Inngangurinn

Fréttir
Inngangurinn

Ef upphaf fréttar er ekki gott, heldur lesandinn ekki áfram. Inngangurinn þarf að ná athygli hratt og örugglega. Margar fréttir eru skrifaðar í öfugan píramída. Aðalatriðin eru þá efst og veigaminnstu atriðin eru neðst.

Með mýkri fréttum en áður hefur mikilvægi öfuga píramídans minnkað. Einnig vegna þess að nýjar fréttir byrja yfirleitt í sjónvarpi. Gagnsemi öfuga píramídans felst einkum í, að hann segir söguna eðlilega og gerir auðvelt að klippa hana.

Inngangurinn er venjulega einn málsliður, en getur í lengri greinum orðið tveir eða þrír málsliðir. Í inngangi þarf að vera litrík sögn. Ekki gera lesendur leiða með inngangi, sem þeir hafa lesið þúsund sinnum áður.

Slepptu klisjum í inngangi. Ekki segja “gildi menntunar”, “sýndu áhuga sinn”, “æska Íslands”, “þegar til kastanna kemur”, “aðalatriði málsins”, “fyrst og fremst”, “í fyrsta lagi”, “í annan stað”, “mikill misskilningur”.

Inngangur þarf að vera frumlegur og áhugaverður, málefnalegur og efnisríkur. algengastur er AP-inngangurinn, sem kemur aðalatriðunum á framfæri á einfaldan og auðskilinn hátt. Inngangur er þéttur, læsilegur og liðugur.

Allar fréttir eiga að fela í sér: Hver gerði hvað, hvenær, hvar, hvernig, hvers vegna og hvað svo. Sumt af þessu, en ekki allt, þarf að koma fram í innganginum. Aðalatriðið er að fá lesandann til að vilja halda áfram að lesa.

Áður en þú skrifar innganginn skaltu fara yfir efnið, sem þú ert með og hugsa um, hvernig best sé að setja það fram. Hver eru mikilvægustu atriðin, sem eiga að vera efst, í hvaða röð eiga hin atriðin að vera, hvar á setja inn tilvitnanir?

Slæmur inngangur er lengi að koma sér að efninu, er of langur eða er með of miklu af hliðaratriðum, lýsir skoðun höfundarins eða truflar lesandann með ruglingi í tímaröðinni. Líka á að forðast beinar tilvitnanir og spurningar í inngangi.

Tvær tegundir af inngangi:
1) Mikilvægasta atriði fréttarinnar.
2. Frestaður inngangur. Forvitnileg atriði eru sett framan við til að framkalla lestur. Oft notaður í lengri greinum.

Venjulega hefur inngangurinn eina hugmynd og fylgir formúlunni: Frumlag-umsögn-andlag. Þannig verður hann skýr. Hann er ekki yfir 35 orð. Inngangurinn á að ná í kjarna málsins og fá lesandann til að gefast ekki upp, heldur halda áfram.

Dæmi: “Við sváfum í nótt í herbúðum óvinarins.” “Harold F. McCormick milljónamæringur keypti í dag æsku fátæklings” (líffæraígræðsla). “”Mér finnst, að skítugar hendur hafi þuklað á mér”, sagði Martha Graham” (um þingmann).

Fleiri dæmi: “Hvað kostar dýrðin: Tvö augu, tvo fætur og hendi 12 dollara á mánuði” (örkumla hermaður).
“Snjór fór að falla og strákar með sleða fylgdu á eftir.”

Þessir inngangar fylgja ekki að öllu leyti kenningum gamalla kennslubóka í blaðamennsku. En þeir ná á lýsandi hátt til kjarna málsins og þeir freista lesandans til að halda áfram.

Leo Tolstoy sagði, að góður texti stykki “beint í atburðinn”. Gamla testamentið byrjar svona: “Í upphafi skapaði Guð himin og jörð.” Jane Austen byrjaði Pride and Prejudice: “Almennt er viðurkennt, að ríkur maður þurfi á konu að halda.”

Thomas Boswell hjá Washington Post: “Þegar þú finnur hugmyndina eða þráðinn, hangir allt annað eins og perlur á þræðinum, smásögur, myndir og tilvitnanir. John McPhee hjá New Yorker: “Þegar þú hefur skrifað innganginn, ertu 90% búin.”

Í flestum tilvikum er inngangurinn ljós. Best er að hafa hann strax í huga og breyta honum eftir því sem fréttaöflun vindur fram. Það gera reyndir blaðamenn. Þeir spyrja sjálfan sig: “Um hvað snýst þessi frétt eiginlega?”

Þegar þú veist innganginn, geturðu beint fréttaöflun þinni að því atriði. Þú ferð að spyrja réttra spurninga, leita að sérstökum atriðum og grafískum smáatriðum, sem gæða söguna lífi. Inngangurinn er haldreipi fréttarinnar.

Margir gefa það vonda ráð, að leita inngangs með því að horfa út um gluggann, ganga um gólf. Sumir segja þér bara að byrja að skrifa, þá komi inngangurinn af sjálfu sér. Þetta er alrangt. Þú þarft í fréttamennsku að nái fókusi strax.

Amanda Bennett segir, að hún hafi áttað sig á, að ákveðin frétt snerist ekki um smygl á flugvöllum, heldur viðhorf innflytjendastofnunarinnar. Hún fann vanhæfa stofnun af því að hún fann rétta fókusinn og fékk Pulitzerverðlaun fyrir það.

Spurningarnar sjö eru: Hver gerði hvað, hvenær, hvar, hvernig, hvers vegna og hvað svo. Einhver þeirra, ein eða fleiri, gefa venjulega efni í innganginn. Ef við byrjum þannig, erum við með beinan inngang, annars með frestaðan inngang.

Þegar þú hleypur að tölvunni til að skrifa eða þegar þú ert að fara í mynd og þarft að tala, þarftu í rauninni ekki annað í kollinn en innganginn. Hann þarf ekki að vera skrúfaður, en ef þú rammar hann sæmilega, kemur hitt af sjálfu sér.

Sumir blaðamenn spyrja sig fimm spurninga í leitinni að heppilegum inngangi:
1) Hvað var einstætt eða mikilvægast eða óvenjulegt í atburðinum?
2) Hverjir voru viðriðnir málið, hver gerði það eða sagði það?
3) Er beinn eða frestaður inngangur bestur, fer þemað í fyrstu málsgreinina?
4) Má vefja litríku orði eða dramatísku orðavali í innganginn?
5) Hvert er frumlagið og hvaða sagnorð keyrir lesandann inn í söguna.

Beinn inngangur felur venjulega í sér:
1. Sérstaka upplýsingu um, hvað gerðist eða hvað var sagt.
2. Hvenær það gerðist.
3. Hvar það gerðist.
4. Hver er heimildamaðurinn.
(Hvernig, hvers vegna, hvað svo)

Beinn inngangur er almennt notaður í fréttum og fréttaþjónustu á netinu. Ritstjórar á netinu vilja, að inngangurinn svari öllu: Hver gerði hvað, hvar, hvenær, hvernig, hvers vegna og hvað svo?

Frestaður inngangur er stundum kallaður stuðinngangur, því að hann gefur eins konar rafmagnsstuð. Hér að neðan hefði verið venjulegra að setja tímasetningu á boðuðu réttarhaldi fremst, en blaðamaðurinn kaus að taka annað fram fyrir:

“Slæmir hlutir koma fyrir eiginmenn Elkinekkjunnar. Einhver myrti eiginmann númer 4, Cecil Elkin, með því að lemja steikarpönnu í hausinn á honum, þegar hann var að horfa á Family Feud í sjónvarpinu. Eiginmaður númer 3 drukknaði …”

Síðan sífréttasjónvarp kom til sögunnar hafa dagblöð einnig fetað þessa slóð. Þau reyna að ná athygli lesenda, sem hafa áður séð eða heyrt fréttina. Þau breyta frétt í fréttagrein með því að setja frestaðan inngang á söguna.

Á fréttastofum, sem semja fréttir fyrir sjónvarp, blöð og net, eru blaðamenn oft beðnir um að skrifa útgáfur af sögunni. Stundum veldur tímahrak því, að þeir eru beðnir um að skrifa altækan inngang, sem þá er beinn, stuttur útvarpsinngangur.

Sumir blaðamenn beita tækni, sem er blanda af beinum og frestuðum inngangi. Sagan hefst þá með örfáum almennum málsgreinum og gefur síðan högg að loknum fyrsta málslið sögunar. Dæmi eftir hina frægu Edna Buchanan hjá Miami Herald:

“Maðurinn, sem hún elskaði, sló hana utan undir. Hún snöggreiddist og sagði: “Gerðu þetta aldrei, aldrei aftur”. “Hvað ætlarðu að gera í því, drepa mig,” spurði hann og rétti henni byssu, “gerðu svo vel”. Það gerði hún.

Buchanan sagði frá manni, sem ruddist fram í biðröð eftir kjúklingum og lenti í ryskingum við öryggisvörð: “Gary Robinson dó svangur.” Um smyglara sem var með innvortis eiturlyf sagði hún “Síðasta máltíðin kostaði 30.000 dollara og drap hann.”

Skáldið John Ciardi sagði: “Þegar til kastanna kemur er setning góð, sem segir, að einhver (frumlag) hafi gert eitthvað (umsögn) við einhvern (andlag). Þrír af hverjum fjórum inngöngum eru frumlag + umsögn + andlag.

Þegar inngangur fer yfir 20-25 orð, þarf að fara að skera. T.d.
1) ónauðsynlega tilvitnun,
2) aukasetningu, sem byrjar á EN eða OG,
3) nákvæma dagsetningu eða tímasetningu, sem geta komið aftar.

Þegar eitthvað raunverulega mikilvægt gerist, fjúka allar reglur og leiðbeiningar og blaðamaðurinn treður staðreyndum í innganginn. Úr slíku kemur ekkert listaverk, en staðreyndirnar tala sínu máli:

“Flugræningjar flugu þotum inn í báða World Trade Center turnana og felldu þá báða í vítisstormi ösku, glers, reyks og fólks í lausu lofti, meðan þriðja þotan flaug á Pentagon í Virginíu. Engar tölur eru enn til um mannfall, en …”

Svona hófst fyrsta fréttin í Washington Post um Watergate: “Fimm menn, þar af einn, sem sagðist hafa unnið hjá CIA, voru handteknir klukkan hálfþrjú í nótt við það, sem lögreglan sagði vera skipulagt innbrot í höfuðstöðvar demókrata …”

Smölun heitir inngangur, sem safnar saman nokkrum atriðum í einn beinan inngang, oft notaður í safnfréttum um slys í umferðinni, veðurhorfur eða glæpi, þar sem fjallað er um nokkur skyld efni.

Dæmi: “Hellirigning í Missouri og Kansas olli dauða fimm manns, gerði hundruð manna heimilislaus og olli meira en milljón dollara tjóni á uppskeru.”

Forðast ber að nota klisjur sérhópa, sem fáir skilja. Í staðinn ber að nota orðalag, sem almenningur skilur, án þess þó að fórna nákvæmni. Inngangur nær ekki tilgangi sínum, ef hann er ekki læsilegur.

Læsileiki fæst með því að
1) nota aðeins eina hugmynd,
2) nota frumlagumsögnandlag röðina,
3) með því að nota sterkt frumlag, sem lesandinn getur þreifað á,
4) með því að nota litríka umsögn, sem hrífur lesandann með inn í söguna.

Minnisatriði um innganginn:
1) Finndu fókusinn í sögunni.
2) Veldu milli beins og frestaðs inngangs.
3) Veldu eina hugmynd, ef hún er mikilvægust.
4) Notaðu frumlagumsögnandlag uppsetninguna.
5) Notaðu sterkt frumlag og litríka umsögn.
6) Hafðu innganginn stuttan, innan við 3035 orð.
7) Gerðu hann læsilegan, án þess að fórna sannleikanum.

Sjá nánar:
Melvin Mencher
News Reporting and Writing
10th Edition 2006

Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008

Hlé