Blaðamennska
Siðaskrá Fréttablaðsins
Í þessum fyrirlestri verður fjallað um þekktustu siðaskrá íslenska fjölmiðils, Fréttablaðsins. Í næsta fyrirlestri verður fjallað um siðareglur Blaðamannafélags Íslands og ýmsar innlendar og erlendar siðareglur.
Siðaskrá Fréttablaðsins var samin annars vegar með hliðsjón af reynslu ritstjóra blaðsins og hins vegar með hliðsjón af þekktum siðaskrám erlendra fjölmiðla, einkum breska dagblaðsins Guardian.
Siðaskrá ritstjórnar DV var til skamms tíma birt opinberlega á vef blaðsins. Siðaskrá Fréttablaðsins hefur verið kynnt opinberlega og birt í heild sinni í blaðinu. Fyrir þann hóp, sem hér er í námi, er nytsamlegt að kynnast henni sem dæmi.
“Siðaskrá Fréttablaðsins.
Fréttablaðið er traustur fréttamiðill.
Auglýsendur: Hagsmunir auglýsenda eru ekki hafðir til hliðsjónar við vinnslu og birtingu efnis í blaðinu.
Bein ræða: Bein ræða er aðeins notuð,þegar heimild er nafngreind. Fjölmiðill eða hluti hans telst heimild í þessu samhengi. Ummæli fólks í skoðanakönnunum Fréttablaðsins mega birtast nafnlaus, enda eru nöfnin ekki þekkt. Málfar er stundum lagað í beinni ræðu, en ekki breytt merkingu hennar.
Blekkingar: Starfsmenn ritstjórnar villa ekki á sér heimildir, þegar þeir afla frétta.
Bréfsefni: Starfsmenn ritstjórnar nota ekki bréfsefni eða önnur einkenni blaðsins í óviðkomandi skyni.
Börn: Sérstök aðgát er viðhöfð, þegar myndir eru teknar af börnum eða talað við þau. Yfirmenn ritstjórnar eru látnir vita. Sérstök áherzla er lögð á hagsmuni barna í kynferðisbrotamálum.
Efnisflokkun: Greint er milli frétta, skoðana og afþreyingar í blaðinu og efnið birt á mismunandi stöðum í blaðinu. Auglýsingar eru aðgreindar frá öðru efni blaðsins.
Einkamál: Ekki eru birtar upplýsingar um einkahagi fólks, svo sem um kynhegðun þess, lyfjanotkun, vímuefnanotkun og félagsleg og fjárhagsleg vandamál, nema viðkomandi aðilar séu opinberar persónur eða vilji sjálfir skýra mál sitt á vegum fjölmiðla.
Fyrirtæki teljast ekki til persóna í þessum skilningi. Til dæmis er fjallað um fjárhagsleg vandamál fyrirtækja.
Fjölmæli: Starfsmenn ritstjórnar forðast efnistök, sem stríða gegn lögum um fjölmæli.
Fríferðir: Yfirmenn ritstjórnar taka ákvarðanir um, hvort þiggja skuli ókeypis ferðir eða gistingu, og hafna slíkum boðum, ef þeim fylgja skuldbindingar. Ef efni er birt í tengslum við ókeypis ferðir eða gistingu starfsmanna ritstjórnar, er sagt frá því í textanum.
Makar, fjölskylda eða vinir starfsmanna ritstjórnar fara ekki með þeim í ofangreindar fríferðir.
Frægð: Starfsmenn og helztu aðstandendur blaðsins eru ekki frægðarfólk til umfjöllunar í blaðinu.
Gjafir: Starfsmenn ritstjórnar þiggja ekki persónulegar gjafir og segja yfirmönnum frá tilraunum til þeirra.
Greiðslur: Fréttablaðið greiðir ekki fyrir rétt til efnis nema viðurkenndum aðilum á því sviði.
Hagsmunir: Starfsmenn ristjórnar láta yfirmenn vita um hugsanlega hagsmunaárekstra vegna áhugamála sinna, félagstengsla og fjármála.
Starfsmenn ritstjórnar nota ekki upplýsingar úr starfi í eiginhagsmunaskyni, t.d. til viðskipta með hlutabréf, og skrifa ekki um fyrirtæki, sem þeir eiga í.
Starfsmenn ritstjórnar geta ekki vinnustaðar síns til að afla sér betri þjónustu úti í bæ.
Happdrætti: Starfsmenn og nánustu skyldmenni þeirra geta ekki unnið til verðlauna í uppákomum fyrir lesendur.
Heimildamenn: Starfsmenn ritstjórnar gæta trúnaðar við heimildamenn. Þeir eru hvattir til að koma fram undir nafni.
Hlutverk: Starfsmenn ristjórnar bera undir yfirmenn sína, ef þeir hafa áhuga á að taka að sér opinbert hlutverk, svo sem að stjórna fundum og vera falið að taka þátt í umræðu á fundum eða taka að sér önnur verkefni, sem gætu haft áhrif á starf þeirra á ritstjórn.
Hugbúnaður: Starfsfólk ritstjórnar safnar ekki ólöglega fengnum hugbúnaði á tölvur blaðsins.
Höfundaréttur: Orðréttra heimilda er jafnan getið.
Leiðréttingar: Efnislegar villur eru leiðréttar stuttaralega við fyrsta tækifæri, alltaf á sama stað í blaðinu. Starfsmenn ritstjórnar láta yfirmenn sína vita af gagnrýni á texta blaðsins.
Ljósmyndir: Breyttar og samsettar ljósmyndir eru sérstaklega auðkenndar sem slíkar.
Málfar: Texti blaðsins er skrifaður á góðri íslenzku, sem er skiljanleg öllum almenningi, en ekki á sérmáli stofnana eða stétta.
Meðmæli: Starfsmenn ritstjórnar mæla ekki með vörum og þjónustu í auglýsingum án leyfis yfirmanna.
Myndbirtingar: Sömu reglur gilda og um nafnbirtingar (sjá hér að neðan).
Nafnbirtingar: Í tengslum við kærur, ákærur og dóma eru fremur birt nöfn manna í líkamlegum ofbeldismálum heldur en í málum af fjárhagslegum toga.
Hafa verður þó í huga, að í síðara tilvikinu er nafnleynd oft marklítil, af því mörg fjárhagsleg mál tengjast atvinnurekstri á þann hátt, að nöfn manna eru þegar kunn þeim, sem vita vilja eða nota viðskiptahandbækur.
Þegar persónur sæta kæru, fer eftir mikilvægi málsins og kringumstæðum þess, til dæmis brotasögu viðkomandi aðila, hvort aðilar eru nafngreindir.
Almenna reglan er sú, sem notuð er í yfirgnæfandi meirihluta tilvika, að birta ekki nöfn á slíku stigi. Undantekningar gætu verið margdæmdir síbrotamenn í ofbeldismálum eða forsvarsmenn og aðrir talsmenn nafngreindra fyrirtækja.
Ef um opinbera ákæru er að ræða, eru meiri líkur á, að aðilar séu nafngreindir, en eigi að síður þurfa birtingarástæður í því tilviki að vera nokkuð knýjandi. Dæmi um það væri ákæra á mann með brotasögu í ofbeldismálum eða lykilmaður í nafngreindu fyrirtæki.
Þegar dómar eru birtir, eru aðilar málsins yfirleitt nafngreindir, enda er þá ekki lengur um einkamál að ræða. Undantekningar byggjast einkum á hagsmunum brotaþola í málinu. Dæmi um það gætu verið í sifjaspellsmálum.
Stundum er frestað birtingu nafna um tíma, einkum fólks, sem farizt hefur í slysum. Þetta gerir blaðið í samráði við aðra aðila, sem koma að málinu, svo sem presta. Slík frestun kemur síður til greina, ef hún gæti valdið óþægindum hjá aðstandendum annara, sem af komust í slysinu.
Ekki eru birt nöfn þolenda kynferðisbrota.
Ekki verður komið í veg fyrir, að þessar reglur skilji eftir grá svæði. Í slíkum tilvikum ræða yfimenn á ritstjórn sín á milli, áður en ákvörðun er tekin.
Nákvæmni: Starfsmenn ritstjórnar gæta þess, að rétt sé farið með hvert smáatriði í blaðinu.
Nýbúar: Sérstök aðgát er höfð við að geta uppruna eða þjóðernis fólks, ef það varðar ekki málsefni.
Orðaval: Ekki eru notuð móðgandi orð eða blótsyrði utan beinnar ræðu nema málefnið kalli beinlínis á slíkt. Um slík atriði er rætt við yfirmenn ritstjórnar.
Óhlutdrægni: Ekki er dreginn taumur málsaðila í fréttum. Gætt er jafnvægis milli sjónarmiða innan skamms tímabils. Forðast er að skrúfa einhliða frá krana eins sjónarmiðs í einu tölublaði án þess að geta hinna sjónarmiða málsins í leiðinni.
Rannsóknir: Hafa þarf tvo sjálfstæða heimildarmenn frá fyrstu hendi að sérhverri viðkvæmri frétt, sem fæst með aðferðum rannsóknablaðamennsku.
Viðkomandi yfirvald getur talizt vera næg heimild, þótt það sé eitt til frásagnar.
Það telst ekki vera heimildarmaður, sem ber frétt milli heimildarmanns og rannsóknablaðamanns. Viðkvæm er sú frétt, sem hlutaðeigendur reyna af einhverjum ástæðum að halda leyndum fyrir fjölmiðlum eða getur orðið tilefni málsóknar á hendur fjölmiðlinum eða starfsfólki hans.
Reglan nær ekki aðeins til frétta, sem ætlunin er að halda leyndum yfirleitt, heldur líka til þeirra frétta, sem ætlunin er að gefa frjálsar að ákveðnum umþóttunartíma liðnum.
Ritskoðun: Enginn fær send afrit af óbirtum fréttum. Stundum eru kaflar lesnir upp fyrir fólk, þar sem vitnað er í það sjálft. Ekki er aflað viðtals með því að gefa kost á ritskoðun viðtalsins.
Segulbönd: Starfsmenn ritstjórnar nota ekki leyndan hlerunarbúnað. Viðtöl eru tekin á segulband til að tryggja nákvæmni í efni blaðsins.
Sjálfsvíg: Ekki er sagt frá sjálfsvígum sem slíkum í blaðinu.
Sorg: Farið er varlega að fólki, sem hefur orðið fyrir áfalli.
Traust: Starfsfólk ritstjórnar gætir þess í öllum sínum verkum að efla traust lesenda á fjölmiðlinum og starfsfólki hans.”
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
