Blaðamennska
Tilfinningar ljósmynda
Í fréttaljósmyndun þarf forvitni. Tilfinninganæmi, hugsun og innsæi. Þegar þú kemur að vettvangi, spyrðu þig: Hvað er áhugavert við þetta? Ekki er hægt að kenna ljósmyndun á vettvangi, þú verður að læra hana með því að gera hana.
Þú verður að hafa þolinmæði. Og þú verður að vera “street smart”, það er að vera klókur á götunni. Engin einföld leið er til að markinu, þú verður að þjálfa þig. Þú verður að líta lengra en til hins augljósa, sjá tilfinningarnar.
Í venjulegum fréttum eins og í íþróttum er það oft eftirvirknin, sem er myndefni. Í íþróttum er það ekki markið, heldur viðbrögðin við markinu, ekki úrslitin, heldur viðbrögðin við úrslitunum. Þá koma tilfinningarnar betur í ljós.
Samkeppni í ljósmyndum leiðir til eftirlíkinga. Menn herma eftir verðlaunahöfum í stað þess að hugsa sjálfir. Þetta má sjá eftir sýningar. Þegar sýning hefur verið haldin á myndum af fátækt, fyllast blöðin af nýjum myndum af fátækt.
Vertu ekki hræddur við að reyna það aftur, sem áður mistókst. Ekki hugsa: Það tókst ekki síðast. Heldur: Ég er betri núna en síðast, kannski tekst það núna. Það felst þroski í að að komast fram úr því, sem menn gerðu áður.
Longstreath myndaði Pol Pot eftir andlát hans. “Ég ætlaði ekki að taka nei fyrir svar og ég ætlaði ekki að koma til baka fyrr en ég hefði myndina.” “Ég er enginn snillingur í ljósmyndum, en ég gefst ekki upp, kem aldrei tómhentur til baka.”
Longstreath segir líka: “Þegar aðrir eru að tala saman og segja brandara, er ég með hugann við efnið, horfi á aðstæður, endurskoða áætlunina hvað eftir annað.” Eric Draper: “Ég heilsa hinum ljósmyndurunum, er svo upptekinn við undirbúning.”
Ef þú notar tækni við ljósmyndun á vettvangi, þegar þú þarft að kjást við eindaga, slæmar aðstæður til myndatöku, skaltu ekki láta tæknina stjórna þér. Þú getur lent í hringiðju tölvu, linsa, farsíma og ekki fundið andartak myndarinnar.
Mörg dagblöð í Bandaríkjunum vilja ekki uppstillingar í fréttamyndum. Einhver spyr: Hvað á ég að gera? Hann á auðvitað að gera það, sem hann væri að gera, ef ljósmyndarinn væri ekki á staðnum. Aðeins þannig verður ljósmyndin raunveruleg.
Uppstillingar hreyfa líka við trausti fjölmiðilsins. Ef spurt er: Hvað á ég að gera? Þá þýðir það, að viðkomandi aðili telur allar hinar myndirnar í blaðinu einnig vera uppstillingar. Hann trúir ekki á ljósmyndirnar í blaðinu.
Stundum eru náttúrulegar ljósmyndir ekki eins hreinar og þú vildir, að þær væru, en þú þarft að læra að lifa við það, af því að myndirnar eru að minnsta kosti heiðarlegar. Ekki láta fólk leika sjálft sig á ljósmyndum, það er falskt.
Ekki vera of vondur við þig. Ef þú ert að sjá eftir einhverju, ertu ekki í réttu hugarástandi til myndatöku, þegar á ríður. Þú verður bara að taka upp þráðinn aftur eins og ekkert hafi í skorist.
Fréttastjórar verða að treysta ljósmyndurum og láta þá vita af því, svo að þeir séu ekki undir þrýstingi um að búa til eitthvað, sem ekki var til. Báðir aðilar verða að vera trúir sannleikanum.
Ekki láta tækninna verða þér fjötur um fót. Eric Risberg: “Þegar ég er í fréttum, er ég léttvopnaður og tek ekki mikið af myndum. Ég reyni að hugsa og ekki drukkna í efninu. Ég held mér á ákveðinni fjarlægð.”
Til er tímasetning í ferli atburðar, X-bletturinn. Ef þú getur spáð í, hvað og hvenær X-bletturinn verði og passað upp á að vera á réttum tíma á réttum stað, hefur þú náð meginmynd atburðarins.
Eric Draper tregðaðist við, þótt hrópað væri á hann og reynt að draga hann burt og tók frægu myndina frá Kosovo. Cliff Schiappa: “Ef þeir segja þér að koma þér burt, ferðu bara á annan stað og myndar þar, þangað til þú ert rekinn aftur.”
Ef þú vilt fá öðru vísi ljósmynd en hinir, þarftu að vera á öðrum stað og taka áhættu. Doug Mills kom sér fyrir á vondum stað við opnun olympíuleikanna í Atlanta, faldi sig og náði mynd af Muhammad Ali kveikja eldinn.
Þegar Doug Mills var í Hvíta húsinu, gáfu öryggisverðir honum merki um, að hann mætti ekki mynda á staðnum, tók hann samt myndir og náði frægri mynd af Bill Clinton. Mills: “Ef þú ert í hópnum, geturðu alveg eins verið pottablóm.”
Hafðu áætlun. Þú kannt að þurfa að breyta henni, stundum oftar en einu sinni, en þú hefur samt áætlun. Hafðu rafhlöðurnar alltaf í lagi. Ekki fara með nýja myndavél í erfitt verkefni. Æfðu þig á henni fyrst. Lestu fréttir í blöðunum.
Longstreath tók frægar myndir af Oklahoma City málinu, af því að hugsaði málið fyrirfram og valdi sér stað, þar sem hann reiknaði út, að atburðir mundu verða. Tveimur klukkustundum síðar gerðist atburðurinn þar og hann náði myndunum.
Ekki vera með fordóma eða forskriftir í kollinum. Ekki taka sömu, gömlu myndina af öndunum á Tjörninni og ráðhúsinu í baksýn. Ekki taka mynd af barninu að vaða í pollinum í Húsdýragarðinum. Það er búið að birta myndina hundrað sinnum.
Ljósmyndararar ganga stundum of nærri fólki, til dæmis þegar frægðarfólk kemur á frumsýningu eða kemur af spítala eða einhver kemur úr dómhúsi. Ljósmyndarar fá því stundum illt orð af sér og eiga það skilið í ýmsum tilvikum.
Erfiðar eru “heimreiðarmyndir”, þegar hópur ljósmyndara heldur til dögum saman á heimreið fólks, sem skyndilega hefur lent í fréttum. Ljósmyndarar eru þar með of mikinn þrýsting og búa til kringumstæður, sem ekki eru eðlilegar.
Ed Reinke: “Þegar ég með myndavélina við augað, tek ég myndir, þangað til ég er stöðvaður eða hef fengið nóg.” “Ég fer þó ekki eins mikið inn í einkalíf fólks og ég gerði áður.” Hann talar við fólk og nær trausti þess, honum er boðið í mat.
Þegar Stanley Foreman sá börnin falla úr brunastiganum átti hann engan kost. Hann fór eftir eðlishvötinni og myndaði þau. Hann gerði það, af því að hlutir gerðust svo hratt, að ekki var tími var til að hugsa um tilfinningar hans eða annarra.”
Greinar (feature): Að sjá eitthvað, sem aðrir sjá ekki. Færa lesandanum sneið af lífinu. Sjá eitthvað sérstakt út úr hversdagsleikanum. Eitthvað, sem er nálægt fréttum, en samt með eigin lífi. Stundum bara ein mynd, myndapakki, portrett.
Ed Reinke: “Ég er til í að bíða 34 tíma eftir góðri mynd af hversdagslegum aðstæðum. Bestu myndirnar eru þær, sem þú taldir ekki vera til þarna. Longstreath leitar að myndefnum, sem eru ekki fréttir, en nógu góðar til að tengjast sögu.
Dagblöð vilja yfirleitt minna en áður af ljósmyndum, sem standa einar og sér, og vilja fremur myndir, sem eru hluti af sögum. Þær verða að segja eitthvað og vera hluti af upplýsingum í blaðinu.
Sjaldgæft er, að ljósmyndarar “finni” myndir. Ómarkvissar og skipulagslausar myndatökur koma sjaldan að gagni. Ef þú lítur á laun og bílakostnað er það eyðsla á peningum að fara út að mynda, án þess að hafa eitthvert verkefni.
Alltaf eru einhverjar áætlanir á fréttablaði, til dæmis skrá um væntanlega atburði eða skrá um mál, sem ekki hafa komist enn í vinnslu. Eða þá, að búið er til verkefni til að vinna úr, fremur en að rúnta um bæinn í leit að mynd.
Rusty Kennedy varði einu sinni tveimur mánuðum, kannski tíu stundum á viku, í að mynda fólk í athvarfi heimilislausra. Hann talaði við fólkið og tók myndir. Smám saman varð til myndagrein af heimilislausum, sem menn vissu ekki að væru til.
Eric Risberg ætlaði að taka mynd af sendiboðum á reiðhjólum. Það tókst, þegar hann hafði áður farið í ferð með einum slíkum. Þá sá hann litlu sundin og götunar, af því að hann var sjálfur orðinn hluti af verkefninu.
Sancetta: “Þú getur keyrt um og aldrei fundið neitt.” “Betra er að hafa einhver markmið.” Ef markmið er að baki, er yfirleitt hægt að nota myndirnar. Ef þær vekja áhuga, vilja blöðin nota þær, sérstaklega léttar myndir fyrir gott skap.
Farðu ekki af stað með lista yfir fyrirhugaðar myndir. Þú verður að hafa stjórn á aðstæðum og vita nokkurn veginn, hvað þú ætlar að gera, en á staðnum lætur þú atvik og aðstæður ráða ferðinni. Hafðu stikkorð, en ekki mótaða forskrift.
Nichswander notaði langar linsur til að halda sér í fjarlægð og trufla ekki viðfangsefnið: “Ég notaði kíkislinsur 80% tímans.” Þannig náði hann góðum myndum. Um leið og hann uppgötvaðist, hurfu hinar eðlilegu aðstæður.
Áður var bannað, að fólk horfði í myndavélina. Það hefur breyst. Í mörgum tilvikum er beinlínis stefnt að því, að fólk horfi í hana. Það fer eftir aðstæðum, hvort mönnum finnst betra núna.
Ekki er gott að taka allar myndir í augnhæð. Taktu mynd á hnjánum, liggjandi eða ofan úr hæð. Mismunandi sjónarhorn gefa misjafnar myndir. Reyndu að forðast órólegan bakgrunn. Vandaðu þig við portrett, þau hafa sín lögmál.
Láttu fólk sitja fyrir, ekki standa. Láttu það sitja framarlega í stólnum, svo að axlirnar sígi ekki. Láttu það horfa á þig með krosslagðar hendur, margir slappa af við slíka uppstillingu. Ekki taka beint á fólk, heldur aðeins frá hlið.
Sjá nánar:
Brian Horton, AP Guide to Photojournalism, 2. útgáfa 2001
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
