Nýmiðlun
Tækni grasrótar
Dan Gillmo
We the Media, Grassroots Journalism by the people for the people, 2006
2004-2006 grasrótarmiðlar þróast hratt.
2004: Gerðu-Það-Sjálfur útvarp með POD-casting. Bloggarar vefengdu Dan Rather um herþjónustu Bush.Tsunami myndskeið.
2005: Sprengjumynd frá London. Katrina hvirfilbylur. Weblogs Inc.
Grasrótarblaðamennska er hluti víðtækara fyrirbæris, fjölmiðlunar borgaranna. Notendur eru í alheimssamtali. Tekjumynstur er enn loðið, mynstur hefðbundinna fjölmiðla raknar upp. Smáauglýsingar eru farnar. Sumir horfa ekki lengur á auglýsingar í sjónvarpi.
Hefðbundnir fjölmiðlar reyna að halda stöðu sinni með því að taka þátt í byltingunni. Með því að fá fólk til samstarfs, fá það til að blogga hjá miðlinum, fá það til að senda myndir og myndskeið. Með því að fá það til samtals um efni fjölmiðilsins.
Fyrirtæki taka þátt í þessu samtali notenda. Tæknin vex hröðum skrefum. Stjórnvöld og fyrirtæki reyna að ná tökum á þróuninni. Við lifum á dásamlegum og uggvænlegum tíma. Hafin er ný öld læsis á nýja miðla. Aðgerðastefna (aktívismi) í fréttum er hafin.
Blaðamenn skrifa ekki lengur fyrsta uppkast sagnfræðinnar. Það er fólkið, sem gerir það. Dæmið um Joe Nacchio á PC Forum árið 2002. Þar myndaði bloggið samtímis aðra ráðstefnu utan um, gegnum og yfir hina skipulögðu.
Gillmor fjallar um breytingu á blaðamennsku úr fjölmiðlun 20. aldar yfir í lýðræðislega grasrót. Á 20. öld voru fréttir undir stjórn blaðamanna, umfjöllunarefna og almannatengla. Fréttir voru fyrirlestur. Þetta var gróðavænlegt um tíma, en var ekki sjálfbært.
Fréttaflutningur framtíðarinnar er ekki fyrirlestur, heldur samtal eða málþing. Fréttir ekki lengur vara á vegum risastofnana. Kröfur markaðarins forheimska fjölmiðla. Í stað renna blaðamenn, umræðuefni og notendur saman í eitt. Sumir amatörar verða fagfólk.
Hefðbundin blaðamennska er eigin óvinur. Gæði minnka vegna kröfu um skammtímaarð. Fjölmiðlafyrirtæki stækka og mynda opnun fyrir litla kalla. Tekjupóstum er ógnað af eBay og fleirum. En hver fer í Watergate nú? Hver er Katharine Graham?
Nú höfum við ótal sápukassa, en áfram verður spurt eftir ábyrgum fréttum og samhengi. Við vitum ekki, hvort grasrótin mun blómstra. Vonandi verður nýtt jafnvægi. Enn er borgaraleg blaðamennska forréttindi fárra. En við skulum hefja samtalið.
Dagblöð blómstruðu á 19. öld. Rannsóknablaðamenn komu upp í lok aldarinnar og einkenndu 20. öld. Einstaklingar hurfu í skugga stórfyrirtækja. Markaðslögmál kalla á stór fyrirtæki. Fjölmiðlar fóru úr fjölskyldueigu í eigu samsteypna á hlutabréfamarkaði.
Risafyrirtæki:
Fyrirtæki á borð við General Electric og Loews keyptu fjölmiðla án þess að hafa áhuga á öðru en gróða. Aukinn hraði og athyglisbrestur fólks. Áhugalaus almenningur er hættulegur. Fagmennska fjölmiðla er þó enn fín.
Bestu fjölmiðlarnir eru enn með gamaldags eignarhald, New York Times, Wall Street Journal, Washington Post. Sótt hefur verið að fjölskyldu New York Times og Rupert Murdoch hefur eignast Wall Street Journal. Nýtt eignarhald hefur holað blöð að innan.
Inn í nýmiðlun:
Gillmor eignaðist fyrstu tölvuna í lok áttunda áratugarins. 1985 var Compuserve orðið útbreitt. Þá voru komnir fréttahópar á Usenet. Um svipað leyti kom umbrot á skrifborði (desktop publishing) með Mac og leysiprenturum.
Hávaðasamt útvarp (Talk Radio) var fyrirrennari bloggsins. Árið 1990 kom svo Tim Berners-Lee með hypertext, sem gerði vafra mögulega. Hann tók ekki einkaleyfi. Mosaic var fyrsti útbreiddi vafrinn. Kominn var miðill, þar sem margir náðu til margra.
Hávaði fólks fær útrás á tvennan hátt. Þeir, sem ekki nota tölvur, hringja í hávaðasama útvarpið. Hinir nota bloggið, einkum athugasemdir við fréttir og blogg annarra. Margir fjölmiðlungar hafa áhyggjur af fanatík þessara athugasemda.
Internetið hefur gert alla að útgefendum og ristjórum. Fólk finnur nýjar leiðir til að skiptast á þekkingun með ógnarhraða. Internetið hefur líka breytt viðskiptum. Markaðir eru samtal og netið er samtal. Með netinu hefur blaðamennska breyst í samtal.
Opin kerfi hafa komið til sögunnar. Linux kom 1990. Allur grunnur netsins er opinn. Vélbúnaður og hugbúnaður þess er dreifður úti um allt. Allir eru ritstjórar, en aðeins stórfyrirtæki fjölmiðlunar hafa þó ráð á rannsóknablaðamennsku.
Fólk er ritstjórar og lítur á netið sem fréttastofu sína. Menn ákveða, hver fyrir sig, hvað þeir birta og birta ekki. Menn velja sjálfir. Bloggarar hafa haft áhrif: “Ekki er hægt að sprengja Afganistan til steinaldar. Landið er þegar komið á steinöld.”
Á tíunda áratugnum var netið fyrst og fremst “read only”. 1999 kom “breyttu þessari síðu”. Flestir verða áfram fréttaneytendur, en tæknin gefur þeim meira val. Og fréttir eru það, sem við gerum úr þeim.
Tæki grasrótarinnar ná frá einföldum póstlistum, þar sem allir á listanum fá öll skilaboð; yfir blogg, þar sem nýjasta færsla er efst; yfir flókin kerfi innihaldsstjórnar til að stýra birtingu; yfir sambirtingar, þar sem allir geta gerst áskrifendur að öllu; GSM.
Vefurinn gerir kleif skilaboð frá mörgum til margra, fáum til fárra. Úr þessu verður net samskipta. Munurinn á sendendum og viðtakendum hefur minnkað. Úr þessu verður samtal, þar sem grasrótin er alveg nauðsynleg.
Póstlistar og fréttahópar: Gamalt í hettunni og hefur ekki minnkað. 1. Yfirleitt er þetta þröngvarp fyrir sérsniðna hópa. 2. Menn þurfa að vera áskrifendur. 3. Efnið er sent í pósthólf fólks. Sumum listum er stýrt, öðrum ekki. Listar eru lokaðir, fréttahópar eru opnir.
Blogg:
Dagbók með krækjum, í öfugri tímaröð, leyfir oft athugasemdir lesenda. Eigandi dagbókarinnar ræður opnun. Margir mikilvægir bloggarar kjósa að hafa ekki opið fyrir athugasemdir. Blogg hefur einkum nýst fyrir skoðanir.
Blogg:
1. Er hluti gjafahagkerfis, en flest blaðamennska er hluti söluhagkerfis markaðsbúskapar.
2. Rekið af áhugamönnum, en flest blaðamennska er stunduð af atvinnumönnum.
3. Þröskuldur aðgangs er lágur í bloggi, en er hár í blaðamennsku.
Hingað til hafa einkum einstaklingar bloggað, en blogg hópa hefur komið til skjalanna. Fjölbreytt miðlun síast inn, hljóðbitar og myndbitar.
Hugbúnaður bloggs er t.d. Moveable Type, Radio UserLand, Live Journal, Blogger og 20six.
Wiki: Algert ritstjórnarfrelsi verður ekki að öngþveiti. Framleiðslukerfi, umræða, geymsla, póstur, spjallrás. Wiki er samstarfstæki. Allir geta ritskoðað allt. Kerfið heldur utan um breytingar. Allir geta séð þær. Vinnsluferli. Sérhæft wiki. Blaðamenn nota ekki.
SMS: Fyrirsagnir vefsins. Hefur sprungið út, nema í Bandaríkjunum. Fréttir af SARS-veiki í Kína birtust fyrst á SMS heilbrigðisstarfsfólks. Á Filipseyjum var SMS notað til að fá fólk út á torg og kollvarpa ríkisstjórn. SMS er félagsskipulag. Myndskeið koma.
Farmyndavélar: Allir eru orðnir ljósmyndarar. Hefur mikil áhrif á blaðamennsku. Myndavélar í símum. Gæðin hafa batnað ört. Myndskeið eru komin. Mikil ögrun við einkalíf. Símar eru bannaðir í búningsklefum. Erfitt verður að varðveita leyndarmál.
Vefútvarp: Skemmtiiðnaðurinn hefur hindrað vefútvarp, a.m.k. tónlist vegna höfundaréttar. Fréttir eru annað mál. Ódýrt spjallútvarp nýttist í kosningabaráttu Howard Dean. Myndskeið eru dýrari vegna mikillar bandvíddar. Þar kemur millifærsla til skjalanna.
Millifærsla frá fólki til fólks (P2P):
Munið eftir Napster, músíkiðnaðurinn drap það. P2P leysir kostnaðarvanda. Allir eru netþjónar. Nafnleynd er mikil. Fer mjög í taugar músíkiðnaðarins.
RSS-byltingin: Sambirting leyfir lesendum vefsíðna að láta tölvur sínar ná í perlur og þræða upp á festi. Það er bylting. Vefurinn er vöruhús, bloggið er samtal og RSS er aðferð til að fylgjast með samtalinu. Þú þarft ekki að vafra, RSS sér um þungaflutningana.
RSS er Rosettasteinn upplýsinga framtíðarinnar. Lætur vefinn vinna eins og hann á að vinna. Þú leitar ekki, heldur kemur netið til þín. RSS er fest við bloggforrit. Ef þú býrð til blogg, geturðu líka búið til RSS. Notandinn gerist áskrifandi að því.
Gillmor: Mac með NetNewsWire. Það er fréttasöfnunarforrit. Því fylgir stórt safn RSS-perlufesta. Getur gerst áskrifandi að þeim með nokkrum smellum með músinni. Viðbótarperlur í festar fást með því að líma RSS-vefföng inn í NetNewsWire.
Fréttalesarar spara mikinn tíma, af því að þeir draga saman mörg fréttafæribönd í eina skjámynd. Ég þarf ekki að vafra til að fylgjast með öllu. Það kemur sjálfkrafa til mín. Sum færibönd eru þó aðeins með fyrirsögnum.
Fréttalesarar draga inn of mikið efni. Ég hef ekki áhuga á öllu efni New York Times, aðeins vissum efnisþáttum og höfundum. Fréttalesarar þurfa að verða nákvæmari, gera notendum kleift að greina milli efnis innan einstakra fjölmiðla. Þetta hlýtur að gerast fljótt.
Beðið er eftir nýjum forritum til fréttalestrar. Þau eiga að geta sérmerkt efni eftir málefnum, höfundum, vinsældum. Fyrstu skrefin hafa verið tekin með FeedDemon fyrir Windows. Margir aðilar veita lista í té með t.d. NewsIsFree og Syndic8.
Að skilja þetta allt:
Framtíðin: Feedster, Technorati og þess háttar verða mikilvægir þættir stærra vistkerfis.
Þetta eru allt saman tæki, byggingarlist, ekki blaðamennska. En fer að mestu leyti framhjá fjölmiðlunum.
Sjá nánar:
Dan Gillmor: We the Media, Grassroots Journalism by the people for the people, 2006
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
