% í 21%. Ekki beri að verðlauna þá fyrir þetta, heldur færa hlut þeirra aftur niður í fyrri hlutdeild, 14% eða enn minna.

Stórútgerðarmenn njóta ekki samúðar kjósenda í kveinstöfum sínum. Þeir hafa áratugum saman verið stimplaðir í þjóðarvitundinni sem grátkerlingar og upp á síðkastið einnig sem sægreifar, er hafi sölsað svo undir sig þjóðareignina, að hún gangi þar í erfðir.

Smábátamenn hafa einmitt notað þá áhrifamiklu röksemd, að samningurinn og frumvarpið fresti því, að svokallaðir ofursægreifar eignist allan kvótann við Ísland. Þessi röksemd fer betur í þjóðina en grátur sægreifa út af minnkuðu tangarhaldi sínu á þjóðareigninni.

Af þessu tilefni skal ítrekað enn einu sinni, að nauðsynlegt er að leggja niður kvótakerfið hið bráðasta og taka upp útboð veiðileyfa til að tryggja, að sem mestur hluti veiðanna falli í hlut hagkvæmustu útgerðarinnar, og til að tryggja, að þjóðin eigi sjálf auðlindina.

Ef hins vegar er litið afmarkað á smábátafrumvarpið, sem liggur fyrir Alþingi, verður að líta svo á, að hinir óvinsælu sægreifar hafi nokkuð til síns máls. Til dæmis væri hægt að fara bil beggja og láta smábátana hafa 35.000-40.000 tonn í stað 45.000 tonna.

Með frumvarpinu hefur ríkisstjórnin að undirlagi sjávarútvegsráðherra hins vegar lagzt á sveif með smábátamönnum gegn stórútgerðum og togarasjómönnum. Þingflokkar stjórnarinnar hafa samþykkt þessa leið, sem einnig nýtur stuðnings í röðum stjórnarandstöðunnar.

Burtséð frá þessum ágreiningi um hlut smábátanna er frumvarpið ágæt endurbót á gersamlega úreltu kvótakerfi og getur framlengt ævikvöld þess um nokkur ár.

Jónas Kristjánsson

DV

Davíð Oddsson forsætisráðherra tók skynsamlega ákvörðun, þegar hann tilkynnti á þriðjudaginn var, að hann byði sig ekki fram til embættis forseta. Raunar hefði hann gjarna mátt taka þessa ákvörðun miklu fyrr, því að óvissan hafði truflað framboðsmál annarra.

Með skjótari ákvörðun hefði forsætisráðherra líka losnað við áfall af völdum skoðanakönnunar, er sýndi lítið fylgi hans, minna en sumir aðrir hafa haft, sem ekki voru búnir að staðfesta framboð sitt. En það er vandmeðfarin list að reyna að tímasetja atburðarás.

Um nokkurra áratuga skeið hefur verið haft fyrir satt, að þjóðin vilji ekki virka stjórnmálamenn í embætti forseta Íslands. Ásgeir Ásgeirsson var eina undantekningin, enda var hann boðinn fram gegn sameiginlegum frambjóðanda tveggja stærstu stjórnmálaflokkanna.

Af reynslunni má ráða, að þjóðin vilji, að forsetinn sé vammlaus, eins og hún vill, að biskupinn sé vammlaus. Þetta sjónarmið getur verið fjötur um fót umdeildra stjórnmálamanna, sem telja eðlilega, að þeir eigi að hafa sama rétt og aðrir til að verða forseti Íslands.

Auðvitað geta stjórnmálamenn verið vammlausir, þótt þeir séu umdeildir. En það lítur óneitanlega einkennilega út, þegar stjórnmálamenn koma beint frá fúlu orðbragði illvígra deilna inn í friðsælt skógræktarhjal forsetaefna og láta jafnvel mynda sig undir lestri Passíusálma.

Samkvæmt skoðanakönnunum hefur einn umdeildasti stjórnmálamaður landsins, Ólafur Ragnar Grímsson, feikilegt fylgi sem forsetaefni. Ef fylgið skilar sér allt á kjördegi, hefur rækilega afsannazt kenningin um, að þjóðin vilji ekki pólitíska slagsmálamenn í starfið.

Það, sem haft er fyrir satt, að þjóðin vilji, þarf ekki að vera satt. Með framboði Ólafs Ragnars reynir á þá kenningu, að umdeildir stjórnmálamenn geti ekki bætt forsetaembættinu á langa röð virðingarembætta. Þetta eitt gerir framboð hans sérstaklega spennandi.

Kynningin á framboði hans bar eins og gull af eiri kynninga annarra frambjóðenda. Ef munur fagmennsku og kunnáttuleysis verður áfram með slíkum hætti, flýgur hann til Bessastaða. En það er einmitt í fagi almannatengsla, sem stjórnmálamenn geta haft forskot.

Stjórnmálamaður getur bætt sér það upp með fagmennsku í almannatengslum, sem hann missir af völdum umdeildrar valdsmennsku. Kannski eru stjórnmálin ekki sama bannorðið í forsetavali og þau hafa hingað til verið talin. Ef til vill eru skilaboð kjósenda önnur.

Hugsanlegt er, að þjóðin hafi hingað til ekki verið að hafna stjórnmálamönnum sérstaklega, heldur verið að hafna því, að digrir stjórnmálaflokkar segi henni fyrir verkum, þegar forseti er kjörinn. Það gæti til dæmis skýrt kosningu Ásgeirs Ásgeirssonar í embætti forseta.

Samkvæmt þessari kenningu telur þjóðin sig eiga frí, þegar hún velur sér forseta. Hún lætur segja sér fyrir verkum í stjórnmálum, starfi og leik. Hún kemur raunar fyrir sem óvenjulega undirgefin þjóð. Þegar kemur svo að forsetavali, neitar hún að þiggja vel meint ráð.

Reyndir menn hafa það að leiðarljósi í væntanlegum forsetakosningum, að þjóðin muni sjálf finna sér forseta hjálparlaust og að það geti aðeins haft öfug áhrif að reyna að segja henni fyrir verkum. Þessir sömu menn eru af sömu ástæðu andvígir þjóðaratkvæðagreiðslum.

Hver fer að verða síðastur að tilkynna framboð. Línurnar eru að skýrast og óákveðnum fækkar. Varla er rúm fyrir fleiri en einn frambjóðanda í viðbót. Eða engan.

Jónas Kristjánsson

DV

Eftir tveggja sólarhringa eftirför og varðstöðu Landhelgisgæzlunnar fyrirskipaði dómsmálaráðherra í samráði við forsætis- og utanríkisráðherra, að hún hætti afskiptum af rússneskum togara, sem staðinn var að ólöglegum veiðum innan íslenzku fiskveiðilögsögunnar.

Íslenzku gæzluskipin eru svo lítil í samanburði við rússneska togarann, að taka hans af sjó þótti ekki ráðleg. Í staðinn ætlaði Landhelgisgæzlan að láta menn síga úr þyrlu til að taka við stjórn hans. En ráðherrarnir þrír gripu í taumana, þegar þar var komið sögu.

Í staðinn ákváðu ráðherrarnir að láta utanríkisráðuneytið tuða um málið við rússneska sendiherrann, sem nýtur slíkra vinsælda þar á bæ, að ráðuneytið tekur að sér útréttingar fyrir hann, svo sem að tuða við fjölmiðla um, að ekki megi segja satt um Rússlandsforseta.

Hvorki sendiherrann né aðrir aðilar í Rússlandi hafa lofað að koma í veg fyrir, að rússnesk landhelgisbrot verði endurtekin. Staða málsins er því sú, að send hafa verið til umheimsins skilaboð um, að Íslendingar séu búnir að gefast upp á að gæta fiskveiðilögsögunnar.

Nokkur aðdragandi er að niðurlægingu þessari. Um langt árabil hefur skort pólitískan vilja til að halda uppi virkri gæzlu í 200 mílna fiskveiðilögsögu landsins. Þetta kemur einkum fram í minnkandi fjárveitingum til fjárfestingar og rekstrar Landhelgisgæzlunnar.

Afleiðingin er, að skip og tæki gæzlunnar hafa smám saman verið að ganga úr sér og að ekki er rekstrarfé til að halda úti nema tveimur af þremur gæzluskipum. Raunar er ekki fjármagn til sérstakra aðgerða á borð við þær, sem gæzlan reyndi að stunda í dymbilvikunni.

Þjóðin hefur að vísu ekki sérstaklega verið spurð um, hvort hún vilji eða vilji ekki fjármagna gæzlu fiskveiðilögsögunnar. En hún hefur stutt stjórnmálamenn, sem hafa staðið að fjársvelti gæzlunnar allar götur síðan friður náðist um 200 mílna fiskveiðilögsögu landsins.

Hún hefur haldið áfram að styðja þessa stjórnmálamenn, þótt áður hafi komið í ljós, að Landhelgisgæzlan hefur ekki burði til að halda uppi öryggisþjónustu við íslenzk fiskiskip á alþjóðlegum hafsvæðum á borð við Smugu, Svalbarðamið, Síldarsmugu og Reykjaneshrygg.

Ákvörðun Davíðs Oddssonar, Halldórs Ásgrímssonar og Þorsteins Pálssonar er aðeins endapunkturinn á langvinnri niðurlægingu. Hún er raunar eðlileg afleiðing fyrri ákvarðana um, að ekki skuli haldið uppi virkri gæzlu hinnar nýlega fengnu 200 mílna fiskveiðilögsögu.

Á síðustu árum hefur verið að koma í ljós, að við þurfum aftur virka gæzlu fiskveiðihagsmuna okkar. Aukizt hefur sókn í stofna, sem eru utan 200 mílna fiskveiðilögunnar. Um þessa sókn eru stundaðar milliríkjaviðræður og gerðir fjölþjóðlegir samningar.

Samningaferlið bendir til, að við höfum sem strandríki og fiskveiðiþjóð hagsmuna að gæta langt út fyrir 200 mílna fiskveiðilögsöguna. Athafnasvæði Landhelgisgæzlunnar ætti því að vera orðið mun stærra en áður, ef allt hefði verið með felldu í fjármögnun hennar.

Þátttaka íslenzkra stjórnvalda í milliríkjaviðræðum og -samningum um fiskveiðar á undanförnum árum hefur ekki leitt til aukinnar löggæzlu af okkar hálfu. Því er ekki unnt að búast við, að fiskimenn annarra ríkja taki mark á tuðinu, sem íslenzkir ráðamenn temja sér nú.

Þótt Landhelgisgæzlan hafi sýnt lífsmark í dymbilvikunni, er niðurstaða málsins sú, að ráðherrar telja áfram, að hún sé næsta óþörf á tímum tuðs að hætti Halldórs.

Jónas Kristjánsson

DV

Þegar nautakjötsmarkaðurinn hrundi í Bretlandi vegna kúariðunnar, hélt brezka heilbrigðisráðuneytið því fram, að kúariðan væri fólki skaðlaus. Það fór samt ekki eftir eigin ráðum, því að jafnframt lét það taka nautgripi af matseðli í sínu eigin starfsmannamötuneyti.

Í áratug hafa brezkir embættismenn og ráðherrar vitað um kúariðuna. Allan tímann hafa þeir reynt að halda henni leyndri. Afleiðingin er sú, að hundruð kúa hafa sýkzt. Kúariðutilfelli eru mörgum tugum sinnum fleiri í Bretlandi en samanlagt á meginlandi Evrópu.

Framganga brezkra embættismanna og pólitískra ráðherra hefur valdið trúnaðarbresti. Fólk trúir ekki yfirlýsingum valdamanna, sem eru uppvísir að því að halda sjúkdómi leyndum. Fólk trúir ekki yfirlýsingum kerfisdýralækna, sem hafa tekið kjöt af eigin matseðli.

Stjórnvöld í Bretlandi kenna öllum öðrum en sér um þennan trúnaðarbrest. Að venju byrjuðu þau á að kenna fjölmiðlum um að hafa framleitt hysteríu hjá almenningi. Síðan leituðu þau víðar fanga og kenndu stjórnarandstöðunni í Bretlandi um trúnaðarbrestinn.

Ef viðbrögð almennings í Bretlandi eru hastarlegri en málið gefur tilefni til, er sökin ekki hjá þeim aðilum, sem hafa komið upp um þögn og lygi stjórnvalda, heldur hjá þeim stjórnvöldum, sem hafa stundað þögn og lygi í heilan áratug. Ótíðindi eru ekki sögumanni að kenna.

Kúariðan í Bretlandi er skýrt dæmi um atburðarás, sem endurtekur sig í sífellu. Embættismenn eru kerfisbundið á móti því að veita almenningi upplýsingar um stöðu mála. Þeir vilja ekki, að báti sínum sé ruggað. Í því falla saman hagsmunir þeirra og ráðherranna.

Þegar leyndarhyggjan hefur leitt málið í slíkar ógöngur, að hún er greinilega orðin fjandsamleg hagsmunum viðkomandi þjóðar, fara heiðarlegir embættismenn að leka upplýsingum í fjölmiðla. Málið springur síðan framan í andlitið á ráðherrunum, sem ábyrgðina bera.

Hinir seku embættismenn og ráðherrar fara síðan undan í flæmingi og reyna að takmarka tjónið með því að gera á hverju stigi málsins minna úr því en efni standa til. Þetta misræmi magnar trúnaðarbrestinn, sem þegar er orðinn, og getur leitt til almennrar hysteríu.

Glæpsamleg meðferð brezkra embættismanna og stjórnmálamanna á málinu á undanförnum áratug hefur komið í veg fyrir, að beitt væri hliðstæðum aðgerðum og beitt er gegn kindariðu á Íslandi. Slíkar aðgerðir hefðu komið í veg fyrir trúnaðarbrest og markaðshrun.

Íslendingar hafa búið við kindariðu um langan aldur. Gripið er til harkalegs niðurskurðar í hvert skipti, sem hennar verður vart. Þess vegna myndast ekki trúnaðarbrestur hér á landi. Fólk borðar íslenzkt dilkakjöt án þess að hafa sérstakar áhyggjur af kindariðu.

Þar á ofan er hægt að flytja íslenzkt dilkakjöt úr landi. Heilbrigðisyfirvöld annarra landa vita um kindariðuna hér, en vita líka, að henni er haldið í skefjum með niðurskurði. Þess vegna leyfa þau innflutning íslenzks dilkakjöts, ef einhver kaupandi finnst að því.

Brezk yfirvöld hafa hins vegar forðazt niðurskurð í heilan áratug og misst tök á útbreiðslu riðunnar. Þau standa nú andspænis óhjákvæmilegum niðurskurði, sem verður hlutfallslega margfalt meiri en sá, sem íslenzkur landbúnaður hefur mátt sæta undanfarna áratugi.

Embættismönnum og ráðherrum um allan heim má nú vera augljós sá lærdómur, að leyndarstefna hefnir sín með trúnaðarbresti milli valdamanna og almennings.

Jónas Kristjánsson

DV

Herlögregla Ísraels réðst á friðsamlega skrúðgöngu prúðbúinna og kristinna skáta og ylfinga í Jerúsalem síðdegis á pálmasunnudag og slasaði marga þeirra, af því að Palestínufánar voru meðal annarra hafðir á lofti á leiðinni til Kirkju hinnar heilögu grafar.

Þjóðfélag Ísraels hefur verið að krumpast á síðustu árum. Þjóðin er áberandi hrokafyllri í framgöngu en aðrar þjóðir og fer fram með vaxandi yfirgangi í samskiptum við aðrar þjóðir. Hugarfarið og framferðið minnir í auknum mæli á ríki Hitlers í Þýzkalandi.

Allt hefur þetta gerzt í undarlegu skjóli Bandaríkjanna, er veita árlega milljörðum dollara til að styðja öryggi ríkis, sem er eins konar krabbamein í Miðausturlöndum. Þannig hafa Bandaríkin um langan aldur unnið gegn hagsmunum Vesturlanda og kristinna kirkna.

Vestrænum ríkjum kæmi vel, að komið yrði á eðlilegum samskiptum milli kristinna ríkja og íslamskra ríkja. Stuðningur Bandaríkjanna við krumpun Ísraels kemur í veg fyrir slíkt. Börn og unglingar í heimi íslams alast upp í andstöðu við vestræn ríki og vestræna menningu.

Kristnum kirkjudeildum kæmi vel, að komið yrði upp alþjóðlegri stjórn á Jerúsalem til að tryggja, að öll trúarbrögð, sem hafa hagsmuna að gæta, geti óáreitt starfað þar í friði. Árás ísraelsku herlögreglunnar á kristnu skátana á pálmasunnudag sýnir, að svo er alls ekki nú.

Ísraelar hafa hernumið Jerúsalem og gert að höfuðborg sinni án þess að fá viðurkenningu umheimsins á því. Þeir hafa hernumið allan vesturbakka Jórdans og Gaza-svæðið og brjóta daglega flest ákvæði alþjóðlegra sáttmála um meðferð fólks á hernumdum svæðum.

Ekkert er að marka undirskriftir ísraelskra ráðamanna á sáttmálum og samningum. Þeir hafa rofið nærri öll ákvæði samkomulags um svokallaðan friðarferil. Þeir hafa haldið áfram hryðjuverkum sínum í Palestínu og refsa meðal annars ættingjum meintra andófsmanna.

Þar á ofan hefur stjórn Ísraels notað landamæravörzlu til að hindra, að Palestínumenn komi afurðum sínum úr landi. Þeir hafa þannig bakað Palestínumönnum milljarðatjón, sem Ísrael ber siðferðilega að borga, auðvitað með stuðningi Bandaríkjanna eins og venjulega.

Ísraelsstjórn heldur áfram að byggja upp vopnuð þorp ísraelskra landnema fyrir bandaríska peninga á landi Palestínumanna á vesturbakka Jórdans, þvert ofan í margendurteknar aðvaranir Sameinuðu þjóðanna. Þessi umdeildu landnemaþorp eru hreinar tímasprengjur.

Ísraelum hefur tekizt að gera Jassir Arafat háðan sér, en um leið hafa þeir grafið svo undan honum, að hann er fyrirlitinn af flestum Palestínumönnum. Þeir streyma nú í raðir Hamas-samtakanna, sem eru harðari í afstöðunni til Ísraels. Friðarferillinn er því í hættu.

Ekki þarf að tala við marga Palestínumenn til að komast að raun um, að frelsisþráin býr í brjóstum þeirra og hlýtur að fá útrás með einhverjum hætti, stundum með hryðjuverkum. En hryðjuverk kúgaðra verða aldrei eins forkastanleg og hryðjuverk hernámsliðs.

Palestínumenn eru upplýstir og menntaðir, en meðhöndlaðir af Ísraelum eins og hundar í eigin landi og munu ekki sætta sig við það. Friðarferill, sem ekki tekur tillit til hagsmuna annars aðilans, hlýtur að vera byggður á sandi og hlýtur að renna aftur út í sandinn.

Með eindregnum stuðningi Bandaríkjanna hefur Ísrael komið friðarferlinum í slíkan hnút, að vandséð er, að hann verði yfirleitt leystur á friðsamlegan hátt.

Jónas Kristjánsson

DV

Fimmti stærsti tóbaksframleiðandi Bandaríkjanna hefur sætzt á að greiða sem svarar hundruðum milljóna króna í skaðabætur í máli gegn stærstu tóbaksframleiðendunum, sem sextíu lögmannastofur höfðuðu fyrir hönd allra þeirra, sem hafa ánetjast tóbaksfíkninni.

Málshöfðunin byggist á, að tóbaksframleiðendur hafi stjórnað nikótínmagni í tóbaki og haldið fram röngum upplýsingum um vanabindandi áhrif tóbaks. Hún var studd nýlegum játningum fyrrverandi starfsmanna tóbaksfyrirtækja og leyniskjölum fyrirtækjanna.

Þetta er í fyrsta skipti sem bilun verður á eindreginni samstöðu tóbaksfyrirtækjanna gegn hugmyndum um skaðsemi tóbaks. Þau hafa hingað til varið sig með klóm og kjafti færustu lögmanna og ekki sparað að styrkja framboð bandarískra þingmanna til að gera þá háða sér.

Tóbaksframleiðandinn Liggett er ekki búinn að bíta úr nálinni. Fyrirtækið hefur ákveðið að ganga til samninga við fimm ríki, Florida, Massachusetts, Minnesota, Mississippi og West Virginia, sem hafa krafizt greiðslu kostnaðar við heilsugæzlu reykingafólks.

Þriðja skýið á himni tóbaksframleiðenda er sjálft bandaríska dómsmálaráðuneytið, sem er að undirbúa persónuleg málaferli gegn stjórnendum tóbaksfyrirtækja fyrir af hafa skaðað heilsu fólks og hagsmuni hlutafjáreigenda með fölsuðum upplýsingum um skaðsemi tóbaks.

Meðal þess, sem tóbaksframleiðendur eru sakaðir um, er að hafa fjármagnað rannsóknastofnanir og gert að stofnunum almannatengsla í sína þágu. Svo langt eru mál þessi komin, að nokkrir helztu forstjórar tóbaksfyrirtækja hafa ráðið sér fræga verjendur glæpamanna.

Öll ber málin að sama brunni. Vísindalega er orðið sannað, að tóbak er vanabindandi eiturlyf. Tóbaksfyrirtækin hafa falsað rannsóknir og haldið fram röngum stæðhæfingum gegn betri vitund. Þau bera því ábyrgð á heilsu fólks, sem trúði áróðri og auglýsingum þeirra.

Nú er ekki lengur spurt um, hversu mikla milljarða þetta muni kosta tóbaksfyrirtækin. Vaxandi líkur eru á, að forstjórar þeirra og helztu sérfræðingar almannatengsla verði að sæta langri fangelsisvist fyrir persónulega aðild að lygavef tóbaksfyrirtækjanna.

Enda liggur í augum uppi, að margir sitja lengi inni í Bandaríkjunum fyrir minni sakir en að hafa með framleiðslu eiturlyfs og fölsun upplýsinga skaðað heilsu milljóna manna og valdið stórtjóni öllum þeim, sem kosta lækningu krabbameins og annarra tóbakssjúkdóma.

Hugsanlegt er, að tímabundinn afturkippur komi í suma þætti baráttunnar gegn tóbaksfyrirtækjunum, ef repúblikanar, sem eru skjólstæðingur tóbaksfyrirtækjanna, ná völdum í stjórnarráðinu næsta vetur og segja dómsmálaráðuneytinu að fara hægar í sakirnar.

Ekkert fær þó stöðvað framsókn málstaðarins, því að hún streymir í svo mörgum kvíslum, að tóbaksfyrirtækin fá ekki við allt ráðið. Það sýnir dómsátt Liggett og lögmannastofanna sextíu. Tóbak er réttilega á hraðri leið efst á skrá hættulegustu eiturlyfja nútímans.

Þegar svona er komið, fer að vakna spurning um persónulega ábyrgð þeirra, sem dreifa tóbaki, til dæmis yfirmanna íslenzka fjármálaráðuneytisins og forstjóra Áfengis- og tóbaksverzlunar ríkisins. Lifa þeir ekki á því að dreifa eiturlyfi, sem veldur hrikalegum vandræðum?

Hverjir bera raunar ábyrgð á, að leyft skuli vera að selja vanabindandi eiturlyf á hundruðum sölustaða hér á landi, þar sem fólk er að kaupa hversdagsvöru?

Jónas Kristjánsson

DV

Páll Pétursson félagsmálaráðherra hefur kynnt frumvarp til laga um stéttarfélög og vinnudeilur, sem á rætur að rekja til nefndar, er skilaði skýrslu um málið skömmu fyrir áramót. Sú nefnd var skipuð með þátttöku aðila vinnumarkaðarins, en komst samt að niðurstöðu.

Ráðamenn Alþýðusambandsins og Bandalags starfsmanna ríkis og bæja fengu hins vegar bakþanka og vildu fá svigrúm til að semja milli aðila vinnumarkaðarins um breytingarnar, án þess að þær væru beinlínis lögfestar. Þær tilraunir náðu ekki árangri á tilsettum tíma.

Félagsmálaráðherra sagðist verða að leggja frumvarpið núna fyrir Alþingi til þess að unnt yrði að lögfesta það að vori. Búast má við, að eitthvert framhald verði á efasemdum samtaka launafólks, þótt þær komi tæpast í veg fyrir, að frumvarpið verði að lögum í vor.

Rauði þráðurinn í frumvarpinu er færsla ákvörðunarvalds frá forustu til óbreyttra félagsmanna. Þrengdir eru möguleikar stjórna, trúnaðarráða og fámennra félagsfunda til að taka afdrifaríkar ákvarðanir í vinnudeilum án samráðs við breiðari hóp félagsmanna.

Felld er niður heimild samninganefnda, félagsstjórna og trúnaðarráða til að boða vinnustöðvun án skýrrar heimildar félagsmanna. Leynileg og skrifleg atkvæðagreiðsla þarf fyrst að fara fram meðal félagsmanna, þar sem minnst einn fimmti hluti þeirra tekur þátt.

Lagafrumvarpið er ekki róttækara en svo, að fræðilega séð getur rúmlega einn tíundi hluti félagsmanna ákveðið fyrir hönd þeirra allra að hefja vinnustöðvun. Frumvarpið er því ekki hár þröskuldur í vegi verkfalls, ef málsástæður knýja á, að því vopni verði beitt.

Sami lági þröskuldurinn verður samkvæmt frumvarpinu í vegi þess, að fámenn atkvæðagreiðsla í stéttarfélagi felli gerðan kjarasamning. Minnst einn fimmti hluti félagsmanna þarf að taka þátt í atkvæðagreiðslu til þess að meirihluti í henni geti fellt kjarasamninginn.

Til þess að auðvelda almenna þátttöku í atkvæðagreiðslum um vinnustöðvun og kjarasamninga heimilar frumvarpið notkun póstatkvæðagreiðslu. Ef slík atkvæðagreiðsla fer fram, nægir einfaldur meirihluti greiddra atkvæða til að binda félagið í heild.

Tvö atriði önnur eru mikilvæg í frumvarpinu. Annað er heimild til að stofna vinnustaðafélög í fyrirtækjum, sem hafa að minnsta kosti 250 starfsmenn. Þessi félög geta samkvæmt frumvarpinu samið fyrir hönd starfsfólks, ef þrír fjórðu hlutar þess eru í félaginu.

Samkvæmt þessu er dregið úr ýmsum vandræðum, sem hljótast af því, að mörg stéttarfélög koma við sögu á fjölmennum vinnustöðum, svo sem dæmin sanna hjá Flugleiðum. En hvers eiga að gjalda aðrir fjölstétta vinnustaðir, þar sem eru innan við 250 starfsmenn?

Hitt atriðið er, að sáttasemjari fær aukið vald. Hann má leggja fram sameiginlega miðlunartillögu, sem nær til margra hópa, og má ákveða, að fram fari póstatkvæðagreiðsla um miðlunartillögu. Til þess að fella slíka tillögu þarf þriðjungur að taka þátt í atkvæðagreiðslunni.

Sumum mun finnast ástæðulaust að reisa slíka þröskulda í vinnudeilum. Aðrir munu telja þær vinnudeilur ekki vera mjög brýnar, sem ekki njóta nægilegs stuðnings til að komast yfir þröskuldana. Flestir alþingismenn munu væntanlega vera á síðari skoðuninni.

Leikreglur frumvarpsins eru siðferðilega betri en þær leikreglur, sem nú er farið eftir, og ættu að draga úr þeirri skoðun, að vinnudeilur séu tímaskekkja.

Jónas Kristjánsson

DV

Stjórnmálaflokkar verða ekki sameinaðir, en hægt er að fara út fyrir flokkana og sameina hugmyndir, atgervi og fólk. Þetta er skoðun Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur borgarstjóra, sem hefur ágæta reynslu af sameiginlegu framboði nokkurra stjórnmálaflokka í Reykjavík.

Borgarstjórinn flutti ávarp á 80 ára afmæli Alþýðuflokksins og fjallaði um erfiða stöðu lítilla stjórnmálaflokka á miðju stjórnmálanna og á vinstri væng þeirra. Þar lagði hún áherzlu á, að ekki væri hægt að sameina öflin í flokkunum á grundvelli flokkanna sjálfra.

Þetta er einmitt kjarni málsins. Endurteknar umræður um sameiningu stjórnmálaflokka hafa lítið gildi, af því að flokkarnir eru ekki fyrirbæri, sem hafa í eðli sínu getu til sameinast. Þeir eru fyrst og fremst valdastofnanir og alls ekki uppsprettur pólitískra hugmynda.

Ekki þarf annað en að líta á forustumenn stjórnmálaflokkanna til að sjá, að þeir geta ekki sameinazt í flokki. Tilvera þeirra í forustunni byggist á hirðmannasveitum, sem þeir hafa myndað umhverfis sig. Þeir eru forustumenn vegna valdsins, sem þetta veitir þeim.

Foringjar stjórnmálaflokkanna, eins og þeir eru nú og hafa lengi verið, eru ekki merkisberar hugmynda og atgervis, heldur sækjast þeir eftir völdum. Þeir mynda um sig klíkur, er ná í flokkunum völdum, sem síðan eru notuð til að verða ráðherrar og skömmtunarstjórar.

Það er til dæmis ekki unnt að sameina stjórnmálaöfl með því að sameina Jón Baldvin Hannibalsson og Ólaf Ragnar Grímsson eða með því að sameina Halldór Ásgrímsson og Svavar Gestsson. Ekki þarf langa umhugsun til að sjá, að slík dæmi ganga engan veginn upp.

Sameiginlegt framboð nokkurra flokka tókst í Reykjavík, af því að þessir foringjar og aðrir slíkir starfa fyrst og fremst á landsvísu og hafa lítil afskipti af borgarmálum. Sameiginlega framboðið fór fram hjá leiðtogunum, fjallaði ekki um þá og hefur ekki fordæmisgildi.

Sameiginlegt framboð tókst í Reykjavík, af því að áherzlan var á öðru en stjórnmálaflokkunum, sem að því stóðu. Það tekst hins vegar ekki um þessar mundir á Vestfjörðum, af því að flokkarnir sem slíkir eru þar of sterkir í viðræðunum um sameiginlegt framboð.

Frægasta dæmið um misheppnaða sameiningu í framboði var Hræðslubandalagið, sem Framsóknarflokkurinn og Alþýðuflokkurinn mynduðu árið 1956, af því að hagfræðingar reiknuðu því meirihluta á Alþingi með því að leggja saman kjósendatölur flokkanna.

Kjósendur láta ekki sameina sig með slíkum hætti. Flokkunum tókst ekki að reikna sig í valdastóla. Kjósendur Framsóknarflokksins vildu ekki kjósa frambjóðanda Alþýðuflokksins og kjósendur Alþýðuflokksins vildu ekki kjósa frambjóðanda Framsóknarflokksins.

Ekki þarf heldur lengi að skoða valdabaráttuna innan einstakra flokka til að sjá, hvernig staðan væri, ef sérfræðingar í valdabrölti innan flokka ætluðu að fara að sameinast milli flokka. Við getum ímyndað okkur, hvernig forustumenn Alþýðubandalagsins mundu haga sér.

Ingibjörg Sólrún lýsti ástandi, þar sem úthaldið brestur, um leið og einhver keppinautanna sýnist þess albúinn að græða á raunverulegum eða ímynduðum stundaróvinsældum hinna, jafnan með ódýrum skyndilausnum. Henni fannst það ekki eftirsóknarvert ástand.

Niðurstaða hennar var, að sameiningarumræðuna yrði að færa út fyrir tortryggið ratsjársvið flokkanna og reyna fremur að sameina hugmyndir, atgervi og fólk.

Jónas Kristjánsson

DV

Um helgina réðst hópur manna inn í heimahús og misþyrmdi tveimur mönnum, sem þar voru. Sauma varð fjörutíu spor í höfuð annars og hinn nefbrotnaði. Ekki er vitað um neitt tilefni árásarinnar, enda ekki vitað, að lögreglan hafi reynt að ná í glæpamennina.

Hópur manna réðst á mann í Vallarstræti, misþyrmdi honum og skildi eftir meðvitundarlausan. Af því að vitni voru að árásinni, náðist í glæpamennina. Þeir hafa ekki getað gefið neina skýringu á verknaðinum. Kannski hafa þeir horft of mikið á kvikmyndakynningar í sjónvarpi.

Hópur manna réðst á pitsusendil, þegar hann fór fram á greiðslu fyrir heimsenda pitsu. Lögreglan fékkst ekki til að fara á staðinn, enda er hún upptekin við að drepa tímann, svo sem við að kanna, hvort fólk stanzi alveg við biðskyldumerki. Allt gerðist þetta nú um helgina.

Í öllum tilvikum er það venjulegt fólk, sem verður fyrir barðinu á glæpalýð, sem yfirleitt er undir áhrifum áfengis og annarra eiturlyfja og hefur horft of mikið á bíómyndir. Þetta er ekki eins og á Norðurlöndum, þar sem vélhjólaskallar drepa aðallega hver annan.

Að undanförnu höfum við séð mörg dæmi um, að ríkið sinnir ekki frumskyldu sinni og helztu afsökun tilveru sinnar, sem felst í að gæta öryggis borgaranna gagnvart ytri og innri áreitni. Samt er ríkið með nefið niðri í hverjum koppi og skattleggur borgarana til óbóta.

Lög og regla á að vera fyrsta, annað og þriðja verkefni ríkisins, áður en kemur að öðrum áhugamálum þess, svo sem brennslu verðmæta í bönkum og landbúnaði, félagslegri velferð, heilbrigðis- og skólamálum. Ríkið er til, af því að það þykist geta verið næturvörður borgaranna.

Svo áhugasnautt er ríkið um skyldu sína, að nýlega var erlendu burðardýri fíkniefna sleppt lausu og það rekið úr landi, af því að lögreglan nennti ekki að standa í máli, sem varðaði útlending. Þau skilaboð voru send, að áhættulítið væri að flytja fíkniefni til Íslands.

Svo áhugasnautt er ríkið um skyldu sína, að tollstjórinn í Reykjavík kemst upp með að sinna afar illa fíkniefnavörnum í tollpósti, þótt vitað sé, að töluverður hluti innfluttra fíkniefna fari þá leiðina inn í landið. Það hefur engin áhrif, þótt frá þessu sé sagt í fjölmiðlum.

Það eina, sem stjórnmálaöflin gera í slíku máli, er, að óvenjulega misvitur fjármálaráðherra ærist út af því, að tollverðir hafi lekið í fjölmiðla upplýsingum, sem sýna, að fíkniefnavarnir tollstjóraembættisins eru í rúst. Hann heimtaði, að tollstjórinn tæki þá á teppið.

Í leiðara DV á laugardaginn var bent á, að ofbeldisórar voru í vetur eitt helzta auglýsingaefnið í sjónvarpi á mesta notkunartímanum í kringum fréttir. Þetta voru kvikmyndahúsin, sem gátu þannig ráðizt inn á heimili fólks, sem var að bíða eftir, að fréttir hæfust.

Rannsóknir sýna, að 15% barna og unglinga, sem horfa á ofbeldi í sjónvarpi, sýna merki um mikla árásarhneigð og rúmlega 35% í viðbót verða fyrir nokkrum áhrifum í þá átt. Í sjónvarpi sleppa 73% ofbeldismanna við refsingu og 58% þolenda ofbeldis finna ekki fyrir sársauka.

Þannig er verið að senda hættuleg skilaboð í allar áttir. Ríkið staðfestir síðan ruglið úr kvikmyndum og sjónvarpi með því að standa sig illa í vörnum gegn eitri og ofbeldi og með því að sleppa þeim lausum, sem brjóta lög. Smám saman magnast öryggisleysið í þjóðfélaginu.

Svo fáránlegt er ástandið orðið vegna fákænsku stjórnvalda, að miðbær Reykjavíkur er hættulegri að næturlagi en miðbærinn í London, New York, París og Róm.

Jónas Kristjánsson

DV

Fólk ræður því, hvort það fer í kvikmyndahús og hvaða myndir það sér þar. Sömuleiðis ræður fólk, hvort það fer á myndbandaleigur og hvaða myndir það tekur á leigu. Erfiðara er að stjórna notkuninni á því efni, sem kemur beint í sjónvarpstæki fólks, sumpart að því óvöru.

Erfiðast reynist fólki að forðast kvikmyndakynningar, sem stundum eru í tengslum við fréttatíma. Fólk, sem ætlar í sakleysi sínu að fylgjast með fréttum, lendir í að þurfa að horfa á ofbeldis- og kynóra þeirra, sem ráða ferðinni í miðstöð afsiðunar mannkyns í Hollywood.

Ástandið á þessu sviði hefur verið með versta móti á sjónvarpsstöðvunum í vetur. Á tímabili var tæpast þorandi að opna fyrir venjulegar fréttir af ótta við að lenda á þessum kvikmyndakynningum, þar sem virðist skeytt saman ógeðfelldustu þáttum viðkomandi kvikmyndar.

Eðlilegt er að fara fram á það við sjónvarpsstöðvarnar, að þær hafi einhvern hemil á þessu efni, birti það annaðhvort ekki eða á fyrirfram auglýstum tíma utan þess tíma, þegar venjulegt fólk ætlar að fara að fylgjast með fréttum af því, sem er að gerast í heiminum.

Einhvern veginn virðist glæpalýðurinn, sem stjórnar kvikmyndaiðnaðinum í Hollywood, hafa komizt á þá skoðun, að mannkynið vilji helzt horfa á óra af ýmsu tagi. Kvikmyndakynningar sjónvarpsstöðvanna benda til þess, að framleiðendur flaggi helzt slíkum afurðum.

Fullsannað er, að kvikmyndir þessar hafa slæm áhrif á sumt fólk. Landlæknir hefur upplýst, að hundrað bandarískar rannsóknir, sem ekki eru kostaðar af kvikmyndaiðnaðinum, leiði í ljós, að ofbeldiskvikmyndir veki oft kvíða og árásargirni hjá sumum börnum.

Samkvæmt upplýsingum landlæknis er talið, að 15% barna og unglinga, er horfa á ofbeldismuyndir, sýni merki um mikla árásarhneigð og rúmlega 35% í viðbót verði fyrir nokkrum áhrifum í þá átt. Þetta skýrir stóraukna villimennsku í ungmennaofbeldi á götunum.

Tíðni alvarlegra meiðsla vegna ofbeldis hefur tvöfaldazt á Reykjavíkursvæðinu frá 1987, sem er tiltölulega skammur tími. Mynztur ofbeldisins hefur breytzt. Ber nú meira en áður á barsmíðum og spörkum í höfuð og kynfæri. Og liggjandi fólki er ekki lengur hlíft.

Að hluta kann þetta að stafa af veruleikafirringu í kvikmyndum, þar sem ofbeldi af þessu tagi er ótæpilega stundað og að því er virðist án varanlegra áhrifa á þolendur. Áhorfendur fá þá brengluðu mynd, að ofbeldið sé ekki eins hættulegt og það er í raun og veru.

Glæpalýðurinn, sem stjórnar kvikmyndaiðnaði Hollywood, lætur líta svo út í kvikmyndum, að ofbeldi sé nánast sársaukalaust, oftast lofsvert og stundum fyndið. Samkvæmt rannsóknum síast þetta hugarfar inn í áhorfendur, einkum þá, sem eru ungir og óharðnaðir.

Rannsókn á ofbeldi í sjónvarpsdagskrám leiddi í ljós, að þeir, sem beittu valdi, sluppu við refsingu í 73% tilvika og ekki sást í 58% tilvika, að þolendur ofbeldis fyndu fyrir sársauka. Þetta gefur greinilega afar ranga mynd af raunveruleikanum utan skjás og tjalds.

Glæpakóngar kvikmyndaiðnaðarins hafa lengi verið heilagar kýr. Þó kallaði Clinton Bandaríkjaforseti nýlega þá verstu inn á teppið hjá sér og las yfir þeim. Þess sjást líka merki, að áhugahópar almennings þar vestra fari að byrja að grípa til aðgerða gegn afsiðunarliðinu.

Brýnasta verkefnið hér á Íslandi í baráttunni gegn afsiðuninni er að losa nánasta umhverfi fréttatíma sjónvarps við kynningar á ofbeldisórunum frá Hollywood.

Jónas Kristjánsson

DV

Ríkisstjórn Kína er til vandræða í alþjóðlegum samskiptum. Hún á í útistöðum við flest nágrannaríkin og lætur ófriðlega á alþjóðlegum siglingaleiðum. Hún stundar heræfingar við landhelgi Taívans og sendir landgöngulið til smáeyja í eigu Víetnams og Filippseyja.

Heræfingarnar undan ströndum Taívans eru beinlínis stundaðar til að reyna að hafa áhrif á úrslit forsetakosninga þar í landi. Hin herskáa ríkisstjórn í Kína minnir um leið á, að hún telji Taívan aðeins vera hérað í Kína og flaggar þannig dulbúinni hótun um innrás.

Ríkisstjórn Kína virðir einskis alþjóðlega samninga og stofnskrár samtaka, sem ríkið á aðild að. Höfundaréttur hugverka og hugbúnaðar er ekki virtur og alls engin gagnrýni er leyfð í landinu. Mannréttindi eru fótum troðin og langt seilzt til þess eins að sýna hörkuna.

Á sama tíma hafa vestrænir ráðamenn verið að nudda sér utan í kínversku dólgana. Í þeim hópi hafa verið forseti og forsætisráðherra Íslands. Forseti Íslands hefur meira að segja orðið sér til skammar með afskiptum af kvennaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Kína.

Ráðamenn frjálsu kvennaráðstefnunnar höfðu krafizt þess, að Kínastjórn færi eftir reglum Sameinuðu þjóðanna um slíkar ráðstefnur, úr því að hún hafði heimtað að fá að halda hana. Ofanígjöf forseta Íslands var einkar óviðeigandi eins og málum var þá háttað.

Kínverskir ráðamenn eru siðlausir í viðskiptum og samskiptum. Þeir virða ekki leikreglur og gæta aflsmunar. Þeir hafa ginnt erlend fyrirtæki til að fjárfesta í Kína og hafa fyrirtækin síðan í gíslingu til að fá ráðamenn þeirra til að gæta hagsmuna Kínastjórnar í útlöndum.

Ísland hefur blessunarlega engra viðskiptahagsmuna að gæta í Kína. Þar eru engir markaðir, sem skipta okkur nokkru máli. Við höfum miklu meiri viðskiptamöguleika í nágrannalöndum Kína, svo sem í Japan og Suður-Kóreu, en við getum nokkru sinni nýtt okkur til fulls.

Því miður var þó nýlega komið upp íslenzku sendiráði í Kína. Þetta sendiráð ber að leggja niður hið snarasta og verja peningunum í staðinn til að koma upp sendiráði í Japan, þar sem þess er full þörf. Sendiráð í Kína er eins fáránlegt og sendiráð væri á Kúbu eða í Írak.

Við eigum að fara í stóran sveig umhverfis Kína. Viðskipti og önnur samskipti við Kína geta aðeins orðið okkur til vandræða, meðan yfirgangssemi og ofbeldishneigð ráðamanna þar í landi er slík, sem dæmin sanna. Við eigum í staðinn að beina athyglinni að Japan.

Íslenzkir ráðamenn eru ekki einir um að hafa misstigið sig í samskiptum við Kínastjórn. Bandaríkjastjórn hefur hvað eftir annað orðið fyrir hremmingum við að reyna að hafa góð áhrif á ráðamenn í Kína. Hún hefur meðal annars veitt Kína allt of góð viðskiptakjör.

Það var misráðið af Bandaríkjastjórn að fylgja ráðum hins ofmetna Kissingers, fyrrum utanríkisráðherra, og þjónusta ríkisstjórn, sem er eindregið andvíg flestum grundvallaratriðum í bandarísku þjóðskipulagi og reynir um allan heim að grafa undan bandarískum áhrifum.

Við sjáum þessa dagana, að tilraunir vestrænna ráðamanna til að spekja kínverska ráðamenn hafa engan árangur borið. Ofbeldisheigð alræðiskerfisins er hin sama og við sáum áður hjá Hitler og Stalín. Áráttan leitar útrásar í samskiptum Kína við umheiminn.

Því meiri festu, sem Bandaríkin og önnur vestræn ríki sýna í samskiptum við Kínastjórn, þeim mun meiri líkur eru á, að hún hætti að færa sig upp á skaftið.

Jónas Kristjánsson

DV

Ríkisbankarnir og opinberir sjóðir töpuðu rúmlega tveimur tugum milljarða króna af útlánum sínum á aðeins fimm ára tímabili, frá 1990 til 1994. Þannig höfðu útlánastofnanir hins opinbera forustu um að koma þjóðinni í kreppuna, sem varð við lok þessa tímabils.

Tveir tugir milljarða eru ævintýralega miklir peningar, svo miklir, að erfitt er að gera sér grein fyrir því. Þessum peningum veittu bankarnir í óarðbærar og misheppnaðar fjárfestingar, sem komu þjóðinni í kreppu, í stað þess að leiða hana fram á veg til velsældar.

Umfangsmestu glæframenn þessa máls eru stjórnendur Landsbankans, sem einir út af fyrir sig glötuðu þriðjungi alls þessa fjár. Næstir þeim komu stjórnendur Framkvæmdasjóðs og Byggðastofnunar. Enginn þeirra hefur sagt af sér og enginn verið látinn segja af sér.

Þjóðhagslegt einkenni þessa tímabils er, að Íslendingar drógust aftur úr öðrum vestrænum ríkjum. Lífskjör manna stóðu fyrst í stað og rýrnuðu síðan. Brestir mynduðust í velferðarkerfinu. Landflótti hófst á nýjan leik, af því að margir glötuðu trúnni á land og stjórn.

Meirihluti þjóðarinnar er gersamlega meðvitundarlaus á þessu mikilvæga pólitíska sviði. Menn láta sér vel líka að kjósa og endurkjósa valdhafa, sem mega ekki koma nærri peningum og halda verndarhendi yfir gersamlega óhæfum stjórnendum opinberra lánastofnana.

Allir eru í rauninni ábyrgir fyrir sukkinu. Í fyrstu víglínu eru það bankastjórarnir og bankaráðsmennirnir. Í annarri víglínu eru það Seðlabankinn og bankaeftirlitið. Í þriðju víglínu eru það stjórnmálaflokkarnir og ráðherrarnir. Og í þeirri fjórðu eru það kjósendur sjálfir.

Andvirði þrjú þúsund íbúða hefur horfið út í veður og vind á þessu fimm ára tímabili, af því að bankastjórarnir biluðu og af því að enginn vildi koma vitinu fyrir þá eða reka þá. Eftirlitskerfið bilaði í bankaráðum, bankaeftirliti, í Seðlabankanum og hjá eigandanum, ríkinu sjálfu.

Seðlabankinn er kapítuli út af fyrir sig. Þar var mesti sukkari íslenzkra stjórnmála tuttugustu aldar gerður að bankastjóra, sem er raunar verra en þegar mesti strigakjaftur íslenzkra stjórnmála var gerður að bankastjóra í stærsta sukkbankanum, sem tapaði sjö milljörðum.

Stjórnmál og opinberar lánastofnanir eru nátengd fyrirbæri á Íslandi. Stjórnmálamenn hafa fengið umboð og endurnýjuð umboð kjósenda til að nota opinberar lánastofnanir sem hvíldarhæli fyrir misheppnaða stjórnmálamenn, sem talið er, að eigi slík verðlaun skilið.

Atvinnureksturinn og almenningur sýpur seyðið af þessu ráðslagi. Vextir eru miklu hærri en í öðrum ríkjum, af því að bankarnir og sjóðirnir eru að bæta sér upp tjónið af sukki sínu. Þetta dregur úr nýjungum í atvinnulífinu og fækkar atvinnutækifærum almennings.

Útlánatapið leiddi fyrst til rangrar fjárfestingar, sem magnaði ekki atvinnulífið, fjölgaði ekki atvinnutækifærum og bætti ekki lífskjörin. Síðan leiðir það núna til eins konar vaxtaskatts á lánsfé, sem heldur aftur af nýjungum og tækifærum í atvinnulífinu og framlengir kreppuna.

Yfir tuttugu milljarða króna útlánatap lánastofnana hins opinbera á fimm ára tímabili hljómar sérkennilega í eyrum fólks, sem hefur með takmörkuðum árangri verið að reyna að sannfæra stjórnendur banka og sjóða um, að óhætt væri að lána sér smáaura á okurvöxtum.

Sérkennilegast er þó, að rúmir tveir tugir milljarða skuli tapast án þess að nein uppstokkun verði í lánakerfinu og án þess að nokkur sé látinn taka pokann sinn.

Jónas Kristjánsson

DV

Framkvæmdasýsla ríkisins er nýleg stofnun, sem er að láta reisa Hæstaréttarhús fyrir lægri upphæð en sem nemur kostnaðaráætlun. Það gerist meðal annars með því að gera hönnuði hússins ábyrga fyrir verki sínu og lækka greiðslur til þeirra, ef kostnaður hækkar.

Húsameistari ríkisins er gömul stofnun í andaslitrunum. Hún er þekkt fyrir dýrar byggingar og mikinn hönnunarkostnað, svo sem sýna endurbætur á Bessastöðum, sem kosta meira en milljarð og fela í sér meira en hundrað milljónir til misjafnlega heppnaðrar hönnunar.

Húsameistari ríkisins áætlaði nýlega, að stækka þurfi Leifsstöð á Keflavíkurflugvelli fyrir einn milljarð króna og þar af 400 milljónir beinlínis vegna hugsanlegrar aðildar Íslands að Schengen-samkomulaginu um afnám vegabréfaskyldu á ferð milli landa í Vestur-Evrópu.

Framkvæmdasýsla ríksins, sem hefur reynzt mun ábyrgari stofnun, áætlar hins vegar, að heildarkostnaður verði 400 milljónir og þar af vegna aðildarinnar ekki nema 150 milljónir, sem er ekki mikið meira en sem nemur hönnunarkostnaði alls dæmis Húsameistara.

Þessi talnamunur skiptir miklu máli, því að 150 milljónir eru ekki hátt verð á aðgöngumiða okkar að Schengen-samkomulaginu, sem kemur í veg fyrir, að við þurfum að taka upp vegabréf í ferðum um Norðurlönd og víkkar vegabréfafrelsi okkar til meginhluta Vestur-Evrópu.

Aðild að samkomulaginu er líka mikilvægt innlegg í viðræður um aðild að Evrópusambandinu. Með góðri aðild að vegabréfasamkomulaginu sýnum við, að við eigum heima í Evrópu og fáum væntanlega meiri forgang en ella, þegar kemur að inntöku nýrra ríkja.

Saman við þetta blandast óbeinn ríkisstyrkur til Flugleiða vegna tengiflugstefnu fyrirtækisins, sem felur í sér, að afgreiða þarf allt flug á tveimur tímapunktum dagsins, snemma á morgnana í ferðum austur um haf og síðdegis í endurkomum véla og ferðum vestur um haf.

Ef flugið dreifðist sómasamlega yfir daginn, þyrfti ekki einu sinni að stækka núverandi flugstöð til að fá aðild að Schengen-samkomulaginu. Nýting flugstöðvarinnar er afar léleg, því að þar er annað hvort verið að afgreiða margar flugvélar í einu eða alls engar.

Með mismunandi afgreiðslugjöldum eftir tímum dagsins getur stjórn Leifsstöðvar dreift álaginu og komið í veg fyrir stækkun. Sú ákvörðun, að haga stærð og rekstri stöðvarinnar á þann hátt, að allt sé gert í skyndingu tvisvar á dag, er bara óbeinn styrkur til Flugleiða.

Hefðbundið er, að ríkið tekur að sér að sjá um innri uppbyggingu í samgöngumálum með því að leggja vegi og flugvelli og reisa flugstöðvar, sem koma öllum að gagni. Ekki felst í þessu hlutverki, að ríkið þurfi að borga fyrir sérþarfir eins fyrirtækis umfram aðra aðila.

Flest fyrirtæki þurfa sjálf að greiða fyrir sértæka fyrirgreiðslu hins opinbera. Vel getur verið, að Flugleiðir séu svo yndislegar, að þær eigi skilið ríkisstyrk til að geta afgreitt allar millilandaflugvélar sínar í einni kippu á sama tíma, en þá á að kalla hlutinn réttu nafni.

Í ráðagerðum um stækkun Leifsstöðvar á því að segja, að 150 milljónir séu vegna Schengen-samkomulagsins og 250 milljónir króna séu ríkisstyrkur til Flugleiða vegna afgreiðslukerfis þeirra. Á sama hátt á að skipta auknum árlegum rekstrarkostnaði milli þessara tveggja verkefna.

Aukinn mannafli ríkisins til afgreiðslu 500 komufarþega að vestan á einum klukkutíma á sólarhring er fyrst og fremst nauðsynlegur vegna áætlunarkerfis Flugleiða.

Jónas Kristjánsson

DV

Biskupinn yfir Íslandi hefur gert töffara að talsmanni sínum í málum þeim, sem hafa brunnið á honum að undanförnu. Talsmaðurinn hefur gengið hart fram í að mála fyrir fólki afleiðingar af mótþróa við biskupinn, svo sem kostnað þess af hugsanlegum málaferlum biskups.

Talsmaðurinn hefur aflað sér bréfa, sem endurspegla gamlan systkinaágreining; fengið eina af konunum þremur til að draga kæru sína til baka, en ekki lýsingu hennar á málsatvikum; og fengið sóknarnefndarformann og organista til að brjóta trúnað á presti sínum.

Venjulegir talsmenn úr hefðbundinni stétt kynningarfulltrúa hefðu farið mýkri leiðir og meira hugsað um langtímaáhrif aðgerða sinna á almenningsálitið. Talsmanna-, ímyndar- og spunafræði er sérstakt og erfitt fag og er raunar allt annað fag en lögfræði töffarans.

Komið hefur fram, að talsmaðurinn telur málið hafa verið komið í svo slæma stöðu, að hann hafi ekki átt annars kost en að taka að sér hlutverk fréttafulltrúa. En aðferðir hans eru þær, að erfitt er að sjá annað en að þær skaði stöðu þjóðkirkjunnar í þjóðfélaginu.

Faxahríð hans úr Biskupsstofu til fjölmiðla hefur meðal annars þær afleiðingar, að erfiðara en áður verður fyrir fólk að leita til presta í trúnaði, þegar það sér, að Biskupsstofa brýtur þessa nafnleynd í örvæntingu. Þetta dregur úr trausti fólks á þjóðkirkjunni yfirleitt.

Mál biskups stendur þannig, að þrjár konur saka hann um óviðeigandi athæfi. Ein þeirra hefur dregið kæru sína til baka, en ekki lýsingu sína á málsatvikum. Fréttaflutningur fjölmiðla af gangi þessara mála um stofnanir kirkjunnar fela ekki sér neina dómsúrskurði fjölmiðla.

Ekki hefur verið auðvelt fyrir biskup að meta, hvernig hann eigi að mæta hremmingum af þessu tagi. Ein leiðin hefði verið að einangra málið við sig persónulega til að hlífa þjóðkirkjunni við afleiðingum af brostnu trausti milli hans og umtalsverðs hluta þjóðarinnar.

En biskup valdi þá leið, sem nú er komin í ljós. Sú leið felur í sér, að vandamál hans verða um leið að hremmingum þjóðkirkjunnar. Það gerir honum kleift að sitja sem fastast og bíða eftir að veður sloti, en veldur því um leið, að sár kirkjunnar gróa verr en ella.

Óneitanlega er sérkennilegt að fylgjast með talsmanni, sem hamast á faxinu eins og hann sé verjandi landskunnra afreksmanna í skuggalegum viðskiptum. Vinnubrögðin gagnast töffurum í lögmannastétt á mörgum sviðum, en klæða biskupsembættið ekki vel.

Með þessum aðferðum verður líklega unnt að koma málunum í pattstöðu, þar sem klögumálin ganga á víxl og enda úti í mýri. Það er árangur út af fyrir sig, þótt biskup og talsmaður hans hafi í leiðinni fórnað svo sem einum sóknarnefndarformanni og einum organista.

Vandamál biskups felast í, að mikill hluti þjóðarinnar tekur ekki orð hans eins trúanleg og kvennanna þriggja. Um daginn voru um tveir þriðju hlutar þjóðarinnar á þessari skoðun. Þessi hópur kann að minnka niður í minnihluta, en verður áfram afar fjölmennur.

Prófastar hafa á fundi dómtekið mál biskups og úrskurðað hann saklausan af áburði. Þar með ætti málinu að vera lokið á vegum þjóðkirkjunnar og á þann hátt, að þjóðkirkjan tekur það á bakið, svo sem stefnt hefur verið að af hálfu biskups og talsmanns hans.

Þegar rykið hefur setzt, situr eftir öflug áminning um, að þjóðin þarf að losna undan ábyrgð á þjóðkirkjunni, svo að hvor aðili um sig geti siglt sína leið.

Jónas Kristjánsson

DV

Forsætisráðherra og utanríkisráðherra hafa sent stjórn Ísraels samúðarkveðjur vegna nýrra hermdarverka Hamas-samtaka öfgafullra Palestínumanna. Ráðherrarnir hafa aldrei sent Palestínumönnum samúðarkveðjur vegna hryðjuverka Ísraelshers í Palestínu.

Átakasaga síðasta áratugar á hernumdu svæðunum í Palestínu hefur verið næsta eindregin saga ríkisrekins ofbeldis Ísraels gegn vopnlausum Palestínumönnum. Nokkur hundruð Palestínumanna hafa á þessum tíma fallið fyrir vopnum hryðjuverkasveita Ísraelshers.

Framkvæmd hernáms Ísraels í Palestínu hefur allan þennan tíma strítt gegn alþjóðlegum sáttmálum um réttindi fólks á hernumdum svæðum. Þessi framkvæmd hefur magnað stuðning almennings við öfgasamtök á borð við Hamas, sem hafna friðarsamningum.

Samkvæmt ísraelskum lögum má herinn beita pyntingum í fangelsum sínum. Enn fremur eru sakir á hendur einstaklingum látnar leiða til ofbeldis gegn ættingjum þeirra. Til dæmis eru þeir reknir úr húsum sínum og þau jöfnuð við jörðu, svo sem nú er að gerast.

Núverandi forsætisráðherra Ísraels, Símon Peres, er sem fyrrverandi hermálaráðherra persónulega ábyrgur fyrir tugum barnamorða í Palestínu og fyrir eyðingu þúsunda heimila í hefndarskyni fyrir meinta glæpi einhverra skyldmenna þeirra, sem í húsunum bjuggu.

Um hernumdu svæðin fara ísraelskir trúarofstækismenn alvopnaðir og ögra heimamönnum, sem ekki mega bera vopn. Engar ráðstafanir eru gerðar til að koma í veg fyrir hryðjuverk ofstækismannanna, sem hafa með bandarískum stuðningi reist sér heimili í Palestínu.

Í friðarferli undanfarinna ára hefur Ísraelsstjórn nánast neytt Frelsissamtök Palestínumanna til uppgjafar. Yassir Arafat hefur mátt kyngja þungbærum samninganiðurstöðum, sem stjórn Ísraels hefur síðan ekki staðið við, nema þegar hún telur sér það henta.

Engin furða væri, þótt meirihluti íbúa Palestínu hefði hafnað forsjá Arafats og styddi öfgasinnaða hryðjuverkahópa á borð við Hamas. Það er raunar mesta furða, að meirihluti fólksins í landinu skuli enn styðja friðarferilinn sem leiðtogar þjóðanna hafa stundum verið að feta.

Ísraelum er enginn greiði gerður með einhliða samúðarkveðjum valdamanna, sem enga samúð hafa sýnt á hinum vængnum. Slíkt hvetur valdamenn Ísraels til að halda áfram hryðjuverkum, er flokkast sem glæpir gegn mannkyninu samkvæmt alþjóðlegri skilgreiningu.

Betra væri, að vestrænir valdamenn segðu valdamönnum Ísraels, að þeirra ábyrgð felist í að hafa komið upp krumpuðu þjóðskipulagi, þar sem Herrenvolk Ísraelsmanna kúgar Untervolk Palestínumanna og beitir eins konar Gestapósveitum til að kúga þá til undirgefni.

Vestrænir valdamenn eiga að segja valdamönnum Ísraels, að í því ástandi, sem þeir hafi komið upp í Palestínu, sé ekki lengur auðvelt að gera greinarmun á frelsishetjum annnars vegar og hryðjuverkamönnum hins vegar. Hernámsríkið geti sjálfu sér um kennt.

Hryðjuverkamennirnir, sem hafa stjórnað Ísrael frá því að Palestína var hernumin, eru valdamenn í skjóli kjósenda. Almenningur í Ísrael ber ábyrgð á valdamönnum sínum og hefur raunar hvatt til þeirrar hörku, sem enn einu sinni hefur kallað á hryðjuverk á móti.

Erlendis er spakmæli, er segir, að þeir, sem kjósa að lifa með sverði, hætti líka á að deyja með sverði. Þeir þurfa ekki meiri samúð en fórnardýr þeirra.

Jónas Kristjánsson

DV