0231
Blaðamennska
Sjónvarpsstíll II
Brad Kalbfeld, Assoicated Press
Broadcast News Handbook, 2001
Langir titlar manna trufla oft eðlilegt flæði sögu. Oft er gott að slíta nafn og titil í sundur: “Vilhjálmur Egilsson vill taka upp evruna. Framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins sagði á hádegisfundi …” Dæmi í bókinni.
Í ljósvakamiðlum tala viðmælendur sjálfir. Orð þeirra eru ekki endursögð af fréttaþul. Endursögn skapar vandamál í tengslum við, að jafnan þarf að vera skýrt, hvað er haft eftir hverjum. Segulbandið leysir þann vanda. Dæmi í bók.
Það eru fréttirnar sjálfar, ekki hljóðið eða myndin, sem ákveða, hvernig þær eru sagðar eða sýndar. Hljóð og mynd gera söguna hins vegar auðskildari og skilja eftir meiri áhrif. Tilvist bands hefur áhrif á, hvernig texti er skrifaður.
Viðtöl á vettvangi eru hljóðbitar, sem gegna sama hlutverki í útvarpi og sjónvarpi og tilvitnun gerir í prentmiðli. Hljóðið færir ekki aðeins sögð orð, heldur líka hugarástand þess, sem talar, og tilfinningu fyrir aðstæðum á staðnum.
Auðveldasta hljóðið er viðtal við vitni. Fréttagildi þess er augljóst og auðvelt er að búa það undir flutning. Þú segir, að einhver hafi séð eitthvað og setur viðtalið í gang. Stundum er það svo grípandi, að þú byrjar á viðtalinu.
Annað dæmi um hljóð er viðtal við málsaðila, sem skýra áhrif sögunnar. Þeir tala frítt út á bandinu og segja oft hlutina eðlilegar og óformlegar en blaðamaður eða fréttaþulur mundi gera. Bandið er besta leiðin til að flytja notanda á staðinn.
Þriðja dæmi um hljóð er viðtal eða hljóðbiti, sem bætir hlustendum og áhorfendum það upp, að blaðamaður getur ekki verið sorgmæddur eða furðu lostinn, heldur verður að vera í jafnvægi, með hemil á tilfinningum og dálítið formlegur.
Ef notaðar eru textalínur í sjónvarpi er með nafni viðmælandans hægt að spara tímann, sem fer í að segja frá, hver hann sé. Í útvarpi verður hins vegar að segja frá nafninu, því að þar er ekki hægt að koma því á framfæri á annan hátt.
Gott er að flétta saman hljóði og lestri í sjónvarpi, skipta á milli þess eftir aðstæðum, láta stundum viðmælandann tala og stundum nota frásögn þular, en láta myndina ganga á meðan. Ekki láta lestur endurtaka það, sem viðmælandi segir.
Þú þarft að segja flókna hluti með einföldum orðum, málsgreinum og málsliðum. Framsetningin þarf að vera línulaga, af því að notandinn heyrir textann bara einu sinni. Hver staðreynd á að koma í rökréttu framhaldi af fyrri staðreynd.
Richard Lederer: “Notaðu stutt, gömul orð, ef þú getur. Ef langt orð er nákvæmt, skaltu samt nota það. En áttaðu þig á, að tungan er full af skýrum og hröðum, stuttum orðum. Gerðu þau að beinagrindinni. Þau eru vinir, sem ekki svíkja þig.”
Önnur ástæða fyrir stuttum orðum og málsgreinum er, að fólk hugsar á þann hátt. Fólk hugsar líka óformlega. Notaðu mælt mál og algengt mál, eins og fjölskylda þín og vinir mundu nota. Segðu “könnuðu”, ekki “gerðu skoðanakönnun”.
Því nær sem blaðamaður dregst sérsviði, þeim mun meiri líkur eru á, að hann víki frá samræðutexta og fari yfir í klisjur sérsviðsins. Þær leiða yfirleitt til misskilnings og þær flækja málið fyrir notendum. Þýddu sérmál yfir á íslensku.
Texti á að vera hreinn og laus við stafsetningar- og málfræðivillur, jafnvel þótt þú notir textann bara fyrir sjálfan þig. Það er einkenni fagmannsins að kunna rétt mál og réttan frágang. Það getur líka verið, að annar þurfi að nota textann.
Notið ekki hástafi í texta. Það er erfitt að lesa hástafi, lágstafir eru ætlaðir til lestrar. Notaðu hljóðskrift í erfiðum orðum á fólki og stöðum í útlöndum. Schröder er ekki “Skroder”, eins og ameríkanar segja, heldur “Sröder”.
Mikilvægt er að kunna tækni stuttra orða og málsgreina, germynd og framsöguhátt, en tungumál ljósvakans er meira en tækni. Fagur stíll er það, sem einkennir þann, sem hefur fyrir löngu náð tökum á tækninni og hefur náð lengra í starfi sínu.
Allt byrjar og endar á orðunum. Stundum þarf að fara hversdagslegu leiðina. Segðu: “Sagði”. Notaðu ekki skrúðorð, sem segja annað: “Hrópaði”, “mótmælti”, “neitaði”, “afneitaði”, “lýsti yfir”, “benti á”. Þetta eru ekki samheiti.
“Sagði” felur ekki í sér neitt mat á því, sem sagt var, hvorki neikvætt né jákvætt. Það er hlutlaust orð og venjulega orðið, sem alltaf passar. Ekki vera hræddur við að ofnota orð, sem hljóta að vera hornsteinn í sögum.
Notaðu germynd sagna, ekki þolmynd. Hafðu textann magran, slepptu lýsingarorðum og atviksorðum, sem soga kraftinn úr textanum. Farðu eftir leiðbeiningum William Strunk
Sjá nánar:
Brad Kalbfeld, Assoicated Press
Broadcast News Handbook, 2001