Rannsóknir
Skólar og löggæsla
Hvað mæla próf? Samræmd próf? Farðu í skólana, talaðu við nemendur, hvað er verið að gera í skólanum? Pappírsslóðin er mikil í skólakerfinu og vefslóðin ekki síður. Þetta eru miklar uppsprettur upplýsinga fyrir blaðamenn. Fjárframlögin, baráttan um þau.
Próf: Þjálfa og mæla skólar sköpunargáfu, þolgæði, einbeitingu, vandamálalausnir, hugsun við erfiðar aðstæður, yfirsýn yfir heildarmyndina, farsæld í ákvörðunum?
Atriði, sem skipta máli fyrir þjóðfélagið.
Agi:
Er agi í skólanum, mæta nemendur í tíma, eru foreldrarnir fjarri, flytjast heimilisvandamál í skólann, eru fíkniefni og áfengi notuð, kynórar. Leka nemendur burt án árangurs. Trúa nemendur, að góðum einkunnum fylgi gott starf?
Kennarar:
Hafa þeir réttindi, hafa þeir verið áminntir, stunda þeir endurmenntun, er þeim greitt sómasamlega, eru tekjur þeirra árangurstengdar.
Kennslubækur:
Hvernig eru þær valdar, eru þær prentaðar aftur til að ná nýrri sölu (ýmis dæmi hér), hvernig taka þær á umdeildum atriðum, eru notuð gögn frá hagsmunaaðilum eins og Landsvirkjun.
Atvinnulífið:
Er skólinn í sambandi við atvinnulífið, er hægt að fá vinnu á svæðinu, er hringt í fyrirtæki til að spyrja um vinnu og fá ráð um kennslu og þjálfun. Hjálpar skólinn þannig við að útvega útskriftarfólki vinnu.
Annað:
Hver er bekkjarstærðin? Hvernig er farið með sérþarfir? Er erfiðum nemendum slengt í venjulega bekki án þess að fækka þar nemendum. Eru allir látnir læra að lesa árum saman af því að minnihluti getur ekki lært að lesa?
Nýbúar:
Fá þeir sömu menntun og aðrir? Er tekið tillit til þess, að þeir þurfa meiri kennslu en aðrir í tungumálinu? Blandast nýbúar og innfæddir saman í matsalnum?
Skólaval:
Virka einkareknir skólar, virkar ávísanakerfi milli skóla, eru vandræði í þessum skólum, er minna vitað um námsárangur í þeim. Af hverju er Landakotsskóli talinn góður, þjóðsaga eða staðreynd?
Annað starfsfólk: Eru bílstjórar skólabíla í lagi, eru bílarnir í lagi. Er starfsfólk í mötuneyti í lagi, er maturinn í lagi. Er viðhald bygginga í lagi? Er greitt viðhald ekki framkvæmt? Er asbest í skólum? Hefur verið brugðist við áminningu um eldvarnir?
Háskólar:
Er agi í lagi, ofbeldi, nauðganir? Er svæðið upplýst að kvöldlagi? Kemstu inn á ganga í stúdentagörðum? Eru gæði námsins í lagi? Er atvinnulífið haft með í ráðum? Bjóða litlir háskólar verri menntun?
Eru einkunnir í lagi, komast of margir í gegn? Hverjir fá afslátt af skólagjöldum? Hvernig eru kennarar ráðnir? Eru þeir ráðnir til langs tíma? Kenna menn eigin kennslubækur? Eru bækurnar nýjar? Er kennslan hlaðin gildismati?
Eru fyrirlestrar lélegir? Kynferðisleg áreitni? Í hvað fer rannsóknatími? Koma sumir kennarar aldrei í kennslustofu eða rannsóknastofu, eru bara á fundum? Hver er markmiðssetning skólans, einstakra námsleiða, einstakra námskeiða?
Rannsóknir á löggæslu eru einna erfiðastar. Ein ástæðan fyrir því er andúð lögreglumanna á öðrum blaðamönnum en þeim, sem eru áberandi lögreglusinnaðir. Aðrir eru skipulega útilokaðir, blekktir og jafnvel áreittir.
Lögreglustöðvar eru reknar með eins konar hernaðaranda, þar sem menn þétta raðirnar gegn óvelkomnu fólki. Þetta er meira áberandi hjá lögreglunni en öðrum stofnunum hins opinbera. Lögreglan er ríki í ríkinu. Þar af leiðandi spillt.
Blaðamenn á lögregluvakt eiga erfitt með að fá hina hliðina. Fangelsuðum mönnum er haldið frá blaðamönnum og margir þora ekki að tala af hræðslu við lögregluna. Hugarástandi lögreglumanna er lýst hjá Kenney og McNamara í Police and Policing.
Notendur fjölmiðla eru líka afar eindregnir í skoðunum. Stór hluti fólks stendur alltaf með löggunni, af því að hann telur róttækar lögregluaðgerðir vera það, sem dugar gegn glæponum. Hinum megin eru þeir, sem treysta ekki löggunni til neins.
Öryggisvarsla á vegum einkafyrirtækja gegnir svipuðu hlutverki og gefur mikið tilefni til rannsókna. Reynslan sýnir, að rótlausir og ofbeldishneigðir sækja í störf við öryggisvörslu, sumpart fólk á sakaskrá.
Hvernig eru lögreglumenn ráðnir? Eru ferilskrár þeirra sannreyndar? Fara þeir í lygamæli? Er tekið fíkniefnapróf á þeim? Sálfræðikönnun? 10% lögreglumanna í Miami voru reknir, áminntir eða stungið í fangelsi. Sérsveitir eru sérvandamál.
Eru menn hækkaðir í tign af málefnalegum ástæðum eða fyrir klíkuskap? Er símenntun í gangi? Hvað með yfirmanninn, í hvaða tengslum er hann? Er mórallinn góður á lögreglustöðinni? Er mikið um yfirhilmingar með brotlegum löggum.
Víða í Bandaríkjunum eru yfirheyrslur teknar upp á myndband til að hægt sé að skoða þær, ef upp koma kenningar um rangar aðferðir við yfirheyrslu. Erfitt er að henda reiður á lögregluofbeldi, af því að fórnardýrin þora ekki að segja frá.
Hvað kemst upp um mikinn hluta afbrota á hinum ýmsu sviðum? Hvernig fara málin fyrir dómstólum? Eiga lögreglumenn erfitt með að fara eftir gildum leiðum í ýmsum tegundum afbrotamála, til dæmis nauðgunum? Eru gögn löggunnar ekki tekin gild?
Heimilisofbeldi:
Algengt er, að fólk hringi og saki annað fólk á heimilinu um ofbeldi, en vilji svo ekki kæra, þegar til kastanna kemur. Einnig er spurt um, hvort lögreglan veiti næga vernd gegn eftirför.
Fíkniefni:
Reiðufé er notað í fíkniheiminum. Því þarf þar að elta peningana og skilja, hvernig peningaþvottur fer fram. Hvernig stendur á, að lögreglan nær sjaldan þeim, sem eru ofan við smásöluna, til dæmis stórum heildsölum? Sama hér.
Möguleikar á spillingu eru sérstaklega miklir í fíkniefnaeftirliti. Í Bandaríkjunum eru margir fíkniefnalögreglumenn sjálfir í fíkniefnum og taka þátt í dreifingu og sölu þeirra. Eru tekin þvagsýni af þessum lögreglumönnum? Fangavörðum?
Notkun uppljóstrara er mikil. Eru þeir áreiðanlegir? Leiða þeir til rangra dóma? Hafa sönnunargögn verið fölsuð? Eru menn taldir sekir uns sakleysi þeirra er staðfest?
Klám:
Vændiskonur eru oft misnotaðar af lögreglumönnum. Hvar fer vændi fram? Eru vændiskonur í þrælkun? Hver verndar súlustaðina? Hverjir eru í barnaklámi?
Skipulagðir glæpir:
Hvaða mafíur eru starfræktar? Er það aðallega sú ítalska, eða eru komnar mafíur frá öðrum löndum, Rússlandi, Kína, Víetnam? Að hversu miklu leyti eru þær komnar í hefðbundinn atvinnurekstur? Litháen hér á landi?
Hvítflibbaglæpir:
Lögreglan skortir oft þekkingu til að eiga við hvítflibbaglæpi. Er beðið eftir flautublásurum? Er samsæri milli hvítflibba og blýantsnagara? Hvað með glæpi á veraldarvefnum?
Stuldur:
Hvar eru mörk þess, sem talið er taka því að rannsaka? Hvert fer þýfið í sölu? Hvað er gert við stolna bíla? Á eigandinn í fjárhagslegum erfiðleikum?
Af hverju finnast ekki stolnar tölvur? Hvert fara þær?
Íkveikja:
Á gráu svæði milli slökkviliðs og lögreglu. Hvernig standa tryggingar? Er fyrrverandi starfsmaður á ferð? Var verið að leyna öðrum glæp, t.d. í bókhaldi?
Týnt fólk:
Finnst það? Hvenær hefst leit? Stolnar kennitölur.
Sprengjur:
Eru ofbeldishneigðir öfgahópar á ferð? Er það kynþáttahatur, trúarhatur, pólitískt hatur?
Umferðin: Hversu margir ökumenn eru tengdir mörgum umferðarlagabrotum? Hvað er gert í síbrotum á þessu sviði? Hvernig er staðan á tryggingum bíla? Drukknir ökumenn, hvað er gert við síbrotum. Hvernig er samband löggu og kranabíla?
Hundar:
Eru hundar lögreglunnar notaðir til að áreita eða skaða minnihlutahópa? Eru hundarnir vel þjálfaðir?
Annað:
Hver er menntun stefnuvotta og hvernig starfa þeir? Hlaðast stefnur upp?
Hvernig er háttað vistun málsgagna, til dæmis fíkniefna?
Spilla lögreglumenn vettvangsrannsókn?
Er hægt að treysta rannsóknadeildinni?
Hvernig er svörun við 112 símtölum?
Hversu góð er skýrslugjöf lögreglumanna?
Hvernig eru skýrslurnar skipulagðar?
Fyrrverandi lögreglumenn geta verið mikilvægar heimildir. Einkaspæjarar eru oft fyrrverandi löggur og vita, hvað þar er að gerast. Einnig er gott fyrir blaðamenn að hanga á lögreglustöðvum. Saksóknarar tala oft um hluti. Verjendur og sækjendur.
Aðrir aðilar: Fórnarlömb glæpa. Læknisfræðilegir rannsóknarmenn. Útfararstjórar. Læknar og hjúkkur á bráðavakt. Sjúkrabílstjórar. Hverfisnefndir almennings. Prófessorar, sálfræðingar og sálgreinar. Veðlánarar. Byssusalar.
Sjá nánar:
Brant Houston, Len Bruzzese & Steve Weinberg,
The Investigative Reporter’s Handbook
A Guide to Documents, Databases and Technologies
4th Edition 2002
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
