0725
Ritstjórn
Frágangur greina
Michael Robert Evans, The Layers of Magazine Editing, 2004
Victor Navasky, ritstjóri The Nation: Við sannreynum allar sögur. Við höfum innra kerfi, þar sem við þjálfum nýliða í sannreynslu undir stjórn prófarkalesara. Ef staðreyndir skipta máli fyrir söguna, þarftu að kanna, hvort þær séu réttar.
Útgáfa málfræðilega réttrar málsgreinar, sem fer með rangt mál, er alvarlegra en útgáfa málfræðilega rangrar málsgreinar, sem fer með rétt mál. Ástæðan er einföld: Traust er það eina, sem við seljum. Fólk vill geta treyst okkur.
Rangt er farið með:
1. Fullyrðingar.
2. Málsetningar, til dæmis upphæðir.
3. Nöfn.
4. Tölfræði, tæknilegur samanburður.
5. Tilvitnanir.
6. Titlar.
7. Bókmenntaspeki.
8. Starfsgreinar.
9. Frægar tilvitnanir.
10. Harðar staðreyndir.
11. Sagnfræði.
12. Stærðfræði.
13. Allt, sem virðist skrítið.
Bækur til notkunar:
1. Orðabók.
2. Alfræðibók.
3. Tilvitnanabók.
4. Staðreyndabók, almanak.
5. Íslenskir samtímamenn.
Annað til notkunar:
1. Reiknivél.
2. Gagnasafnsfræðingur.
3. Upprunaleg heimild.
4. Sérfræðingur.
5. Internetið: Vikipedia, Britannica (hvar.is), Google.
Ritstjórar reyna að endurheimta traust með því að vera í opinni og heiðarlegri sambúð með lesendum. Þú verður að játa mistök. Best er að játa það strax í næsta tölublaði. Þú ræður, hvort þú bætir við: “Blaðið harmar þessi mistök.”
Sannreynsla getur verið leiðinleg, hægfara, hvimleið, en hún er betri en leiðréttingar. Sá, sem sannreynir, verður að efast um allt, sem hann sér. Ef lesendur sjá, að þeir geta ekki treyst þér, gerast þeir lesendur hjá öðrum.
Það getur kostað þig vanda, ef þú skilur ekki þætti í málfræði. Fólk grunar, að frændsemi sé með málfræðivillum og öðrum villum, svo sem ónákvæmum rannsóknum, veikri fréttamennsku og slæmum upplýsingum. Einföld framsetning er öruggust.
Prófarkalestur:
1. Líttu á hvert orð fyrir sig.
2. Notaðu leiðréttingaforrit, en treystu því ekki.
3. Komstu að uppruna orðanna.
4. Berðu orðin rétt fram.
5. Lærðu undantekningar.
6. Notaðu orðabókina.
Átta reglur Jónasar um stíl:
1. Skrifaðu eins og fólk, ekki eins og fræðimenn.
2. Settu sem víðast punkt og stóran staf.
3. Strikaðu út óþörf orð, helmingaðu textann.
4. Forðastu klisjur, þær voru sniðugar bara einu sinni.
5. Keyrðu á sértækum sagnorðum og notaðu sértækt frumlag.
6. Notaðu stuttan, skýran og spennandi texta.
7. Sparaðu lýsingarorð, atviksorð, þolmynd og viðtengingarhátt.
8. Hafðu innganginn skýran og sértækan.
Þegar ég varð ritstjóri, kom mér á óvart, hvað ég þurfti að gera marga smáhluti, sem lesendur hugsa ekki um. Sumir eru mikilvægir, til dæmis fyrirsagnir. Höfundar koma oft með tillögur, en ritstjórinn sér hönnunina og býr til fyrirsögnina.
Fyrirsögn:
1. Kynnir málið.
2. Setur tóninn.
3. Vekur áhugann.
4. Spillir ekki innganginum.
Ritstjórinn semur myndatexta, sem segir ekki bara, hvað sé á myndinni, heldur er hluti af flæði efnisins frá mynd og myndatexta til fyrirsagnar og inngangs, meginefnis og niðurstöðu, hliðarboxa og boxaðra tilvitnana. Mundu myndarhöfund.
Boxaðar tilvitnanir rjúfa langan texta. Nærri helmingur lesenda flettir blöðum aftan frá og kemur fyrst að síðustu síðu greinar. Boxaðar tilvitnanir eiga að stöðva augað og vekja áhuga á greininni, fólk fari að lesa.
Athugið:
1. Tilvitnanir eru algengastar í boxunum, en ekki nauðsynlegar.
2. Er tilvitnunin orðrétt?
3. Er tilvitnunin úr efni á sömu síðu?
Forsíðutilvísanir eru oftast efst eða í vinstri kanti, svo að þær sjáist, þegar tímaritum er raðað hverju ofan á annað. Þetta eru yfirleitt mjög stuttir textar, sem þarf að liggja yfir.
Lesendabréf þarf að takmarka í lengd. Þau þurfa að fara með réttar staðreyndir. Eðlilegt er, að lagfæra tón þeirra, sömuleiðis stíl. Yfirleitt er þess krafist, að þau fjallir um efni blaðsins.
Harmoníkan (slangan) er uppfyllingarefni, flokkur stuttra, gamansamra greina eða sleggjugreina. Tekið er úr henni til að jafna efni á arkir, ef aðrar greinar reynast of stuttar eða of langar. Mikilvægt er, að þetta sé ekki ruslefni.
Hliðarbox eru oft notuð til að draga þurrt efni út greininni, sagnfræði, bakgrunn, tækniatriði, tölfræði. Það léttir stíl greinarinnar. Þetta efni er oft sett fram grafískt.
Efnisyfirlit er meira en skrá yfir fyrirsagnir. Í tímariti er ætlast til, að það sé lesið og hvetji til áhuga á lestri greinanna. Oft er það myndskreytt og sumt efni haft í sérstökum boxum.
Smáatriðin:
1. Blaðhaus.
2. Höfundaskrá.
3. Næsta tölublað.
4. Smáa letrið.
5. Framhald.
6. Blaðsíðutöl.
7. Höfundalínur.
Sjá nánar: Michael Robert Evans, The Layers of Magazine Editing, 2004