0111
Textastíll
Keyrðu á sagnorðum
Keyrðu á sagnorðum og
notaðu sértækt frumlag
Það er gömul grilla, að ekki megi byrja málsgreinar á OG eða EN: “Sakborningurinn virtist í uppnámi. En sækjandinn sagði …” Stundum er þó óþarfi að nota þessi orð í upphafi og þá má bara sleppa þeim.
Byrja má málsgreinar á “Og” eða “Eða”: “En spurt verður, hvort kurteisi sé ei matsatriði. Og sé svo, hvaða reglum er þá hægt að beita.” Byrja má málsgreinar á “Þar sem”. “Þar sem vitað er um innihaldið, getum við gagnrýnt það.” Enda má setningar með forsetningu: “Reglurnar eru til að lemja nemendur með.”
Það er gömul grilla, að ekki megi enda málsgreinar á forsetningu: “Lögreglan fann blóðuga öxina, sem hann drap hana með.” Eins og Churchill sagði: “Það er kredda, sem við sættum okkur ekki við.”
Ekki sundra nafnhætti sagna. Skrifaðu “Þeir voru í þann veginn að falsa skjalið örlítið”. Ekki: “Þeir voru í þann veginn að örlítið falsa skjalið.” Nota má lýsingarhátt nútíðar: “Vonandi sigrum við”. Verið spör á fyllingarorð á borð við: Mjög, alveg, nokkurn veginn, almennt séð, næstum því.
Ekki: “Fyrstu mótmæli gegn vetnissprengjunni misheppnuðust af því að hún tók ekki tillit til stjórnmála.” Fylgdu tölu eftir: “Fyrstu mótmæli gegn vetnissprengjunni misheppnuðust af því að þau tóku ekki tillit til stjórnmála.” Athugið að sum orð yfir fjölda eru í eintölu: “Nefndin ákvað niðurstöðuna.” Ekki “ákváðu.”
Nú forðast menn kynbundinn texta eftir föngum, nota til dæmis “hann” og “hún” til skiptis eða breyta yfir í “þú” eða “við”. Blaðamönnum hentar best að vera blátt áfram í skrifum og alþýðlegir. Skrúfað mál, mál stétta eða stofnana verður aldrei blaðamál, enda yfirleitt torskilið almenningi.
Skrifaðu hreint út: “Skólunum hefur ekki tekist að kenna grundvallaratriði, af því að þeir skilja ekki, hvernig menningarsvæði móta lærdóm barna”. Ekki stofnanamál: “Orsök vangetu skólanna við að kenna grundvallaratriði felst í að skilja ekki mótunaráhrif menningarlegs bakgrunns á menntunina.”
Skrifaðu eins og ævintýrin: “Einu sinni var Rauðhetta á leið um skóginn, þegar úlfurinn stökk undan tré og hræddi hana.” Ekki skrifa stofnanamál: “Einu sinni þegar ganga um skóginn var framkvæmd af Rauðhettu, kom fyrir stökk úlfsins undan tré, sem hafði þau áhrif, að það framkallaði ótta.”
Notaðu sögnina að ganga, ekki nafnorðið ganga. Notið sögnina að stökkva, ekki nafnorðið stökk. Notið ekki “greiddi atkvæði”, þegar “kaus” er betra. Keyrið textann á virkum umsögnum, ekki á nafnorðum og ekki á nafnorðum með hlutlausum sögnum. Menn “hræða”, ekki “framkalla ótta”.
Mikilvægustu orð hverrar málsgreinar eru sagnorðin. Segðu ekki: “Röksemdir Framsóknarflokksins með tilliti til klofnings Evrópusambandsins af völdum skrípamynda voru settar fram á grundvelli þeirrar skoðunar, að hagsmunahópar mundu annars efla eiginhagsmuni sína á kostnað almannahagsmuna.”
Ekki skrifa: “Skortur okkar á staðtölum kom í veg fyrir mat á aðgerðum Sameinuðu þjóðanna við að staðsetja fjárhagsaðstoð á þeim sviðum, þar sem þörfin fyrir aðstoð var mest.” Heldur: “Þar sem okkur skorti staðtölur, gátum við ekki metið, hvort Sameinuðu þjóðirnar hefðu sett fé í brýnustu sviðin.”
Rétt er að segja: “Þau ræddu vandann fyrir hádegi”. Ekki segja: “Vandinn var viðfangsefni umræðna þeirra fyrir hádegi.” Ekki skrifa: “Tillaga hans var sú, að umræðan um málið yrði vönduð”. Heldur: “Hann lagði til, að farið yrði vandlega yfir málið.”
Ekki segja: “Flutningur vel launaðra hátæknistarfa til Asíu á vegum íslenskra tölvufyrirtækja hefur það í för með sér, að margir missa vinnuna í Reykjavík.” Segðu heldur: “Margir missa vel launaða vinnu í Reykjavík, því að íslensk tölvufyrirtæki flytja hátæknistörf til Asíu.”
Ekki skrifa: “Það er engin þörf fyrir frekari rannsókn þessa máls.” Heldur: “Við þurfum ekki að kanna þetta mál frekar.” Ekki skrifa: “Sölutap fyrirtækisins var afleiðing af fjölgun útsölustaða.” Skrifaðu heldur: “Fyrirtækið tapaði sölu af því að það fjölgaði útsölustöðum.”
Ekki þetta: “Lögreglan framkvæmdi rannsókn á málinu”. Heldur þetta: “Lögreglan kannaði málið”. Ekki skrifa: “Þeir framkvæmdu endurmat á þróun heilans”. Heldur skrifa: “Þeir endurmátu, hvernig heilinn þróaðist.” Ekki “jákvæð ákvörðun um útþenslu ferlisins”. Heldur: “Ákveðið var að víkka ferlið.”
Ekki: “Ákvörðun um útskrift lyfs þrátt fyrir vangetu vanstillts sjúklings, sem kemur á geðdeild, um að leggja fram lögmætt samþykki, er á ábyrgð vakthafandi læknis eins.” Betra: “Ef sjúklingur kemur á geðdeild svo vanstilltur, að hann veitir ekki lögmætt samþykki, getur bara vaktlæknir ákveðið að gefa lyf.
Markmið undanfarinna ábendinga er ekki að útrýma nafnorðum, heldur að nota þau sparlegar en áður. Láta sagnorð koma í auknum mæli í staðinn. Segja má: “Hann samþykkti ósk hennar.” “Þessi ákvörðun getur leitt til góðrar niðurstöðu.” “Fátt hefur valdið meira rifrildi en krafan um fóstureyðingar.”
Sagnorðin koma með hreyfinguna inn í textann, nafnorðin með persónurnar. Nafnorð plús sagnorð svara spurningunni: “Hver gerði?” Konan drap leigjandann. Skipstjórinn sigldi á miðin. Lögmaðurinn tapaði málinu. Blaðamaðurinn misskildi skýrsluna. Ritstjórinn svaf yfir sig.
Frumlag + umsögn
Fimmta regla Jónasar:
Keyrðu á sagnorðum og
notaðu sértækt frumlag